ارتش و نیرو‌های نظامی کشور‌ها نماد مهم‌ترین قدرت سخت در دولت‌ها هستند، اما در جهان نوین حتی خود قدرت‌های سخت هم از قدرت نرم و قدرت سایبری چشم نمی‌پوشند. معنی این اتفاق را حالا که ارتش قدرتمندترین دولت‌های جهان در اینستاگرام حضوری جدی دارند، به بهترین شکل می‌توان فهمید.
باید پرسید که قدرت‌های سخت چه نیازی به برخورداری از قدرت نرم دارند و چرا بعضاً حضوری تا این اندازه جدی را در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید در پیش گرفته‌اند. آن هم صفحاتی که به وضوح مخاطبانش را عامه مردم و کاربران شبکه‌های اجتماعی در نظر گرفته و سعی در اقناع یا دست‌کم جلب توجه از طریق نمایش جذابیت‌های نیرو‌های نظامی دارد. آیا چنین پیوست رسانه‌ای در نیرو‌های نظامی کشور ما نیز وجود دارد؟
در این گزارش به بررسی صفحه اینستاگرام چند ارتش از دولت‌های مهم می‌پردازیم.
هالیوودی که جدی آدم می‌کُشد
ارتش آمریکا با بیش از ۲میلیون و ۸۰۰ هزار دنبال‌کننده، مهم‌ترین صفحه اینستاگرامی در نوع خود محسوب می‌شود. این صفحه به زبان انگلیسی فعالیت می‌کند و رویکرد آن، کاملاً عمومی و بر پایه نمایش جذابیت‌های ارتش آمریکاست. عکاسی و فیلمبرداری حرفه‌ای تصاویر پست‌ها، نشان‌دهنده وجود تیم تخصصی برای تولید محتوا در این صفحه است.
صفحه ارتش آمریکا به لحاظ دراماتیک، بر نمایش قدرت و فداکاری نیروی انسانی تمرکز دارد و به همین علت، نوشته برخی از پست‌ها از زبان سربازی است که حفاظت از مردمش را مهم‌ترین داشته و افتخار خود می‌داند و برای این کار، آزمودگی و پشتکار و قدرت لازم را نیز دارد. در صفحه ارتش آمریکا کمتر لبخند، و بیشتر سختی‌های جان‌فرسا برای آموختن جنگ و نظامی‌گری در تمرینات دشوار در مناطق صعب‌الحیات، چون کوه‌های برفی و بیابان‌های خشک دیده می‌شود.
صفحه ارتش آمریکا بر خلاف برخی دیگر، اصراری بر نمایش حضور زنان راضی و خوشحال در نیرو‌های نظامی ندارد بلکه از آنان، درست مانند مردان هم‌تراز خود تصویری به نمایش می‌گذارد که حاوی گزاره‌هایی نظیر سختی، عرق‌ریخت، غلطیدن در گل، سینه‌خیز ریفتن بر زمین‌های پر از خار و کلوخ و در مجموع سختی کشیدن است.
نمایش قدرت و دقت تجهیزات و بعضاً تمرکز بر دانش‌بنیان و جدید بودن آن‌ها جهت‌گیری بخش دیگری از پست‌های این صفحه را نشان می‌دهد. استفاده مؤثر از نورپردازی، قاب‌بندی، رفتن به سراغ سوژه‌های خاص به شکل مستند و در کل رویکرد قهرمان‌پروری در این صفحه، یادآور فیلم‌های هالیوودی است که به نظر می‌رسد بسیاری از قواعد اقناع و اثرگذاری در این صفحه مرهون آن‌ها در سینمای آمریکا باشد.
گفتنی است این صفحه اصلی توسط برخی صفحات اقماری دیگر نظیر «ArmyMedicine» (صلیب سرخ ارتش آمریکا)، «۲۰ th Special Forces Group» (نیرو‌های ویژه)، «U.S. Strategic Command» (فرماندهی استراتژیک) و نظایر آن‌ها پشتیبانی می‌شود. اینستاگرام ارتش آمریکا به علاوه، وظیفه اطلاع‌رسانی نسبت به مقررات ارتش را نیز بر عهده دارد و قوانین داخلی و به‌روزرسانی آن‌ها را در موضوعات جزئی، اما مهمی، چون پروتکل‌های حضور سربازان در فضای مجازی یا قوانین جدید برای میزان و شکل بلند کردن مو‌های سربازان زن، اطلاع‌رسانی می‌کند.
بهترین باش، اما نه آن‌قدر زیاد!
صفحه ارتش بریتانیا ۵۶۰ هزار دنبال‌کننده دارد و به زبان انگلیسی فعالیت می‌کند. شعار این صفحه به تبعیت از ارتش آن «بهترین باش» است و به همین پشتوانه، نمایش دشواری‌های تمرینات نظامی بخشی از فعالیت صفحه را به خود اختصاص می‌دهد که در مقایسه با اینستاگرام ارتش آمریکا بسیار کمتر است. لبخند و تفریح و سرگرمی در مقایسه با صفحه ارتش آمریکا در اینجا بیشتر به چشم می‌خورد.
