به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، سال‌هاست که در عین خشکسالی‌های گسترده و پیوسته در کشور که به گفته وزیر نیرو در ۵۲ سال اخیر بی‌سابقه بوده، «فرونشست زمین» بر شدت این بحران افزوده است، چنان که رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی می‌گوید: این وضعیت برای همه استان‌های کشور به جز گیلان و مازندران در حال وقوع است و این دو استان نیز در آینده نزدیک با آن مواجه خواهند شد. از ۶۰۶ دشت موجود در کشور بیش از ۳۰۰ دشت ممنوعه است و این دشت‌ها در وضعیت قرمز قرار دارند و بقیه دشت‌ها نیز شرایط مناسبی ندارند.
در فرآیند فرونشست، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و خالی شدن لایه‌های تحتانی همزمان با کاهش حجم آب، منافذی در بین لایه‌های خاک ایجاد می‌کند که به دلیل سنگینی لایه‌های بالایی، به مرور این منافذ پر می‌شوند؛ هر یک دهم سانتی‌متر جابه‌جایی در لایه‌های زیرین از عمق ۲۰۰ متری تا سطح زمین می‌تواند جابه‌جایی یا نشست ۵۰ سانتی‌متری ایجاد کند.
به طور متوسط در هر ۲ کیلومتر مربع یک چاه در کشور وجود دارد
حفر گسترده چاه‌های آب غیرمجاز و بعضاً مجاز یکی از روش‌های نادرست و بی‌رویه برداشت آب است که باعث فرونشست زمین شده است؛ بر اساس برآورد‌های سال ۹۹ وزارت نیرو، حدود ۳۰۰ هزار چاه غیرمجاز و حدود ۵۰۰ هزار چاه مجاز در کشور وجود دارد؛ حال آنکه برخی کارشناسان تعداد چاه‌های کشور را بیشتر از این‌ها می‌دانند و معتقدند به طور متوسط در هر ۲ کیلومتر مربع یک چاه در کشور وجود دارد و در مجموع صاحبان حدود یک میلیون حلقه چاه (مجاز و غیرمجاز) سال‌هاست که در غفلت مسؤولان، مشغول خالی کردن سفره‌های آب زیرزمینی و مصرف منابع ارزشمند آب ایران هستند.
اما برداشت بیش از حد مجاز آب از طرق چاه‌ها، تنها یک روی سکه مدیریت ناصحیح منابع آبی کشور است و شیوه‌های سنتی و غلط کشاورزی، صنعتی و آب مصرفی شهر‌ها نیز در شمار مهمترین عوامل این پدیده خطرناک به شمار می‌رود؛ از این رو کارشناسان محیط زیست چاه‌های غیرمجاز در کشور را تنها یکی از دلایل فرونشست زمین می‌دانند.
فرونشست زمین یکی از آثار خشکسالی در پهنه استان اصفهان است
استان اصفهان یکی از استان‌های بحرانی در مسأله فرونشست زمین است، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و همزمان شدن با خشکسالی سبب تشدید شرایط فرونشست شده است، فرونشست زمین یکی از آثار خشکسالی در پهنه استان اصفهان است، امسال خشکسالی بسیار در استان اصفهان حاد شده و از مهر سال گذشته تاکنون بارش‌ها ۴۰ درصد کاهش داشته است و افت سطح آب‌های زیرزمینی تا یک متر گزارش شده و استمرار دارد، نرخ فرونشست زمین در دشت‌های استان ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در سال گزارش شده است، دشت اصفهان، برخوار، مهیار، گلپایگان، کاشان، اردستان، آران و بیدگل مواجه با شرایط فرونشست زمین هستند که تأثیرات آن بر روی زمین‌های زراعی و جاده‌ها مشاهده شده است. در چند ماه گذشته کلیپ‌های بسیاری از مناطق مختلف استان از وضعیت بحرانی فرونشست منتشر شده است.
