به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، در حدود ۱۰ روز گذشته افزایش گرد و غبار در خراسان رضوی که شدیدترین حالت آن در سرخس مشاهده شد و سلامت هوا را از مرحله بحران هم عبور داده و موجب تعطیلی چندروزه مدارس این شهرستان شد، بار دیگر اهمیت مدیریت و مهار کانون‌های گرد و غبار را به مسئولان یادآوری کرد.
خطه خشک و نیمه خشک خراسان رضوی سالهاست که رنجور از کم آبی و پدیده خشکسالی است و فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک این استان می‌شود.
طبق آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، هم اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از انجام این مطالعات گمان می‌رفت شمار آنها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.
علاوه بر این ۲ کانون گرد و غبار خارجی شامل قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان دو مقصر اصلی دیگر و سهامدار جدی در آلودگی گاه و بیگاه هوای خراسان رضوی و افزایش غلظت گرد و غبار در این استان هستند که هنوز مدیریت و کنترل این کانون‌ها نیز در مرحله تبیین ضرورت قرار دارد.
مدیریت و احیای کانون‌های گرد و غبار داخلی و نیز خارجی از جمله ضرورت‌هایی است که با نخستین نیاز زیستی بشر برای حیات یعنی هوا ارتباط مستقیم و جدی دارد؛ اگر هوای گرد و غبار دار آنهم همانند تجربه ۱۰ روز اخیر در سرخس را بار دیگر تجربه کرده و شاهد تداوم چنین وضعیتی باشیم، قطعا و حتما انجام فعالیت‌های روزانه و اقتصادی و در درازمدت زیست در شهرستان‌های تحت تاثیر این وضعیت به مراتب ناشدنی و غیرممکن خواهد شد.
کانون‌های تحت تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است، بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
اکنون گستره مناطق بحرانی تحت تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که قبل از این تنها ۷۵۰ هزار هکتار بود و تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی در پهنه‌ای معادل ۵۷۰ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.
به وجود آمدن کانون‌های عظیم فرسایش خاکی و توفان‌خیز طی چند سال اخیر و وقوع پدیده گرد و غبار در استان اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است. وقوع توفان گرد و غبار در مناطق خشک سبب افزایش ذرات معلق نسبت به آستانه مجاز شده که این موضوع آثار منفی بر سلامت مردم دارد و به گفته کارشناسان در برخی موارد گرد و غبار موجب انتقال باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی قارچ‌های بیماری‌زا می‌شود.
خراسان رضوی و کرمان ۲ استان بحرانی فرسایش بادی
جعفر جوادی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: خراسان رضوی به همراه استان کرمان، دارای بیشترین میزان فرسایش خاک در کشور هستند.
وی گفت: متوسط فرسایش خاک در جهان هشت تن در هکتار است و در کشور‌های پیشرفته با اقدامات حفاظتی این میزان به ۲ تن کاهش یافته است و سالانه حدود ۱۸۴ میلیون تن خاک در استان خراسان رضوی دچار فرسایش می‌شود؛ فرسایش خاک در این استان بین ۹ تا ۲۴ تن در هکتار است که به صورت میانگین ۱۵ تن در هکتار و حدود ۲ برابر متوسط جهانی است.
بیشتر بخوانید
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: فرسایش آبی خاک موجب می‌شود خاک به صورت سیلاب در پشت سد‌ها نقش مسدود کننده را به خاک روان شده بدهد و موجب کاهش حجم آبگیری سد‌ها شود؛ در خراسان رضوی ۲ میلیون متر مکعب رسوب از این طریق در سد‌ها ثبت شده است.
جوادی گفت: در حال حاضر ۸۰۰ هکتار از اراضی استان در معرض فرسایش بادی است که این وضعیت در شهرستان‌های جنوبی استان از جمله گناباد با شدت و وخامت بیشتری همراه است.