صفحه ارتش بریتانیا، تمرکز چندانی بر نمایش قدرت تجهیزات ندارد و در مقابل بر لشکر‌های سنتی‌تری، چون لشکر پادشاهی همراه با بخش نمادین آن یعنی اسب‌ها، متمرکز است. نمایش حضور زنان در این صفحه به مراتب بیشتر است و می‌توان گفت که از هر ۵ پست دست‌کم یک یا دو پست، زنان ارتش را بازنمایی می‌کنند.
هرچند در مقایسه با صفحه ارتش آمریکا این اینستاگرام، چندان رویکرد قهرمان‌پرور ندارد، اما از آنجا که حجم زیاد رویکرد شاد و قهرمانانه، می‌تواند مخاطب را مشکوک به وجود پروپاگاندا کند، در مجموعه استوری‌هایی با عنوان «سلامت روان» به نقاط ضعف هم از زبان خود سربازان اشاره می‌شود و برای مثال، زنی می‌گوید: «همیشه به ما می‌گویند قوی باش! اما من فکر می‌کنم گاهی هم می‌شود آن قدر‌ها خوب نبود». پرسش و پاسخ از سربازان، معرفی بخش‌های مختلف آموزشی و تفریحی و اداری ارتش، خدمات اجتماعی و فرهنگی ارتش انگلیس به مردم خود و سایر کشور‌ها و موضوعاتی از این دست در مجموعه استوری‌های متعدد مورد توجه این صفحه قرار دارند.
لشگر سگ‌های ارتشی
سومین صفحه رسمی (دارای تیک آبی) ارتش‌ها در اینستاگرام که در اینجا اشاره می‌کنیم، صفحه ارتش آلمان است. این صفحه با ۴۳۷ هزار دنبال‌کننده، پس از صفحه ارتش بریتانیا قرار دارد. این صفحه به زبان آلمانی فعالیت می‌کند که نشان‌دهنده رویکرد و کارکرد داخلی آن برای آلمانی‌زبان‌هاست.
نمایش تمرینات بدنسازی و تمرینات نظامی سربازان، نمایش عمومی تجهیزات بدون پرداخت جزئیات، همراهی نظامی با هم‌پیمانان سیاسی آلمان (با مانور ویژه بر عملیات مشترک با اسرائیل) و فعالیت‌ها و خدمات نیروی انسانی ارتش در بخش‌های مختلف، راهبرد‌های اصلی صفحه ارتش آلمان را تشکیل می‌دهد. از وجوه تمایز این صفحه، مجموعه استوری‌ها و پست‌هایی درباره بخش سگ‌های ارتش است که نشان می‌دهد بخش مهمی برای ارتش آلمان هستند. این صفحه نیز تمرکز قابل توجهی بر بازنمایی حضور زنان در نیرو‌های نظامی دارد و به عنوان یکی از روش‌های اختصاصی به معرفی فرماندهان و سربازان به صورت ویژه در صفحه خود می‌پردازد.
ارتش مهد لیبرالیسم بدون زنان!
صفحه ارتش فرانسه در اینستاگرام مانند سه صفحه پیشین، رسمی است، اما برخلاف آن‌ها دارای تیک آبی نیست و به زبان فرانسه فعالیت می‌کند. این صفحه بیش از ۶۷ هزار دنبال‌کننده دارد و برخلاف صفحات پیش‌گفته، تمرکز کمتری بر نیروی انسانی و به جای آن تمرکز بیشتری بر نمایش تجهیزات دارد. سلاح‌ها، تانک‌ها، نفربرها، هواپیما‌های جنگی و ناو‌ها تلاش می‌کنند قدرت این ارتش را برای حضور در انواع موقعیت‌های زمینی و دریایی و هوایی به نمایش بگذارند و انسان در این صفحه تنها به عنوان اپراتور این تجهیزات دیده می‌شود و کمتر می‌توان تصویر کاملی از صورت یک سرباز دید.
برخلاف صفحات پیشین، به ندرت می‌توان تصویری از زنان سرباز در ارتش فرانسه دید و این صفحه هیچ تعمدی در بازنمایی آن‌ها ندارد. از رویکرد‌های اختصاصی این پیج، پست‌ها و تصاویری از سربازان کشته شده این ارتش در عملیات‌ها مختلف است که تقریباً به شکلی متراکم‌تر از سایر صفحات ارتش‌ها در این صفحه به چشم می‌آید. در اینجا هم خبری از لبخند و سرگرمی و تفریح نیست و حضور نیرو‌های نظامی تا حدی جدی به نظر می‌رسد که می‌توان گفت عمده تصاویر در عملیات‌های واقعی و نه تمرینات نظامی، تصویربرداری شده‌اند.
