واکسن کوو برکت جزء واکسن های کم عارضه است/علت خلف وعده در تولید واکسن کووبرکت چیست؟

به گزارش خبرنگار حوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان،شب گذشته، گفت و گوی ویژه خبری میزبان جمشیدی رییس هیئت مدیره گروه دارویی برکت و حسینی مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت، با موضوع آخرین خبر‌ها از واکسن ایرانی برکت، از اثربخشی تا ظرفیت تولید بود.

جمشیدی رییس هیئت مدیره گروه دارویی برکت در رابطه با فعالیت ستاد اجرایی فرمان امام و تولید واکسن کوو برکت اظهار کرد: از ابتدایی که مشکل کرونا در کشور ما شروع شد بلافاصله رئیس ستاد اجرایی فرمان امام، ستادی را تشکیل داد که موضوع کرونا را به صورت جدی دنبال کند و وقتی ستاد تشکیل شد، این مجموعه نه تنها در بحث دارو و واکسن، بلکه در تمامی مباحث کرونا درگیر شد.

 وی بیان کرد: در روز‌های اول که کرونا شروع شد تولید واکسن ما روزانه در کشور، ۲۰۰هزار عدد بود این در حالی است که به ۱۰‌ها میلیون واکسن نیاز داشتیم و ستاد وارد عمل شد و برای اولین بار، میلیون‌ها واکسن را وارد کرد تا پرستاران بتوانند وارد بخش ICU شوند.

وی ادامه داد: سپس خط تولید راه اندازی شد و هر دارویی که در هر نقطه دنیا وجود داشت بلافاصله مجموعه دارویی ستاد تولید کرد، تقریبا تا به امروز، نزدیک به ۵۰میلیون نفر با تلفن ۴۰۳۰ تماس گرفته اند و در پیک‌های اولیه، روزانه ۴هزار اپراتور پاسخگوی مردم بودند.

رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت گفت: وقتی تولید کیت تشخیص سریع وارد بازار شد ستاد هم برای این منظور، وارد عمل شد و به فاصله یک ماه، این کیت‌ها را تولید کرد و به طور کلی، هرجا که مشکلی در خصوص کرونا بود ستاد وارد شد. 

وی گفت: هرچند که این مجموعه نمی‌توانست تمامی مشکلات ناشی از کرونا را برطرف کند، اما قطعا به عنوان پیشتاز برای حل مشکلات کرونا، هم در واردات و هم در تولید اقدامات بسیار خوبی انجام داد.

مشابه واکسن برکت سینوفارم است

در ادامه، حسینی مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت، در خصوص جایگاه و اثربخشی واکسن برکت در مقایسه با نمونه‌های خارجی بیان کرد: پلتفرم‌های مختلفی برای این منظور وجود دارد که واکسن کوواریانس برکت جزء پلتفرم‌های واکسن‌های کشته شده است. 

وی ادامه داد: مشابه واکسن برکت سینوفارم است و بنابراین، از یک پلتفرمی استفاده می‌شود که بشر تجربه بیشتری از آن دارد و عوارض آن را بیشتر می‌شناسند. 

وی تصریح کرد: وقتی درمورد عوارض واکسن کوو برکت و جایگاه آن در مقایسه با واکسن‌های دیگر صحبت می‌کنیم باید بگوییم که این نوع واکسن از پلتفرم کشته شده است و به صورت مشابه آن هاست و چندی قبل هم مطالعه‌ای توسط تیم‌های پژوهشی در کشور انجام شد که مردم عوارض واکسن‌های تزریق شده را رصد می‌کنند و براساس گزارش ارائه شده وزارت بهداشت، واکسن کوو برکت جزء واکسن‌های کم عارضه‌ای بود که گزارش آن منتشر شد.

 مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت، ادامه داد: گزارش فوق توسط تیم پژوهشی که واکسن های تزریقی در ایران را روی جمعیتی رصد می کنند، انجام شده است. یعنی تمام پلتفرم های موجود در ایران را رصد و عوارض آن ها را ثبت و ضبط می کنند و به صورت دوره ای گزارش می دهند که از این مقدار تزریقی که انجام شده بود مشخص شد، واکسن برکت جزء کم عارضه ترین ها بود البته هر دارویی و هر واکسنی در تمامی پلتفرم ها عارضه دارد اما مهم این است که این عوارض در حد قابل تأمل باشد که خوشبختانه این مهم محقق شد.

مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت در پاسخ به این سوال که  عوارض واکسن برکت در مقایسه با نمونه های خارجی کمتر یا بیشتر بود؟ افزود: عوارض این واکسن کمتر است که این موضوع هم در داده های مطالعات فاز یک و دو ما و هم در آن مقداری که در جامعه در حال مصرف است، توسط ناظر خارجی و تیم پژوهشی در حال رصد توسط مجموعه وزارت بهداشت نشان داده شده است و ان شاء الله هرچه قدر تزریق ها و تعداد نمونه بیشتر باشد مطمئنا اطمینان مردم به این عدد و رقم بیشتر خواهد شد.

وی تصریح کرد: ما در دو مطالعه فاز یک و فاز دو بالاخص در مطالعه فاز دو که بیشتر به ایمنی زایی به معنای ترشح پادتن به واسطه تحریک واکسن پرداختیم و آنتی بادی های مختلفی را رصد کردیم و تست هایی هم تحت عنوان خنثی سازی ویروس وجود دارد که ویروس وحشی را خنثی می کند و به طور کلی، مجموع اعداد و ارقام در این دو سه مطالعه مختلف بررسی شد.

حسینی گفت: در معیار کلی، این واکسن، بالای ۹۰ درصد نرخ خنثی کنندگی داشت که ان شاء الله در فاز سه که نتایجش در انتهای شهریور ماه مشخص می شود می توانیم اثربخشی واقعی این واکسن را به صورت دقیق تر ارائه دهیم.

در ادامه، جمشیدی رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت با اشاره به انتقادهایی مبنی بر منتشر نشدن مطالعات واکسن کووبرکت بیان کرد: در خصوص انتشار مقاله باید گفت که خیلی کار راحتی نیست چراکه اگر کسی دست به کار انتشار و چاپ مقاله زده باشد می داند که این کار راحتی نیست و ما اول، داده های خام، هم در بخش حیوانی و هم در بخش بالینی را منتشر کردیم و روی چاپ مقاله، یک تیم ده نفره گذاشتیم و تقریبا هر هفته با این تیم جلسه داشتیم و دیروز این مقاله آماده شد که برای 10 مجله معتبر و مهم دنیا ارسال می کنیم که بتوانیم منتشر کنیم البته ممکن است که این موضوع تا حدی زمان بر باشد چون چاپ مقاله در اختیار ما نیست و به طور جدی، روی انتشار مقاله کار کردیم.

در ادامه، حسینی مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت اظهار کرد: مطالعات بالینی مرحله سوم و آخرین تزریق های ما تمام شد و درواقع، اواسط دی ماه مطالعات فاز یک را شروع کردیم و در اسفندماه، یک مطالعه تکمیلی با گروه سنی بالاتر را شروع کردیم و همزمان، مطالعه فاز دو را در اواخر اسفند ماه سال گذشته آغاز کردیم و این موضوع ادامه پیدا کرد و در ۲۶ خردادماه، فاز سه را شروع کردیم؛ به طوری که تا الان، ۲۰ هزار داوطلب مطالعه فاز سه دز دوم را دریافت کردند و ما تا اواخر شهریور ماه یعنی دو ماه پس از این که همه این افراد دز خود را دریافت کردند باید پیگیر افراد داوطلب باشیم. 

وی تصریح کرد: اواخر شهریور ماه، اولین زمانی است که ما داده های اثربخشی را روی میز سازمان غذا و دارو می گذاریم که می توان گفت داده های قابل اعتماد و داوری است و نتایج دو مطالعه فاز یک و مطالعه فاز دو به صورت مقاله علمی سابمیت شده و مراحل داوری آن در حال انجام است و ان شاء الله در پایان شهریور ماه پس از این که نظرات کارشناسی اساتید سازمان غذا و دارو را دریافت کردیم مجددا مقاله فاز سه را هم چاپ می کنیم.