خراسان رضوی میزبان ۱۷ درصد بیابان‌های کشور
محسن فنودی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: ۱۷ درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در خراسان رضوی قرار دارد و هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی، یعنی ۴۸ درصد از گستره این استان، را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.
وی گفت: هشت میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مجموع ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار مساحت کل خراسان رضوی عرصه منابع طبیعی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: همچنین محیط طبیعی ۲۲ شهرستان از مجموع ۳۳ شهرستان این استان عرصه فرسایش بادی است و همه این شهرستان‌ها تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند؛ "بیابان" به مناطقی گفته می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلیمتر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.
فنودی گفت: بیابان‌زایی نیز فرایند جاری در طبیعت است که در روند آن، زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حتی خشک نیمه مرطوب بر اثر عوامل طبیعی و انسانی مورد تخریب قرار می‌گیرد.
وی گفت: برپایی ایستگاه تثبیت شن، عملیات کاشت و نهالکاری در بیابان با گونه تاغ نخستین بار در ایران طی سال ۱۳۴۴ در منطقه "حارث‌آباد" در شهرستان سبزوار آغاز شد؛ این عملیات که ۵۶ سال پیش آغاز شد در ۲ سال نخست آن منجر به برپایی ایستگاه‌های تثبیت شن در روستا‌های "بَرآباد و کلاته میرعلی" سبزوار و همچنین در "قوژد" گناباد و راه‌اندازی نخستین فعالیت‌های بیابان زدایی ایران در این استان شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: در حال حاضر گونه گیاهی تاغ به همراه دیگر گونه‌های بیابانی بومی به عنوان کاربردی‌ترین نهال بیابانی در کشور در کاهش گردوغبار و بیابان زدایی استفاده می‌شود.
فنودی گفت: اثرات خشکسالی، تغییر اقلیم و کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی و تغییرات نامناسب در کیفیت آنها، وقوع مخاطراتی نظیر سیل، حریق، طغیان آفات و بیماری ها، شور شدن زمین‌ها بر اثر بهره برداری بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، حساسیت و آسیب پذیری توده جنگل‌های دست‌کاشت از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه است.
مدیریت کانون‌های گرد و غبار خارجی، شاید وقتی دیگر
علی شکاری معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: هم اینک کانون قره قوم در ترکمنستان بیش از هر زمان دیگر استان ما و سرخس را تحت تاثیر قرار داده است و ضرورت مدیریت این کانون به سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری ایران اعلام شده است.
وی گفت: طی سه مرحله مکاتبه با سازمان مرکزی و نیز با اعلام شفاهی، ضرورت مدیریت کانون گرد و غبار قره قوم در ترکمنستان در قالب پیگیری و رایزنی‌های بین المللی به سازمان مرکزی اعلام شده است.
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: همچنان پیگیر موضوع هستیم و با توجه به اینکه خراسان رضوی و شهرستان‌هایی مانند سرخس به شدت تحت تاثیر این کانون در ترکمنستان هستند، مدیریت این کانون برای ما هم بسیار مهم است گر چه طبق اخباری که داریم تاکنون ارتباطی در این زمینه با ترکمنستان برقرار نشده است.
شکاری گفت: به طور جدی معتقدیم این کانون گرد و غبار باید با استفاده از اعتبارات بین الملی مدیریت و کنترل شود؛ همچنین برای اجرای طرح ترسیب کربن و ارائه آموزش‌های لازم در این زمینه به کشور ترکمنستان آمادگی لازم در خراسان رضوی وجود دارد.
وی گفت: برای مدیریت و ثبات کانون‌های گرد و غبار داخلی نیز تلاش‌های گسترده‌ای به صورت سالانه انجام می‌شود؛ ایجاد تله رسوب‌گیر، بادشکن و کاشت نهال گونه‌های بیابانی از دیگر راه‌های کنترل زمین‌های بیابانی از شدت آسیب‌های بیشتر است.
