خاطراتی که دود شد؛ نگاتیوهایی که در خاک خفت

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، تاریکخانه‌های پرخاطره دوستداران سینما که زیر پنجه‌های سنگین لودر تجدد و نوگرایی خاک شده و به جای آن پاساژ‌ها و ساختمان‌ها سربرآورد، بخشی از تاریخ مردم کلانشهر مشهد نیز محو شد، خاطراتی که می‌توانست با نقشی نو در موزه حفظ شده و یادگاری از گذشتگان و تاریخ هنر این شهر برای آیندگان باشد.

مرور خاطرات نوستالژیک از سینما با تماشای تاریکخانه‌های قدیمی که شاید در گذر روزگار به ناچار رخت نو بر تن کرده باشند، دل دوستداران سینما را به تپش می‌اندازد که چطور با شوق به اتاق‌های تاریک می‌رفتند و همراه با غم و غصه قهرمانان فیلم‌ها گریسته و یا با خوشحالی آنان شاد شده و غریو خنده شادمانه آنان تاریکی را شکافته و به بیرون سینما درز پیدا می‌کرد.

حال از آن تاریکخانه‌های قدیمی با شور و شوقی که مردم قدیم این شهر هنگام تماشای فیلم به یاد می‌آورند، اثری باقی نمانده است، سینما‌های "استقلال" و "آسیا" و بسیاری دیگر از بین رفته و جای آن ساختمان‌های بی هویت و بی ارتباط به هنر شکل گرفته است که حتی دیگر کسی به یاد نمی‌آورد که در این مکان، زمانی سینمایی بوده و شور و هیجانی برپا می‌شده است.

دل کارکنان قدیمی سینما یا فیلمسازان فعلی مشهد برای تاریکخانه‌های قدیمی تنگ شده است. دیگر هیچ نشانی از گذشته برجای نیست تا لحظه نوستالژیکی را برای آنان رقم بزند، حتی محلی نیز ایجاد نشده است تا خاطرات شفاهی آن‌ها از سنیما‌های قدیمی ثبت و برای آیندگان به یادگار بماند.

آپاراتچی قدیمی سینما‌های مشهد از بی مهری به سینما‌های قدیمی دل پردردی دارد. او سال‌ها است که از کار خود به عنوان آپاراتچی سینما کنار گذاشته شده و حالا فقط نظاره گر از بین رفتن یک به یک خاطراتش از سینما‌ها است. آخرین آن هم سینما "قدس" در خیابان پاسداران به عنوان یکی از سینما‌های قدیمی مشهد بود که مسئولان قول ساخت سینمای دیگری به جای آن در کوهسنگی را دادند. وعده‌ای که هنوز روی تحقق به خود ندیده است.

گلچین مشهدی از روزگار قدیم سینما

"رضا گلچین"، آپاراتچی چند سینمای قدیمی در مشهد بوده که سال‌ها خاک سینما خورده و امروز به فیلمساز باتجربه و همه فن حریف این صنعت تبدیل شده است؛ او غصه نابودی یادمان‌هایی را می‌خورد که روزگاری هویت هنر سینمای این شهر را تشکیل می‌داد.

او از کم و کیف سینما‌های قدیمی در مشهد گفت که تاریخ ایجاد آن‌ها به دهه ۲۰ سده چهاردهم شمسی می‌رسد، هرچند او کار خود را به عنوان آپاراتچی سینما از سال ۱۳۵۰ آغاز کرده است.

این آپاراتچی ادامه داد: قبلاً شنیده بودم که سینما آسیا را تخریب کرده اند، اما خودم از نزدیک آن را ندیده بودم، حقیقتاً گریه ام گرفت و در کنار بقایای این سینما نشستم و چند لحظه‌ای اشک ریختم، طوری که ساندویچ فروشی نزدیک آن سینما به نزدم آمد و از دلیل تغییر حالم پرسید.

گلچین در تشریح سابقه کاری خود در سینما‌های مشهد بیان می کند: از سال ۱۳۵۰ به عنوان آپاراتچی (مسوول نمایش فیلم) در سینما آسیا مشغول به کار شدم، آن زمان فیلم دیجیتالی نبود، فیلم‌ها به صورت نگاتیو به سینما‌ها می‌رسید، دستگاهی به نام آپارات بود که نگاتیو‌ها را در آن قرار می‌دادیم و به وسیله آن نگاتیو‌ها فیلم به نمایش درمی آمد، مسوول این کار هم “آپاراتچی” بود.