اخطار فرونشست زمین در سال‌های قبل جدی گرفته نشد
محسن رفیعی، کارشناس زمین‌شناسی و منابع آب با بیان اینکه موضوع فرونشست زمین بر اثر برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و یا هیدروکربنی در یکصد سال اخیر در بسیاری از کشور‌های جهان مورد توجه قرار گرفته است، اظهار داشت: در کشور ما نیز در ابتدا محققان و دوستداران محیط زیست اخطار‌های اولیه در مورد پیامد‌های برداشت بیش از حد از منابع آبی زیرزمینی را داده بودند، اما مسئولان کشور به اینگونه اخطار‌ها توجهی نکردند.
وی افزود: به عنوان مثال دشت مهیار که از ابتدای تصویب قانون ملی شدن آب در سال ۱۳۴۵ با توجه به بیلان منفی ایجاد شده در لیست دشت‌های ممنوعه قرار گرفت، بر اساس آمار وزارت نیرو پس از تصویب قانون توزیع عادلانه آب تعداد چاه‌های مجاز این دشت از کمتر از ۲۰۰ حلقه چاه مجاز به حدود ۵۰۰ حلقه رسیده است.
رفیعی با بیان اینکه آثار فرونشست زمین در این دشت از حدود ۲۰ سال قبل به وضوح دیده شد، اما به جز انجام تعداد محدودی مطالعات دانشگاهی به منظور تعیین نرخ فرونشست سالانه اقدام دیگری در این زمینه انجام نشد، گفت: برخی دیگر از دشت‌های استان اصفهان مانند دشت دامنه، کاشان و گلپایگان نیز دچار همین سرنوشت شدند.
کارشناس زمین‌شناسی و منابع آب بیان کرد: به همین منوال از حدود ۱۰ سال قبل اخطار‌هایی در خصوص وقوع پدیده فرونشست در دشت اصفهان برخوار توسط مراجع علمی داده شد و تحقیقات محدودی هم در این زمین انجام شد که همگی نشان از وخیم شدن وضعیت این دشت در سالیان آتی را میداد و زنگ خطر برداشت از منابع آب زیرزمینی را به صدا در آورده بود، اما هیچ اقدام مؤثری در خصوص کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی و احیای زاینده‌رود به عنوان مهمترین منبع تغذیه این آبخوان انجام نشد.
وی با بیان اینکه اخیراً با توجه به آشکار شدن آثار فرونشست به خصوص ترک‌های ایجاد شده در آثار با ارزش تاریخی دوباره موضوع فرونشست در رأس اخبار مربوط به شهر و استان اصفهان قرار گرفته است، عنوان کرد: مشاهده آثار فرونشست زمین منجر به اقداماتی نظیر تعیین نرخ فرونشست توسط تصاویر ماهواره‌ای و همچنین استقرار ایستگاه‌های جی پی اس به عنوان یکی از دقیق‌ترین ابزار تعیین جابجایی زمین شده اشت.
رفیعی ادامه داد: هر چند شناسایی ابعاد فرونشست در ابعاد زمانی کوتاه مدت و بلندمدت از اصول اساسی برخورد با این پدیده است، اما در صورتی که اقدامی برای احیای آبخوان‌ها انجام نشود، اینگونه بررسی‌ها فاقد نتیجه خواهد بود.
کارشناس زمین‌شناسی و منابع آب با بیان اینکه به نظر می‌رسد تفاوت نظر مسئولان استانی با مسؤولان وزارت نیرو بر سر راهکار توقف فرونشست، تأثیر احیای رودخانه زاینده‌رود باشد، افزود: در مصوبات جلسات برگزار شده، تأکید بیشتر بر لزوم جریان دائمی رودخانه زاینده‌رود قابل مشاهده است تا کنترل و توقف برداشت از منابع آب زیرزمینی.
وی ادامه داد: هر چند جریان دائمی در رودخانه زاینده‌رود به عنوان مهمترین منبع تغدیه آبخوان اصفهان برخوار تأثیر بسزایی در کنترل فرونشست زمین خواهد داشت، اما نباید به توقف برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی بی‌توجه بود؛ اهمیت این موضوع در سایر دشت‌های استان اصفهان که مؤثر از پدیده فرونشست هستند، بیشتر از دشت اصفهان برخوار خواهد بود به دلیل آن که جریان زاینده‌رود تأثیری بر احیای آبخوان‌هایی نظیر آبخوان دامنه، کاشان و مهیار نخواهد داشت.