۱۳۰ میلیارد تومان خسارت سالانه فرسایش بادی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: میزان خسارات وارده ناشی از کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان خراسان رضوی به منابع اقتصادی و زیستی، سالانه بیش از ۱۳۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
فنودی گفت: برای مدیریت مناطق بحرانی استان تاکنون در سطحی معادل ۵۷۰ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات احیای بیابان انجام شده است؛ طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در این استان وجود دارد.
سرخس زخمی از گرد و غبار خارجی
محمد عرفانی معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: خیزش گرد و غبار از کانون قره قوم در ترکمنستان در پی توده کم فشار موجب افزایش بحرانی گرد و غبار در نزدیکترین شهرستان مرزی، یعنی سرخس طی چندین روز در هفته گذشته شده است.
وی گفت: طبق اعلام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی طی ۲ سال اخیر در حوزه سرخس ۵۰۰ هکتار نهال کاری و کاشت گونه‌های بیابانی با هدف مبارزه با گرد و غبار انجام شده است؛ سرخس به دلیل نزدیکی به کانون قره قوم ترکمنستان، بیش از دیگر شهرستان‌های خراسان رضوی تحت تاثیر گرد و غبار خارجی قرار می‌گیرد.
معاون محیط زیست خراسان رضوی گفت: براساس مطالعات انجام شده سالانه و به طور میانگین ۲۱۹ هزار تن گرد و غبار در هوای استان جا به جا می‌شود و امسال با توجه به خشکسالی و تبعات منفی ناشی از آن، شاهد افزایش این میزان خواهیم بود.
سرخس دارنده ۲۰۰ هزار هکتار کانون فرسایش بادی
علی شکاریمعاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه هم‌اکنون در شهرستان سرخس ۱۶۰ هزار هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی وجود دارد که خود عامل ایجاد گرد و غبار است، ادامه داد: در حال حاضر ۲۰۰ هزار هکتار از پهنه ۵۵۰ هزار هکتاری شهرستان سرخس، تحت تاثیر فرسایش بادی است که ۱۶۰ هزار هکتار از این میزان را کانون‌های بحرانی فرسایش بادی تشکیل می‌دهند.
وی گفت: پروژه‌های مختلفی در این سطح با همکاری مجموعه‌های مختلف از جمله آستان قدس رضوی و با اعتبارات مختلف به منظور احیای عرصه‌ها و جلوگیری از افزایش فرسایش سطوح انجام می‌شود.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: اقدامات خوبی انجام شده در سه سال گذشته برای احیای سطوح تحت تاثیر فرسایش بادی بحرانی و در سال ۹۸ معادل ۲ میلیارد تومان، در سال ۹۹ یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان و امسال نیز ۲ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان برای اجرای پروژه‌های کنترل کانون‌های مذکور صرف شده است
شکاری گفت: به دلیل شرایط خاص شهرستان سرخس، اعتبار پروژه‌های کنترل کانون‌ها در این شهرستان معادل چند شهرستان بوده است؛ امسال ۱۰۰ هکتار نهالکاری، ۲۰۰ هکتار مدیریت رواناب، ۵۰۰ هکتار آبیاری و ۷۰۰ هکتار قرق اراضی به منظور جلوگیری از ایجاد وضعیت بدتر فرسایش بادی در این شهرستان انجام شده است.
وی گفت:در شهرستان سرخس پروژه‌های فراوانی داریم که چندین سال کار و اجرای طرح تاکنون تا حدودی این کانون‌ها را به کنترل درآورده است و خوشبختانه افزایش سطح کانون بحرانی فرسایش بادی در این بخش نداشته‌ایم؛ اگرچه وضعیت کانون‌های گرد و غبار در سرخس مطلوب نیست، اما عامل عمده گرد و غبار در این منطقه طی روز‌های اخیر عوامل خارجی و با منشا کانون بیابانی "قره قوم" ترکمنستان و "هرات" افغانستان بوده است.
منبع: ایرنا
انتهای پیام//ص.ب