بادگیرهای تاریخی در کرمان به باد می‌روند!

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از کرمان، در برخی از شهر‌ها که قدم بزنی، شاید برای نسل امروز جدید باشد که این نما‌های بالارفته بر فراز ساختمان‌های قدیمی چه بوده که این چنین با معماری زیبا بر روی ساختمان‌ها خوش درخشیده و جلوه زیبایی به آن‌ها داده است.

شاید به نظرشان بیاید که این بناها صرفا برای نماسازی ساختمان هست و برای زیبایی به کار رفته است؛ اما ما از آن‌ها می‌خواهیم کمی بیشتر به آن‌ها و کاربردشان دقت کنند. کاربردی که اگر امروز نیز مورد استفاده قرار می گرفت؛ کمی از دغدغه‌ها برای کاستن از مصرف بالای انرژی کاسته می‌شد.

تدبیر پیشینان،  تنظیم کننده خنکای هوا برای ساختمان ها 

امید ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه پیشینیان ما در گذشته سعی می‌کردند از همه انرژی‌های طبیعی، مثل باد و خورشید به بهترین نحو بهره ببرند و با ساخت بادگیر از انرژی باد استفاده می‌کردند، گفت: معمولا زیر بادگیر، حوضچه‌های آبی وجود داشت که تقریبا کار کولر‌های امروزی را انجام می داد و بادی را که به داخل هدایت می‌شد، خنک می کرد و البته درون بادگیر کانال‌هایی بود که باد را به سمت‌ها و اتاق‌های مختلف هدایت می‌کرد. 

او با بیان اینکه ارتفاع بادگیر‌ها تقریبا ۲ متر از بام هر ساختمان تا ارتفاع بالاتر اجرا می‌شده است، افزود: مصالح این بادگیر‌ها خشت، آجر و چوب بوده و در موارد مختلف تزئینات و گچ بری‌هایی نیز داشته اند.

ابراهیمی علت وجود چوب‌های داخل بادگیر را هدایت باد به قسمت‌های مختلف شرقی و غربی عنوان کرد و بیان داشت: درون بادگیر دریچه‌هایی بوده است که آن‌ها را در فصل پاییز می‌بستند تا باد به پایین منتقل نشود.

مجتبی شفیعی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان گفت: بادگیر یکی از عناصر و شاخصه‌های معماری مناطق گرم و خشک و کویری مثل کرمان  است که علاوه بر کارکرد عملکردی، یک عنصر زیباشناسی در معماری هم محسوب می شود. 

او با بیان اینکه بادگیر تهویه‌ای را در فضایی که از آن منشعب می‌شود، ایجاد می‌کند و در واقع فضا و محیط را به لحاظ تهویه برای ساکنان آن در حد آسایش تامین می‌کند، افزود: در واقع این مجموعه، شرایطی را فراهم می‌کند که تهویه به صورت طبیعی انجام شود و این یکی از شاخصه‌های معماری پایدار است که بتوان بدون اتلاف انرژی از هوای طبیعی استفاده کنیم و آسایش و دمای محیط را به حدی برسانیم که بتواند ضریب آسایشی را  برای ساکنان فراهم کند.

ساختمان سازی جدید، بی بهره از انرژی های تجدیدپذیر! 

 با توجه به مزایای مطلوبی که بادگیر می تواند برای ساکنان ساختمان ها ایجاد کند و از سویی نمای زیبایی که  برای شهر به وجود آورد. چه قدر این مجموعه  توانسته جای خودش را در میان معماری جدید و ساختمان های امروزی باز کند؟ 

ورزنده، عضو نظام مهندسی استان کرمان و مهندس معمار گفت: معماران مهندس قدیم با بهره گیری از شرایط اقلیمی، آنچه را که مناسب شرایط زیست و اقلیم منطقه است شکل می‌دادند به عنوان مثال بادگیر‌ها برگرفته از اتفاقات اقلیمی منطقه بوده و ما در مناطق کویری یزد، کرمان و هرمزگان به وفور این بادگیر‌ها را می‌بینیم و عملکردی را که در گذشته به عنوان سیستم خنک کننده فضا‌ها از آن انتظار داشتیم، استفاده می‌شده است.