توقف نابودی آبخوان‌های اصفهان در گرو تصمیمات مسئولان کشوری و استانی
رفیعی با بیان اینکه مطالعات و تحقیقات انجام شده در خصوص موضوع فرونشست زمین در سایر مناطق دنیا نشان دهنده توجه بسیاری از دولت‌ها به این پدیده شده که در برخی موارد دولتمردان تصمیم به کاهش برداشت از منابع زیرزمینی گرفته‌اند، گفت: تصمیم بر کنترل فرونشست رخ داده به دلیل برداشت از مخازن هیدروکربنی در ایتالیا و هلند به دلیل اهمیت مصون داشتن مناطق شهری از فرونشست زمین را میتوان از جمله مثال‌های جهانی این موضوع دانست.
کارشناس زمین‌شناسی و منابع آب اضافه کرد: اهمیت موضوع زمانی آشکار می‌شود که بر اساس تصمیم دولتمردان این دو کشور حتی رخداد فرونشست زمین در ابعاد بسیار کم (۲-۳ سانتی‌متر در سال) می‌تواند منجر به کاهش برداشت از مهمترین مخازن هیدروکربنی اروپا شود.
وی خاطرنشان کرد: باید دید پس از انجام مطالعات بر اساس تصاویر ماهواره‌ای و سیستم موقعیت‌یاب جهانی و تعیین ابعاد فرونشست در ابعاد ۱۸ سانتی‌متر در سال آیا مسئولان کشوری و استانی تصمیمی در خصوص توقف نابودی آبخوان اصفهان اتخاد خواهند کرد یا خیر.
فعالان محیط زیست خواهان رسیدگی قوه قضائیه به معضل فرونشست شدند
اما شماری از سمن‌های محیط زیستی استان اصفهان در پی انتشار گزارش‌ها و تصاویری از بحرانی شدن وضعیت فرونشست در این استان و به ویژه شهر تاریخی اصفهان، در نامه‌ای به معاون دادستان کل کشور خواهان رسیدگی عاجل و لازم جهت پیشگیری از این فاجعه زیست محیطی و تعقیب کیفری متهمان ناقض حقوق عامه شدند.
در بخشی از این نامه آمده است، عدم جریان دائمی رودخانه زاینده‌رود، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و افت شدید سطح ایستایی از عمده‌ترین دلایل گسترش پدیده فرونشست در دشت اصفهان- برخوار و فراتر از آن سراسر استان اصفهان است به طوری که علاوه بر خسارت وارده بر محیط‌زیست، کشاورزی، صنعت و ابنیه از جمله آثار تاریخی که بخشی از هویت و شناسنامه ملی ما است، حیات جمعیت ۲.۵ میلیون نفری کلانشهر اصفهان را به شدت در معرض خطر قرار داده است؛ نظر به اینکه مسئولیت برنامه‌ریزی و اجرای تدابیر پیشگیرانه در این مورد با دولت و احیای حقوق عامه از مسئولیت های قوه قضائیه است، مسأله فرونشست زمین در اصفهان را با توجه به عوارض غیرقابل جبران آن، مورد پیگیری قرار داده و ضمن تعقیب کیفری متهمان ناقض حقوق عامه، دستور اقدامات عاجل لازم را جهت پیشگیری از افزایش بیشتر فرونشست» صادر فرمائید.
