به گزارش خبرنگار حوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، با شنیدن کلمه کارگر در ذهن همگی ما آدم‌ها مفهوم لغت زحمت کش تداعی خواهد شد، صورت‌های قرمز و عرق کرده‌ای که زیر تابش مستقیم نور آفتاب تغییر رنگ داده و نشان از سختی و آسیب های فعالیت آنها دارد، از منظر قانون کارگران همان اشخاص حقیقی هستند که در کارخانه و کارگاه کار می‌کنند و در قبال فعالیت خود از کارفرما مزد دریافت می‌کنند، در قالب یک جمله شاید بهتر بتوان گفت کارگران همان افرادی هستند که برای درآمد حداقلی زحمت بسیاری را می‌کشند.
مشاغل کارگران با تمام سختی و چالش‌هایی که دارد به موجب شرایط و شروط‌هایی از باقی مشاغل جدا خواهند شد و در دسته‌ی مشاغل سخت و زیان آور قرار خواهند گرفت. مشاغل سخت و زیان آور شامل فعالیت‌هایی است که در آن عوامل شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی و مکانیکی محیط کار استاندارد نیست و کارگر در اثر اشتغال تحت تنش‌های جسمی و روحی که منجر به ایجاد بیماری‌های شغلی و عوارض ناشی از آن میشود، قرار می‌گیرد.
انواع مشاغل سخت و زیان آور
مشاغل سخت و زیان آور به دو گروه الف و ب تقسیم بندی میشوند، گروه الف شامل مشاغلی که ویژگی سخت و زیان آوری به ماهیت شغل ارتباط داشته باشد، اما چنانچه کارفرما تمهیدات ایمنی و بهداشتی را در محیط کار به کار بگیرد می‌توان سختی این مشاغل را حذف نمود، اما در گروه ب با مشاغلی رو به رو هستیم که ماهیتا سخت و زیان آور هستند و در صورت به کارگیری تمهیدات بهداشتی و ایمنی و تدابیر مناسب سختی کار کاهش پیدا می‌کند، اما سخت و زیان آوری این مشاغل حذف نمی‌شود.
لیست مشاغل سخت و زیان آور
شورای عالی کار، شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار، فهرست مشاغلی را تحت عنوان مشاغل سخت و زیان آور گردآوری کرده و سپس این لیست به تصویب وزارت کار و بهداشت رسیده است، به عنوان اولین شغل سخت و زیان آور، کار در معدن اعم از تحت الارضی یا سطح الارضی که منجر میشود کارگر در راهرو‌های سرپوشیده و تونل‌ها به استخراج مشغول شود در زمره‌ی مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
همچنین کار استخراج به معنی هر گونه مباشرت یا نظارتی که ایجاب می‌کند کارگر در میله ها، راهرو‌ها و تونل‌های معدن مشغول فعالیت باشند، اعم از جدا کردن یا منفجر کردن مواد از سطح کار، حمل موادی که بر اثر انفجار ایجاد شده، اداره تاسیسات آب و برق در داخل معدن شامل گروه شغل‌های سخت و زیان آور خواهد بود.
همچنین کار در مخازن سربسته، حفر قنات ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها و فعالیت پیوسته در مجاورت کوره‌های ذوب به گونه‌ای که کارگر در معرض بخارات زیان آور و حرارت باشد، همچنین تخلیه و حمل مواد مذاب از این کوره‌ها در دسته‌ی مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد.
کارگران مشغول به کار در کارگاه‌های سالامبورسازی، دباغی و روده پاک کنی و کارگرانی که به طور مستمر در گنداب روها، جمع آوری و حمل و دفن زباله شهری مشغول فعالیت هستند با مشاغل سخت و زیان آور کسب درآمد می‌کنند.
همچنین کارگران مشغول به کار در واحد‌های دامداری و طیور که به طور مستمر در جمع آوری و انتقال و انبار کردن کود کار می‌کنند مشغول فعالیت با ویژگی مشاغل سخت و زیان آور هستند.
اشخاصی که به طور مداوم و مستمر در ارتفاع بیش از ۵ متر و در فضا‌های باز بر روی داربست، اتاقک‌های متحرک و دکل‌ها کار می‌کنند به واسطه‌ی خطری که این افراد را تهدید می‌کنند در گروه مشاغل سخت و زیان آور هستند.