آلبوم خاطرات بدون حرف
ارتش روسیه در اینستاگرام، صفحه‌ای با نزدیک ۱۵ هزار دنبال‌کننده دارد و هرچند رسمی است، اما هنوز تیک آبی نگرفته است. این صفحه به زبان روسی و انگلیسی فعالیت می‌کند، اما در کل تنها به آلبوم عکسی از فعالیت‌های ارتش شوروی شبیه است و کمتر پستی، همراه با تصاویر، نوشته و حرفی هم برای گفتن دارد.
از وجوه ممیزه این صفحه نمایش لباس‌های طراحی شده برای عملیات‌های ویژه در مناطق و شرایط مختلف است. تجهیزات نظامی و سلاح‌ها در این صفحه نیز حرف اول را می‌زنند، اما سربازان و فرماندهان و نمایش آن‌ها در حال تمرین، خندیدن و ادای احترام نظامی، نشان از جایگاه ویژه نیروی انسانی در بازنمایی رسانه‌ای این ارتش از خود دارد. زنان و بازنمایی آن‌ها نه تنها به عنوان سرباز بلکه مدافع روسیه، شکل متفاوتی از نمایش حضور زنان در ارتش را به خود اختصاص داده است.
دسته اراذل سازمان‌یافته
گفتنی است ارتش رژیم غاصب صهیونیستی، در سه صفحه به زبان‌های انگلیسی، عبری و فارسی فعالیت می‌کند که در صفحه انگلیسی ۸۰۰ هزار و در صفحه عبری ۳۰۰ هزار دنبال‌کننده دارد. جالب آنکه در هر سه صفحه بیشترین انرژی را بر تقابل مستقیم با ایران گذاشته است و برای هر صفحه به صورت اختصاصی تولید محتوایی را در ضدیت با ایران در برنامه قرار داده است. در صفحه انگلیسی سعی دارد با شعار «ایران برای همه ما خطر است» مخاطبینش را با خود همراه کند. اما در رویکردی دوگانه در صفحه فارسی تلاش می‌کند با نمایش دوستی با مردم ایران و ایجاد دوگانه میان ملت و دولت خود را دوست مردم ایران نشان دهد. در صفحه عبری تمرکز این ارتش جعلی بر سربازگیری قرار دارد و به دنبال حجم بالای اعتراض‌های داخلی، نمایش سربازان در حال شادی و لبخند و تفریح و جشن، به عنوان ترفندی برای جبران ضعف‌ها در نظر گرفته شده است.
ما، کجای این نقشه ایستاده‌ایم؟
اما هدف ارتش‌ها از حضوری تا این اندازه جدی در اینستاگرام که پلتفرمی برای سرگرمی و معطوف به مخاطب عام است، چیست؟ جهان ارتباطات، قدرت اقناع را در صدر انواع قدرت‌ها قرار داده و به همین علت حتی قدرت سخت هم که تا همین یک قرن پیش برای هر نمایش اقتدار هر دولتی سرنوشت‌سازترین ابزار بود، حالا در سایه قدرت رسانه‌های آن دولت‌ها قرار گرفته است. به همین پشتوانه است که هیچ جنگ موفقی در جهان امروز رخ نمی‌دهد مگر آن که پشتیبانی رسانه‌ای آن از پس توجیه علت آن جنگ و بازنمایی چهره نظامیان به شکلی هم‌سو، سمپاتیک، مقتدر و در عین حال مردم‌دار و مهربان برآمده باشد.
این درست همان کاری است که در طول چند دهه اخیر حضور نظامیان آمریکایی را که در واقع نیرو‌های متجاوز به سایر کشور‌ها خصوصاً در خاورمیانه هستند، در نظر بخشی از جهانیان و خصوصاً خود مردم آمریکا توجیه کرده است. ارتش آمریکا، تا سه دهه پیش از سینما برای ایجاد این همدلی استفاده می‌کرد و حالا اینستاگرام به محملی قدرتمند برای تداوم این بازنمایی سمپاتیک برای او تبدیل شده است. سایر ارتش‌ها هم به میزانی که حساسیت این مسئله را درک کرده‌اند و به توجیه حضور نظامی‌شان در سایر کشور‌ها در افکار عمومی خودشان یا دیگر ملت‌ها نیاز داشته‌اند، به این مسیر نزدیک‌تر شده‌اند.
نیرو‌های نظامی کشور ما نیز صرف نظر از برخی تحریم‌ها در این بستر مهم برای اقناع و جلب افکار عمومی حضور پیدا کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد که هنوز به درک رسانه‌ای درستی از روش استفاده از این ابزار و حضور جدی و هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده و قدرتمند، نائل نشده باشیم. بررسی صفحات اینستاگرامی مشابه می‌تواند برای فعالیت مؤثرتر نهاد‌های نظامی ایران نیز حاوی دستورالعمل‌ها و نکاتی راهگشا برای شکل‌دهی درست به منظومه رسانه‌ای‌شان از جمله اینستاگرام باشد.
منبع: مهر