مدیر اجرایی مطالعات بالینی واکسن برکت گفت: فاز یک فایزر در تاریخ ۴ می ۲۰۲۰ شروع شده و هفت ماه بعد یعنی ۱۷ دسامبر در نیوانگلند چاپ شده است و آسترازانکا از زمان تزریق اولین داوطلب تا زمان چاپ آن، حدود هفت ماه و نیم طول کشید که باید گفت فرآیند چاپ مقاله زمان بر است و در این میان، ما دیرتر شروع کردیم و قاعدتاً دیرتر هم به ارائه مقاله رسیده ایم و در این میان، البته هم به جامعه علمی و هم مردم حق می دهیم چراکه در حال حاضر در اضطرار هستند و می خواهند زودتر به نتیجه برسند اما فرآیند علمی باید زمان بندی خود را طی کند تا ان شاء الله بتوانیم سر وقت کار خود را انجام دهیم.

در ادامه جمشیدی رئیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت افزود: روزی که موضوع واکسن شروع شد، نیاز کشور، عددی در حدود ۴۰، ۵۰ میلیون دز بود و اگر بخواهیم سه دز محاسبه کنیم ، بالای ۲۰۰ میلیون دز نیاز کشور است که ستاد اعلام کرد تلاش می کنیم که ۵۰ میلیون دز را تا اواخر شهریورماه تولید کنیم که شرایط را باید نگاه کرد. 

وی ادامه داد :به طوری که ۵-۶ کشور واکسن تولید کردند که تقریبا همه آن ها زیرساخت ها را داشتند اما ما از ۲۷ آذرماه یعنی ۸ ماه پیش، از روی خاک کلنگ را زدیم که باید در این مدت ۱۵هزار متر مربع ساختمان سازی می کردیم و باید اقدامات مربوط به تولید واکسن را انجام می دادیم.  

سلامت مردم اولویت اول ما است

حسینی در پاسخ به این سوال که ممکن است دوز دوم واکسن های خارجی واکسن برکت باشد گفت : واکسیناسیون کشور زیر نظر وزارت بهداشت برگزار می شود , اما از نظر پژوهش و علمی میکس کردن واکسن های فایزر و آسترازنکا انجام شده و مشکلی ندارند اما در مورد واکسن های داخلی هنوز تحقیقاتی برای میکس واکسن های داخلی انجام نشده و پیشنهاد میکنم  به دلیل فرمولاسیون واکسن ها هر شخص هر واکسنی را که زده , دوز دوم را هم از همان برند تزریق کند .

جمشیدی با اشاره به بحث های مطرح شده در مورد جلوگیری بنیاد برکت از واردات واکسن خارجی در کشور گفت : متاسفانه بسیار به این شایعات دامن زده می شود،کدام وجدان انسانی مرگ مردمش را تماشا می کند تا قهرمان تولید شود .

وی افزود :   سلامت مردم اولویت اول ما است , در زمانی که کشور نیاز مبرم به ماسک داشت , بنیاد برکت بزرگترین وارد کننده ماسک کشور بود , در تولید واکسن بنیاد برکت بر اساس راهبرد های اساسی مسئول تولید است نه مسئول واکسیناسیون کشور .

جمشیدی درمورد اطلاع رسانی پیش از تولید واکسن برکت در خبرگزاری ها گفت : تولید واکسن کرونا در جهان برای کشور ها یک موفقیت ملی محسوب می شد , کشور های ابر قدرت دنیا مانند آمریکا چین روسیه به دنبال آن بودند تا زودتر از یکدیگر اعلام کنند واکسن تولید کرده اند , حال کشور ایران با توجه به تحریم ها توانسته به این موفقیت برسد , نباید این موفقیت ملی به گوش مردم ما می رسید ؟ من ممنونم از سازمان صدا و سیما برای پوشش خبری تولید واکسن برکت .

 حسینی در مورد تایید واکسن برکت توسط بهداشت جهانی و صادرات آن گفت : برای تولید واکسن در یک کشور نیازی به تایید سازمان بهداشت جهانی نیست,  مانند کشور های چین , هند  , کوبا و ..., سازمان غذا و دارو هر کشوری نهاد تصمیم گیری تضمین کیفیت و بررسی علمی مستندات است  ,بعد از پرونده ای در سازمان بهداشت جهانی برای واکسن تشکیل می شود که در صورت دریافت مجوز ارزش افزوده بیشتری دارد و هم افتخاری برای سازنده و شرکت دارد و روند صادرات هموار تر می شود .