او تصریح می کند: من به عنوان آپاراتچی در تمام سالن‌های سینما‌های قدیمی مشهد کار می‌کردم، عاشق کارم بودم و سینما را خانه خود می‌دانستم، وقتی به خرابه‌های سینما آسیا، جایی که عمرم را در آن به عنوان آپاراتچی گذرانده ام، نگاه می‌کنم، از عمق قلبم احساس می‌کنم که خانه خراب شده ام.

گلچین تاکید می کند: آدم‌های قدیمی سینما‌های مشهد اغلب گوشه نشین شده اند، آقایان حسین گلچین، حسن یعقوبی، غلام خاور، محمد یعقوبی، حسین متقیان، حسن طاهری، علی طاهری نیک، علی خلیلی از کارکنان قدیمی سینما‌های مشهد بودند، آقایان حسین بزرگ نیا، محمد سرگلزایی، رضا بهبهانی، هادی و حاجی سالاری همگی دارای خاطرات ارزشمندی از سینما‌های قدیمی مشهد هستند که باید در جایی ثبت شود.

"آفریقا" و "هویزه" تنها بازماندگان سینما‌های قدیمی مشهد

سینما ملی (نام‌های بعدی سینما هما، استقلال و جام جم) اولین سینمای دائمی مشهد واقع در خیابان امام خمینی (ارگ) بود که با عنوان سینما دایر شد. داستان تغییر نامش از این قرار است که شخصی به نام «نیکولا گریگوریان»، کافه رستوران خرم در انتهای باغ ملی را برای ساخت سینما مناسب دید و مالک رستوران را که "حسن بیک" نامی بود، برای شراکت در ساخت آن راضی کرد. آنان با خرید انبار‌های مخروبه پشت مغازه‌های حاشیه خیابان، سینما ملی را در نیمه اول سال ۱۳۰۵ تأسیس کردند که تا سال ۱۳۰۷ با همین نام دایر بود.

در سال ۱۳۰۷، ۳۳ نفر از ارامنه که در رأس آنان “آرسن منگاساریان” قرار داشت، شرکت سهامی خاص سینمای خراسان را تشکیل داده و سینما ملی را خریدند. سهامداران جدید فضای سالن را گسترش دادند تا سینمایی مجهزتر با ظرفیت ۹۰۷ صندلی بسازند. نام سینما را هم به «سینما هما» تغییر دادند. سینما هما پس از مصادره در سال ۱۳۵۹ تعطیل شد، اما در سال ۱۳۶۶ با نام «سینما استقلال» بازگشایی گردید، چندی بعد هم با نام «سینما جام‌جم» به اجاره بخش خصوص درآمد، اما چند سال بعد به دلیل نداشتن ایمنی، ابتدا تعطیل و سپس تخریب شد.

این آپاراتچی قدیمی از تخریب عمده سینما‌های قدیمی که سال‌ها در آن‌ها کار کرده است، اظهار کرد: تقریبا همه سینما‌های قدیمی مشهد از بین رفته اند و فقط می‌توان سینما‌های “آفریقا” و “هویزه” را باقیمانده سالن‌های سینمای قدیمی این شهر دانست. سینما “آفریقا” واقع در میدان شریعتی جزو قدیمی‌ترین سینما‌های موجود در مشهد است که افتتاح آن به سال ۱۳۵۰ بازمی گردد. نام این سینما قبلا “شهر فرنگ ” بود، اما بعد از انقلاب تغییر نام داده و بازسازی شد.

او افزود: سینما "هویزه" کنونی، واقع در چهارراه دکترای مشهد نیز در سال ۱۳۴۷ افتتاح شد و نامش "دیاموند" بود. این سینما نیز بازسازی شده و به کلی تغییر ساختار داده است. سینما‌هایی مانند "سانترال"، "فردوسی"، "هما" و "آسیا" تخریب شده اند، دو سینما ” به نام‌های "کریستال" و "متروپل" هم تبدیل به هتل شده اند. سینما "مولن روژ" واقع در کوچه استانداری و سینما "قدس" که قبلا نامش "آریا" بود نیز تخریب شده اند.

این آپاراتچی ادامه داد: در ابتدای خیابان "جنت" ساختمانی با عنوان "زیست" وجود دارد که عمده مردم اطلاع ندارند که قبل از این ساختمان، چه بنایی در این مکان مستقر بود، در حالی که ساختمان "زیست" کنونی محل استقرار سینما "ایران" بود که تخریب شد. سینما "ایران" از سال ۱۳۰۶ تا ۱۳۵۶ به مدت ۵۰ سال جزو سینما‌های مهم شهر مشهد به شمار می‌رفته و اکنون اثری از آن باقی نیست، بیشتر مردم نمی‌دانند چنین سینمایی وجود داشته است و من دلم از این موضوع به درد می‌آید.