اصفهان از نظر خطر فرونشست پرخطرترین ناحیه کشور است
علی بیت‌اللهی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور با بیان اینکه بر اساس مطالعات و کار کارشناسی شده، استان اصفهان به ویژه شهر اصفهان از نظر خطر فرونشست و آثار زیان آوری که می‌تواند، داشته باشد پر خطرترین ناحیه کشور است، گفت: ممکن است برخی شهر‌های دیگر کشور میزان فرونشست زمین بیشتری نسبت به اصفهان داشته باشند، اما مجموعه‌هایی که روی زون‌های فرونشست در اصفهان تأثیر دارد عبارتند از جمعیت، تعداد واحد‌های مسکونی، آثار تاریخی، ابنیه‌ها، زیرساخت‌ها و کارخانه‌ها که قابل مقایسه با سایر نقاط نیست.
وی با بیان اینکه ریسک فرونشست با توجه به نوع خاک، اصفهان را در رتبه اول فرونشست در کشور قرار داده است، افزود: فرونشست زمین در درجه اول با افت سطح آب زیرزمینی در دشت اصفهان و زمین‌های اطراف استان ارتباط دارد.
بیت‌اللهی ادامه داد: با افزایش برداشت‌های بی‌رویه آب از طریق چاه‌ها با کشت محصولات آب‌بر مثل برنج و صیفی‌جات در مسیر دشت زاینده‌رود و دشت‌های شرقی و غربی استان و چاه‌های غیرمجاز سبب شده، اُفت آب در اصفهان بسیار بالا باشد و به تبع آن فرونشست زمین رخ دهد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور با اشاره به قانون مدیریت بحران و مشخص شدن وظایف هر دستگاه در مقابل فرونشست زمین اضافه کرد: با وجود آن که فرونشست زمین در قانون ذکر شده و برای هر دستگاه اقداماتی در نظر گرفته شده است، اما در عمل مسؤولان چیزی دیده نمی‌شود و این معضل اماکن تاریخی و باستانی اصفهان را از حالت طبیعی و سالم خود خارج کرده است و ضرورت دارد مسؤولان استانی در خصوص وظایفی که در قانون دارند به طور جدی، الزام‌آوری داشته باشند.
اگر برای فرونشست اقدامی نشود به نقطه غیرقابل بازگشت می‌رسیم
وی با بیان اینکه سازمان بازرسی و نهاد‌های حقوقی در این رابطه می‌توانند نقش خوبی ایفا کنند، بیان کرد: به طور مثال وقتی قرار است جاده‌ای احداث شود، اعتباری برای آن در نظر گرفته می‌شود، در غیر این صورت کاری انجام نمی‌شود، در زمینه اجرای قانون ضعیف هستیم و به نتیجه خوبی هم نرسیده‌ایم، دشت اصفهان، چون اوضاع خیلی بحران است، آثار خود را نشان می‌دهد و اگر اقدامی انجام نشود، ممکن است به نقطه غیرقابل بازگشت برسیم و دیگر نتوانیم آثار آن را جبران کنیم.
بیت‌اللهی با بیان اینکه قانون مدیریت بحران در زمینه فرونشست زمین پیشگیرانه است، خاطرنشان کرد: قانون مدیریت بحران برای اجرا نیاز به تخصیص بودجه دارد و اگر اعتبار تأمین نشود، قانون کارایی لازم را ندارد و قانون در اجرا اثر خود را از دست می‌دهد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور با تأکید بر اینکه مهم اجرایی شدن قانون است، تصریح کرد: اجرای این قانون ملزوماتی را می‌طلبد که فعلا ًنداریم و اصفهان به عنوان اولین ناحیه مهم و پر اهمیت از نظر اقتصادی، فرهنگی و تاریخی ضربه می‌خورد.
وی با بیان اینکه یکی از چشمه‌های تغذیه‌کننده آبخوان دشت اصفهان، زاینده‌رود است، ادامه داد: رودخانه‌ای که طی ماه‌های سال جاری باشد، مقداری از آب آن به طور طبیعی به زیر زمین نفوذ می‌کند. وقتی رودخانه را مسدود می‌کنیم، تعذیه سفره‌های آب زیرزمین اتفاق نمی‌افتد، از سوی دیگر استخراج آب از طریق چاه‌ها به طور مستمر از زاینده‌رود ادامه دارد و نتیجه آن افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین می‌شود.