افرادی که بر روی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار شصت و سه کیلوولت و بالاتر از آن در حال فعالیت هستند نیز مشغول فعالیت‌های سخت و زیان آور هستند، همچنین مشاغل پخت آسفالت دستی، قیرپاشی، شن پاشی و مالچ پاشی و افرادی که در مخازن مشغول جوشکاری می‌باشند شامل این گروه خواهند شد.
کار با مواد رادیواکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتو‌های یون ساز و مشاغلی که به دلیل قرار گرفتن در معرض اشعه، زمینه ساز ابتلا به بیماری ها است افراد را در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می دهد.
کار در مکان‌های با فشار زیاد مانند کار غواصی و آتش نشانان به واسطه فشار روانی و جسمانی که در شغل آنها وجود دارد جزو مشاغل سخت و زیان آور هستند.
از عمده فعالیت‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند می‌توان به کار سم پاشی مزارع، باغات و همچنین ضدعفونی کردن طویله ها، مرغداری‌ها کار‌هایی که منجر به ناشنوایی کارگر و ایجاد بیماری‌های گوش شود اشاره کرد، همچنین کار در مشاغلی که حشره کش و سم تولید می‌کنند، فعالیت کار با وسایلی که دارای ارتعاش هستند و برای سلامتی کارگران مشکلاتی را ایجاد می‌کند نیز دردسته ی مشاغل زیان آور قرار می گیرد.
افراد شاغل در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها و افرادی که در مراکز روان درمانی مشغول به فعالیت هستند و با بیماران روانی در ارتباط هستند شغل آنها در لیست این مشاغل قرار می‌گیرد.
رانندگان مسافربری درون شهری و برون شهری، حمل و نقل بار، رانندگان وزارت راه و شهرسازی در جاده ها، کارشناس علوم آزمایشگاهی، فوریت‌های پزشکی، مامایی و هوشبری و زیرمجموعه آنها و نیز خبرنگاران در دسته‌ی مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند.
در صورتی که اگر شغل کارگری در میان مشاغلی که به عنوان مشاغل سخت و زیان آور درنظر گرفته نشده اند نبود باید درنظر داشت که مسئولیت تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان آور به عهده کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی موضوع ماده ۸ آیین نامه اجرایی قانون اصلاح ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی است و فرد میتواند به سایت مربوطه و یا به ادارات تعاون کار و رفاه اجتماعی استان مراجعه و نسبت به تکمیل فرم اقدام کند تا پرونده برابر مقررات در کمیته استانی مورد بررسی قرار گیرد.
نحوه تعیین مشاغل سخت و زیان آور
نحوه تعیین مشاغل سخت و زیان آور به این صورت است که کارگر، کارفرما، وزارت بهداشت، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی، وزارت کار و امور اجتماعی و صندوق تأمین اجتماعی می‌توانند در مقام متقاضی سختی کار درخواست ارائه دهند در این مرحله کمیته کارشناسان تشکیل خواهد شد و به بررسی سوابق و شرایط محیط کار می‌پردازد که مرحله آخر مدارک ارائه شده باید توسط کمیته استانی تأیید شود.
شرایط کاری و قوانین سازمان تأمین اجتماعی درخصوص مشاغل سخت و زیان آور با قوانین وضع شده برای شغل‌های عادی در مواردی، چون ساعت کاری، اضافه کاری، مرخصی، اشتغال زنان و نیز به کارگیری نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال تفاوت‌هایی دارد
ساعت کاری بر طبق ماده ۵۲ قانون کار، ساعت کاری در مشاغل سخت و زیان آور نباید از ۶ ساعت در روز (۳۶ ساعت در هفته) تجاوز کند همچنین هدف از این کار حمایت از سلامت کارگر در طول اشتغال است.
اضافه کاری بر اساس ماده ۶۱ قانون کار، اضافه کاری در این مشاغل ممنوع است و نیز در مرخصی، مرخصی سالیانه در نظر گرفته شده برای مشاغل سخت و زیان آور پنج هفته است و بهتر است استفاده از مرخصی در دو نوبت و در پایان هر شش ماه یک بار حتی الامکان صورت بگیرد.