او به نقش موثر بادگیر‌ها در مصرف انرژی که امروزه بسیار با آن روبه رو هستیم اشاره کرد و  افزود: بادگیر‌ها ارثیه‌ای است که از معماری گذشته به ما رسیده و در گذشته در مناطق کویری به عنوان آیتم و المان شاخص یک بنا، جزو نماد‌های شهری قلمداد می‌شده است.

ورزنده بیان کرد: ما در ساخت و ساز‌های جدیدمان می‌توانیم با رعایت تمهیدات، بررسی‌ها و شرایطی که می خواهیم از این بادگیر‌ها استفاده کنیم؛ اما صرف اینکه بگوییم ما می‌توانیم دقیقا بادگیر را با همان عملکرد و شرایطی که در معماری گذشته بوده در معماری به روز و امروزی خودمان استفاده کنیم، شاید مطلب دور از ذهنی باشد؛ زیرا ما باید مجموعه شرایط را بسنجیم.

این مهندس معمار با اشاره به  بادگیر‌های سنتی که در شهر‌ها و به ویژه استان کرمان وجود دارد، گفت: حفظ بادگیر‌های سنتی، جزو میراث و هویت معماری ما در گذشته هستند و باید حفظ و به آن‌ها پرداخته شود و نباید مورد بی مهری قرار گیرند.

بادگیرها، مامن وزش بادهای کرمان 

گرچه شهر یزد به شهر بادگیر‌ها معروف است؛ اما استان کرمان هم از این بنا‌های ارزشمند بی نصیب نیست.

مجتبی شفیعی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان گفت:  در استان کرمان در شهر‌هایی که در منطقه کویری قرار گرفتند، تعدادی از بادگیر‌ها را از دوران های مختلف به ویژه  دوران قاجار داریم که تعدادی  از آن ها مرمت شدند و هم اکنون کارکرد اصلی خودشان را دارند.

او گفت: در سایر مناطق کویری، مثل راور، سیرجان و رفسنجان این بادگیر‌ها وجود دارند؛ اما بادگیری که در استان کرمان شاخص است  و برند شهر سیرجان محسوب می شود، بادگیر چپقی است. 

شفیعی با بیان اینکه از بادگیر چپقی برای تهویه و خنکی انبار دارو استفاده می شده و سازنده آن برای ساختش از شکل و فرم دودکش‌های کشتی الهام گرفته است، ادامه داد: در شهر کرمان از جمله بادگیر‌هایی که بیشتر در معرض دید هستند و شهرت دارند، می توان به بادگیر مدرسه ابراهیم خان و کاروانسرای وکیل  اشاره کرد که خوشبختانه در دوره‌های متناوب مورد مرمت قرار گرفتند و در وضعیت مناسبی قرار دارند.

او با اشاره به اینکه عموما بادگیر‌هایی که در سطح استان داریم، چهار طرفه هستند که در مسیر باد مناسب قرار گرفتند، ادامه داد: در تیغه‌هایی که در تنوره بادگیر ایجاد شده، یک مکندگی به وجود آمده است که باد و هوای خنک را به سمت داخل و فضا‌های زیر بادگیر هدایت می‌کند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان افزود: اغلب این ورود هوا را به سمت سردابی که زیر بادگیر در زیرزمین تعبیه می‌شده است، داریم و از آنجا هوایی که با آب سرداب برخورد می‌کرده در فضا‌های پیرامونی بادگیر پخش می‌شده است. 

او  بیان کرد: نمونه‌های دیگر بادگیر‌ها در استان کرمان به صورت مستقیم باد را  از طریق تنوره به داخل فضا منتقل می‌کرده و سردابی وجود نداشته که اکثر بادگیر‌هایی که در کرمان وجود دارند از همین نوع هستند.