بیت‌اللهی با اشاره به اینکه ۲۰ سال است که آثار فرونشست در دشت مهیار مشاهده شده است، گفت: جدیت مسأله هنوز برای مسئولان و مدیران استانی و کشوری حس نشده است، شخصی که در رانندگی خلاف می‌کند، راهنمایی و رانندگی جریمه می‌کند پس یک ابزاری قرار داده شده برای افرادی که اگر تخلف کردند، جریمه شوند، در این سیستم در قانون مدیریت بحران هیچگونه پایش، کنترل، جریمه و محاکمه دیده نشده است و متولی نیست که بپرسد چرا این اقدام را انجام دادید و یا انجام ندادید.
آخرین وضعیت فرونشست دشت‌های اصفهان آبان ماه اعلام می‌شود
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: همه ادارات استان به ویژه اداره راه، فرودگاه و میراث فرهنگی باید بخش مربوط به خود را با همکاری سازمان زمین‌شناسی پایش کند و طرح‌های علاج‌بخشی و تاب‌آوری را اجرا کنند.
وی با بیان اینکه از چند سال گذشته ستاد مدیریت بحران استانداری اصفهان با توجه به خشکی زاینده‌رود و برداشت آب از سفره‌های‌های زیرزمینی، گزارش‌های فرونشست را اعلام کرده بود، افزود: جلسات متعددی در این باره با سازمان زمین‌شناسی کشور در استان اصفهان برگزار شده و نقشه راه پیشگیری و کنترل از فرونشست زمین تدوین شده است.
شیشه‌فروش گفت: برای اینکه بدانیم در چه شرایطی هستیم و گزارش‌های مختلف از نرخ آمار فرونشست می‌آید، مدیریت بحران تفاهم‌نامه‌ای با سازمان زمین‌شناسی منعقد کرد که استان اصفهان را از نظر فرونشست زمین پایش کنند در همین راستا ۶ گروه از ۳ سال گذشته در دشت‌های استان کاشان، آران و بیدگل، اردستان، مهیار، اصفهان و دشت‌هایی که اولویت داشتند، استقرار پیدا کردند و ۲۷ دستگاه جی پی اس در جا‌های مختلف با همکاری سازمان نظام مهندسی، فرودگاه، شهرداری‌ها و سازمان صنعت و معدن نصب شد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ادامه داد: پایش‌های زمینی و پشتیبانی‌های لازم توسط استان از سازمان زمین‌شناسی انجام شد و منجر شد که نرخ‌های فرونشست مشخص شود و اطلس فرونشست زمین تهیه شد؛ از سازمان زمین‌شناسی خواستیم که تا آبان ماه آخرین وضعیت دشت‌های اصفهان را اعلام کند تا متناسب با آن اقدامات لازم انجام شود.
وی با بیان اینکه پایش سطح تغییر آب در آبخوان‌های استان اصفهان توسط وزارت نیرو و آب منطقه‌ای پیگیری شد و در ۳ سال گذشته وضعیت آبخوان‌ها در ۳۵ دشت سنجیده شد، عنوان کرد: ۱۵ هزار پروانه بهره‌برداری مربوط به چاه‌های کشاورزی با هدف کاهش مصرف آب اصلاح و تعدیل شد که سبب کاهش ۸۸۰ میلیون مترمکعبی آب شد.
شیشه‌فروش با اشاره به نصب بیش از ۵ هزار و ۷۰۰ کنتور هوشمند بر روی آب و برق، خاطرنشان کرد: گروه‌های گشت و بازرسی در این چند سال با ۵ هزار تخلف برخورد کردند و ۷ هزار و ۱۸۷ حلقه چاه غیرمجاز پر و مسدود شد و حجم آبی برگردانده شد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به نصب ۳۰۰ کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها، گفت: طرح الگوی کشت با هدف حذف گیاهان پرمصرف اجرایی شد و روش‌های نوین آبیاری در استان اصفهان توسعه پیدا کرد.