بر اساس ماده ۷۵ قانون کار به کار گیری و اشتغال زنان در کار‌های سخت و زیان آور برای زنان ممنوع است، همچنین بر اساس ماده ۸۳ قانون کار، ارجاع کار‌های سخت و زیان آور به نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال ممنوع است.
حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور
چنانچه کارگر در مشاغل سخت و زیان آور مشغول به کار باشد، به ازای هر سال که حق بیمه خود را پرداخت می‌کند، یک و نیم سال سابقه بیمه برای وی در نظر گرفته میشود در صورتی که کارگر هم در مشاغل سخت و زیان آور و هم در مشاغل عادی کار کرده باشد، به ازای هر سال کارسخت، ۱.۵ سال برای وی درنظر گرفته میشود
در این مشاغل کارفرما موظف است که علاوه بر ۲۳% حق بیمه مشاغل عادی، ۴% حق بیمه اضافی برای این مشاغل پرداخت کند. بنابر آنچه ذکر شد سهم کارفرما در این مشاغل ۲۷% است.
به این نکته باید توجه کرد در مورد افرادی که قبل از سال ۸۳ در این مشاغل مشغول به کار بوده اند، علاوه بر ۴% اضافی حق بیمه، ۴% دیگر نیز افزوده میشود و در مجموع سهم پرداختی کارفرما به ۳۱% می‌رسد.
بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور
در مشاغل سخت و زیان آور مطابق با بخش اول بند (ب) تبصره ۲ قانون بازنشستگی پیش از موعد، کارگران چنانچه حداقل بیست سال متوالی و یا بیست و پنج سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند، بدون در نظر گرفتن شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به اداره کار و امور اجتماعی استان‌ها مطرح کنند تا در کمیته‌های استانی بررسی شود.
ایام تعطیلات رسمی، تعطیلات هفتگی، روز‌های استفاده از مرخصی استحقاقی در صورتی که در فواصل اشتغال به کار‌های سخت و زیان آور قرار بگیرند به عنوان سابقه اشتغال در نظر گرفته میشوند.
همچنین ایام استفاده از مرخصی به دلیل فوت پدر، مادر، همسر و یا مرخصی ازدواج به مدت ۳ روزکه در این مدت مشمول دریافت دستمزد هستند و ایام استفاده از استراحت پزشکی یا مرخصی استعلاجی نیز در پیشینه‌ی اشتغال این افراد محسوب خواهد شد.
مزایای مشاغل سخت و زیان آور
اگر فرد در فواصل اشتغال ایام دوران خدمت سربازی به شرطی که بیمه شده حداکثر تا دو ماه بعد از خدمت به کار سابق خود برگردد و یا مشغول به کار در مشاغل سخت دیگری شود منجر به برطرف شدن توالی اشتغال در کار‌های سخت نمی‌شوند
این مسئله نیز در دوران خدمت سربازی به شرطی که بیمه شده حداکثر تا دو ماه بعد از خدمت به کار سابق خود برگردد و یا مشغول به کار در مشاغل سخت دیگری شود صدق می‌کند.
ایام خدمت در جبهه و ایامی که کارگاه به طور موقت بر اثر عوامل طبیعی مانند سیل، زلزله و … تعطیل میشود و این تعطیلی از اراده کارفرما و کارگر خارج باشد سبب برطرف شدن توالی اشتغال در کار‌های سخت نمی‌شوند.
ایام استفاده از بیمه بیکاری (در صورتی که بیمه شده بلافاصله بعد از اتمام این دوران مشغول به کار در مشاغل سخت شود) و نیز دوران اسارت سیاسی به گونه‌ای که بیمه شده به عنوان آزاده شناخته شود نیز منجر به برطرف شدن توالی اشتغال در کار‌های سخت نمی‌شوند.
موارد تهدید کننده مشاغل سخت و زیان آور
موارد بیکاری بدون دریافت بیمه بیکاری، بیمه اختیاری، اشتغال در حرف و مشاغل آزاد استفاده از مرخصی بدون حقوق، اخراج، بازخرید و استعفا، غیبت غیرموجه بیشتر از ده روز که منجر به اخراج موقت یا دائم شود اگر در فواصل کار‌های سخت و زیان آور قرار بگیرند باعث تناوب در شغل شده و توالی اشتغال از بین می‌رود.
بیشتر بخوانید:
آیا این ۱۵سال ۶ماه سختی کار به من تعلق میکردد