بادگیری منحصر به فرد که زیر باد بی تدبیر‌ها، تاریخش را به باد می‌سپارد!

گرچه برخی از بادگیر‌ها در کرمان مرمت شدند و زیبایی خاصی به شهر‌ها دادند؛ اما برخی دیگر از بادگیر‌ها با وجود متفاوت‌تر بودن از دیگر بادگیر‌ها، زیر باد بی تدبیر‌ها ذره ذره تاریخ را به باد می‌دهند و به انتظار حضور مسئولان کمر خم می‌کنند و تکه تکه  بی صدا نابود می شوند.

ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه بادگیر خانه لطفعلی زاده از یادگاران دوره قاجار و از لحاظ شکل متفاوت است، گفت:  ارتفاع آن متفاوت‌تر از اکثر بادگیر‌هایی  است که در شهر کرمان وجود دارد و از لحاظ اندازه و تناسبات فرق می‌کند و یک حالت مستطیلی بزرگی دارد که زیر آن حوضچه‌هایی که در گذشته بوده موجود است و می‌شود به آن کاربری گذشته را داد.

بیشتر بخوانید: 

• معمایی با عنوان مرمت نشدن برخی از بادگیرهای استان کرمان + فیلم 

او ادامه داد: این بادگیر، یک بادگیر منحصر به فرد در یک خانه منحصر به فرد است که متاسفانه آسیب دیده و حال خوبی ندارد و اگر مرمت نشود، متاسفانه وضعیت بدتری برایش اتفاق خواهد افتاد.

شفیعی، معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان با بیان اینکه بادگیر خانه لطفعلی زاده به لحاظ ارتفاعی، ارتفاعش کوتاه‌تر است و فضای زیر بادگیر را خنک می‌کند و ارتباطی به سایر فضا‌ها ندارد، گفت: نسبت طولی این بادگیر نسبت به عرضش بیشتر است.

او افزود: مالکیت خانه لطفعلی زاده که بحث مرمتش طی یک سال اخیر رسانه‌ای و داغ شد، در اختیار یکی از شرکت‌های تابعه وزارت راه و شهرسازی، شرکت‌های مادر تخصصی عمران و شهرسازی است.

شفیعی ادامه داد: با توجه به اینکه این شرکت، بنا به دلایلی توانایی انجام مرمت خانه لطفعلی زاده را ندارد، تصمیم بر این شد که این کار را  از طریق سرمایه گذار بخش خصوصی انجام دهند که لازمه اش این بود که در کمیته نفایس و تعیین کاربری هم شان اثر در وزارتخانه این موضوع مطرح شود که این کار با پیگیری‌هایی که ما انجام دادیم، انجام شد و مصوبه را از آن کمیته گرفتیم و به این ترتیب اینجا می‌تواند در قالب یک کاربری که هم شان اثر باشد، احیا شود.

او بیان کرد: مجوز فروش خانه لطفعلی زاده به دستگاهی که هم اکنون مالکیتش را دارد، داده و قرار بر این شد که آن‌ها مالکیت را به بخش خصوصی منتقل کنند که آن بخش بتواند با نظارت و طرحی که ما برای آنجا در نظر داریم، کار مرمت و احیای این بنا را انجام دهد.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان با بیان اینکه علی رغم ظاهر این بادگیر که نشان می‌دهد، مقداری آسیب دیده است؛ اما طبق بررسی‌های انجام شده خوشبختانه به لحاظ سازه ای، مشکلی ندارد، افزود: البته باید هر چه سریع‌تر اقدامات اضطراری مرمتی روی این بادگیر انجام شود که در تلاش هستیم از طریق بخش خصوصی که شرکت مادر تخصصی به آن واگذار می‌کند، بتوانیم این کار را انجام بدهیم.

گزارش از معصومه یحیی زاده 

انتهای پیام/ م