کارگروه احیای رودخانه زاینده‌رود زیر نظر شورای عالی آب تشکیل شد
وی با بیان اینکه کارگروه احیای رودخانه زاینده‌رود در کشور ایجاد شد و نقشه احیای زاینده‌رود به تهران ابلاغ شد، بیان کرد: این کارگروه زیر نظر شورای عالی آب تشکیل شده است.
شیشه‌فروش با اشاره به اینکه ۶۰ طرح آبخیزداری در چندسال گذشته در استان اصفهان اجرا شده است، افزود: طرح‌هایی که باید در راستای فرونشست زمین اجرایی شود، احیای رودخانه زاینده‌رود است و با توجه به نقشه احیای زاینده‌رود، باید وزارت نیرو به آن توجه کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تأکید بر اینکه تأمین حق‌آبه‌های زاینده‌رود و اجرای طرح‌های تأمین آب یکی از اولویت‌های استان اصفهان است که پیگیر آن هستیم، بیان کرد: سد‌هایی در منطقه فریدون‌شهر و سمیرم مطالعه شده و وزارت نیرو باید آن را اجرایی کند.
وی با تأکید بر اینکه تقویت اجرای طرح‌های آبخیزداری باید انجام شود، ادامه داد: همه دستگاه‌ها باید زیرمجموعه خود را در برابر فرونشست تاب‌آوری کنند و قبل از اجرای طرح‌های توسعه‌ای و عمران شهری استعلامات لازم را از آب منطقه‌ای و سازمان زمین‌شناسی داشته باشند.
شیشه‌فروش با تأکید بر اینکه وزارت نیرو در استان اصفهان در بخش برق و آب اقداماتی عملیاتی انجام نداده است، گفت: ۲ هزار مگاوات نیروگاه برق باید در اصفهان احداث شود و طرح‌های تأمین آب استان همچنان اجرایی نشده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان خاطرنشان کرد: انتظار است وزارت نیرو با توجه به اینکه زاینده‌رود مدیر حوضه استقرار دارد، درخواست داریم مدیر حوضه در اصفهان استقرار پیدا کند که عملاً شرایط بحرانی و منابع آبی استان اصفهان را دنبال کند و باید وزارت نیرو عملیاتی‌تر برای اصفهان کار کند و نتیجه آن احیای زاینده‌رود باشد و این نشان می‌دهد که اقدامات وزارت نیرو برای اصفهان عملیاتی نبوده است.
فرونشست زمین معضل بزرگی برای نسل‌های آینده خواهد بود
ایران رکورددار فرونشست زمین در دنیاست و رتبه چهارم فرونشست زمین با نرخ بالا را در دنیا دارد، اگر به فرونشست زمین توجه نکنیم، در آینده‌ای نه چندان دور با بحران‌های امنیت غذایی، کشاورزی و مهاجرت مواجه می‌شویم، به نظر می‌رسد تا زمانی که تمام نهاد‌های مسئول از مدیریت بحران تا دستگاه‌های متولی مانند وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و نهاد‌های نظارتی عزمی جدی برای مقابله با نشست‌های خطرناک زمین نداشته باشند، همچنان با اهمال و بی‌توجهی مردم و مسئولان مواجه خواهیم بود.
برای درک عمق خطر شرایط کنونی کافی است تعریف اتحادیه اروپا را از منطقه بحرانی بدانیم؛ در این اتحادیه اگر در منطقه‌ای ۴ میلی‌متر فرونشست ایجاد شود، آن منطقه وارد شرایط بحرانی می‌شود. این یعنی وقتی در ایران صحبت از فرونشست‌های سانتی‌متری می‌کنیم، باید متوجه باشیم در چه شرایط حادی به سر می‌بریم حال آن که در برخی دشت‌ها این فرونشست به یک متر و بیشتر در سال هم می‌رسد.
فرونشست زمین معضل بزرگی برای نسل‌های آینده خواهد بود و همچنین تغییرات و خسارات زیاد و عواقب جبران ناپذیری را به بار خواهد آورد که آینده زمین و حیات بشر نیز تحت‌الشعاع این تغییرات قرار خواهد گرفت.
منبع: فارس
انتهای پیام/ی