 حسینی در مورد بی خطر بودن واکسن برکت برای مادران باردار و شیرده گفت : تست تزریق واکسن برکت بر روی مادران باردار و شیرده انجام نشده اما این عمل در دست اقدام است و بر اساس مستندات و توصیه های جهانی افراد می توانند از واکسن استفاده کنند .

 وی در پاسخ به اینکه چه کسانی نمی توانند واکسن تزریق کنند تصریح کرد :بر اساس شواهد جهانی و مستندات پلت فرم های مشابه در دنیا , بسیاری از مردم می توانند از واکسن های برکت استفاده کنند ,اما هنوز تحقیقات داخلی انجام نشده  کسانی که مبتلا به بیماری خاصی هستند،می توانند با مشورت پزشک معالج خود اقدام به تزریق واکسن کنند .

جمشیدی در پاسخ به بازنشدن سایت ثبت نام کرونا با توجه به دستور وزیر بهداشت برای متولدین 48 الی 50 گفت : اطلاع دقیقی ندارم اما میان دستور العمل و اجرا تاخیر چند روزه وجود دارد .

حسینی در پاسخ به با توجه به محدودیت سنی  واکسن آسترازنکا برای زیر 50 سال محدودیت سنی واکسن برکت گفت : در مورد هر دارو یک بالانس میان سود و زیان آن برای بدن وجود دارد بنابراین برای واکسن ها هم پلت فرم هایی در نظر گرفته شده و برای 18 سال به بالا منعی وجود ندارد .

جمشیدی در مورد نبود واکسن برکت در برخی از نقاط کشور مانند جنوب گفت :در هر لحظه که تولید واکسن بالا میرود دسترسی مردم هم به واکسن بیشتر خواهد شد، روز گذشته با تماس رئیس مرکز مدیریت بیماریهای واگیردار وزارت بهداشت، تعداد 370 هزار واکسن در اختیارشان قرار گرفت.

جمشیدی افزود:واکسن راهبردی ترین کالاست، فرزندان این کشور تلاش کرده اند تا جیب مردم ما در دست خودشان باشد، جنگ واکسن جنگ واقعی است و خواهش میکنم تمام جناح های سیاسی بگذارند بچه های ما کارشان را با آرامش انجام دهند و آنها را وارد حاشیه نکنند , میدان سلامت میدان رفاقت است , میدان انتخابات نیست ما هر چه فضا را به طرف تنش ببریم آثارش را در مرگ مردم میبینیم تصمیمات جدی دولت می تواند مشکل گشا باشد .

وی در پایان گفت : ما باید ویروس را تحقیر کنیم نه مردم را .

حمید رضا جمشیدی ريیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت اظهار کرد: امروز به نقطه ای رسیده ایم که فاز یک واکسن برکت بین 3.5 تا 4 میلیون واکسن تولید می کند و همچنین ظرفیت تولیدی فاز دو بین 7 تا 8 میلیون است و حتما این فاز آماده خواهد شد، همچنین مرحله تزریق ویروس در چند روز گذشته در فاز دو صورت گرفته است، شب گذشته در یور اکتورهای بزرگ به تولید سلول مشغول شدیم که در چند روز آینده ما اولین بچ تولید فاز دو خود را انجام خواهیم داد.

وی گفت: در فاز 3 تقریبا قریب به 90 تا 95 درصد تجهیزات نصب شده و بین بازه زمانی سی تا چهل روز آینده می توانیم فاز 3 را به بهره برداری برسانیم، تا به امروز شش و نیم میلیون واکسن ایرانی تولید کردیم، از این تعداد دو میلیون و پانصد هزار عدد در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفته است و تا آخر این هفته ششصد هزار عدد واکسن دیگر را تولید خواهیم کرد و تماما تولید ایران است.