سینما عامل شادی و توسعه آور کسب و کار

تخریب هر سینما یعنی از بین رفتن کسب و کار‌هایی که پیرامون آن شکل گرفته است، این واقعیت تلخی است که در پشت تخریب همه سینما‌های قدیمی وجود داشته است. سینما‌هایی که تخریب شده و دیگر مکان فعلی جایگزین آن نتوانسته آن کسب و کار و شور و شوق شکل گرفته از وجود آن را زنده کند.

اشکان ضیایی یکی از فیلمسازان مشهدی که خاطرات شیرینی از برخی سینما‌های قدیمی این شهر دارد گفت: سینما عاملی است که علاوه بر تفریح و سرگرمی برای مردم، بستری برای برخی کسب و کار‌های جنبی نیز فراهم می‌آورد.

او افزود: سینما‌ها همیشه فضای شادی آوری بوده اند، اینکه سینمایی را تخریب کنیم و کاربری آن مکان را تغییر دهیم، تنها ثمره اش از بین رفتن چند فرصت شغلی است.

این فیلمساز مشهدی ادامه داد: سینما‌های قدیمی مشهد که بعضا در داخل خیابان اصلی هم قرار نداشتند، پرمخاطب بودند، سینمایی نزدیک میدان "سوم اسفند" مشهد قرار داشت که در کنار آن یک سری قفس با پرندگان زیبا ایجاد کرده بودند و بسیار برای مردم خاطره انگیز بود.

ضیایی بیان کرد: مسوولان می‌توانستند به نحوی سینما‌های قدیمی را حفظ کنند که هم بنای قدیمی سینما و هم کسب و کار‌های شکل گرفته اطراف آن حفظ شود، هر سینمایی که در مشهد تخریب شده، ارزش افزوده‌ای برای آن ایجاد نگشته است و فقط خود سینما از بین رفته است.

موزه‌ای برای سینما در مشهد، خیلی دور خیلی نزدیک

چندی قبل "محمد خزائی"، رئیس سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم در نشستی با انجمن سینماداران مطرح کرد که اجازه تخریب هیچ سالن سینمایی را نمی‌دهیم، مگر اینکه در ازای آن مکان فرهنگی دیگری به عنوان معوض به فضای فرهنگی کشور اضافه شود.

خدا کند که چنین شود، چون روندی که تخریب سینما‌های قدیمی در شهر‌ها به خود گرفته است، اگر پایانی برای آن نباشد دیگر اثری از سینما به جا نخواهد ماند و همه تاریخ سینما دفن خواهد شد. مگر اینکه یا سالن‌ها در همان محل سابق بازسازی شوند یا موزه‌هایی برای نگهداری وسایل و عکس و نگاتیو‌ها و همه اقلام قدیمی سینما و خاطرات آن و گذشتگان ایجاد شوند که به نظر می‌رسد ایجاد چنین مکانی برای مشهد ضروری است.

سیدحجت طباطبایی رئیس اداره سینمایی و سمعی – بصری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: در حال رسیدن به توافق با موسسه فرهنگی - تبلیغاتی بهمن سبز برای ایجاد موزه سینما در مرکز شهر مشهد هستیم که در این رابطه نشستی نیز با مدیرعامل موسسه مزبور برگزار شده است.

او افزود: قرار است براساس همکاری بین دستگاهی و طی ایجاد تعاملات بیشتر، معرفی توان و امکانات سینمایی و همچنین ایجاد ظرفیت‌هایی برای معرفی هنرمندان سینمایی در خراسان رضوی از گذشته تاکنون، موزه سینما به همت موسسه بهمن سبز در مشهد تاسیس شود و در اختیار هنرمندان و علاقه‌مندان سینما قرار گیرد.

رئیس اداره سینمایی و سمعی – بصری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی بیان می کند: هم اینک با موسسه بهمن سبز در حال انعقاد تفاهم نامه‌ای برای ایجاد موزه مزبور هستیم که به زودی این تفاهم نامه منعقد و مرحله آماده سازی و ساخت این موزه آغاز می‌شود.

او تصریح کرد: پارسال قرار بود موزه سینما در مشهد در "رباط طرق" با مشارکت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایجاد شود که مقدمات آن نیز فراهم شد، اما مشکلاتی از جمله دوری راه به مرکز شهر باعث گردید که این طرح ابتر مانده و اجرایی نشود.

منبع؛ ایرنا

انتهای پیام//م.ج