جمشیدی توضیح داد: در 30 کشور اطراف ما درمدیترانه شرقی هیچ کشوری واکسنی تولید نکرده است، در این مسیر مشکلات جدی داشته ایم، پیچیدگی کار از جمله موانعی بوده که ما با آن برخورد داشته ایم،همه ی کمپانی هایی که اهداف را مشخص کردند همچون فایزر و تمامی نمونه واکسن های اما هیچ کدام با وجود پیچیدگی کار نتوانستند به موقع به بهره برداری برسند.

وی ادامه داد: خرید تجهیزات از خارج هم ما را دچار مشکل کرده است، یوراکتور یکی از نیاز های ما در تجهیزات و همچنین تمام دنیا بود، بیماری کرونا نیز یکی از مشکلات اساسی ما محسوب می شود به این معنی که هنگام خریداری تجهیزات به دلیل شیوع ویروس کرونا تجهیزات در 15 روز فرودگاه قرنطیه شد.

جمشیدی بیان کرد: تحریم هم از جمله موانع کشور برای تولید واکسن است، برای خرید وسیله ی مورد نیاز تولید واکسن به دفعات هزینه های واریز شده برگشت می خورد و برای بار چهارم موفق به خرید دستگاه شده ایم.

وی یادآورشد: در شرایط نرمال تاخیر و وقفه طبیعی خواهد بود، با درنظر گرفتن بحران ها و مشکلات تاخیر دو ماه برای چنین پروژه ی بزرگی غیر طبیعی نیست و بخشی از این اتفاقات این جو سازی است.

جمشیدی عنوان کرد: بین 25 تا 30 میلیون ظرفیت زیر ساخت تولیدی ایجاد شده است آنچه که در حال حاضر تولید می شود ماهیانه بین 3.5 تا 4 میلیون است ، همچنین از هفته ی آینده ماهیانه 8 میلیون دوز تولید خواهد شد.
وی افزود: امیدوار هستیم فاز 3 تولید واکسن برکت در شهریور ماه تکمیل شود که در اینصورت بالای 20 میلیون به این ظرفیت اضافه خواهد شد که طبیعتا ما در پروسه ی تولید واکسن شاهد فراز و نشیب هایی خواهیم بود.

دلایل نرسیدن تعداد واکسن های تولیدی کووبرکت به میزان وعده داده شده

ريیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت گفت: یکی از شایعاتی که درباره واکسن برکت در فضای مجازی مطرح است، نداشتن خط تولید است در این شرایط ما از خبرنگاران برای بازدید از خط تولید واکسن دعوت کردیم، خبرنگاران با لباس مخصوص وارد بخش هایی شدند که عملا اجازه ی ورود نداشتند و مربوط به تولید سلول بود اما این کار تنها برای شفاف سازی صورت گرفته است، در قسمتی که هنوز شروع به کار نکرده بود خبرنگاران عکاسی کردند و کفش کارگری در خط تولید فضای مجازی تبدیل به سوژه داغی شد ، این در حالی است که هنوز آن خط پر کنی عملیات خود به نام فیلینگ را آغاز نکرده بود و از هفته ی آینده افتتاح خواهد شد.

جمشیدی توضیح داد: نداشتن مواد اولیه هم از همان صحبت هایی بود که در فضای مجازی در رابطه با واکسن برکت مطرح شده است، در حال حاضر 50 میلیون دوز برای واکسن را موجود داریم و مشکلی از جهت تامین 270 قلم ماده اولیه وجود نخواهد داشت، همچنین مشکلی از نظر موجودی مواد اصلی تا 150 میلیون دوز نیست.

وی در پاسخ به شایعه ی اینکه یک میلیارد دلار برای تولید واکسن برکت هزینه شده است گفت:هر فردی که الفبای تولید را آموخته باشد، از هزینه های تولید واکسن نیز مطلع است ، تمام هزینه هایی که گروه برکت برای این کار انجام داده 160 میلیون دلار است، همچنین واکسن آسترازنکا که در مقوله ای 1 میلیارد دلاربرای تولید کمک گرفته است.

جمشیدی افزود: این محاسبات همیشه وجود دارد ، اما در واقعیت اینگونه است که دولت ارز محدودی را به تمام تولید کننده های واکسن برای تهیه مواد اولیه تحویل داده که 20 درصد از ارز دولتی را شامل می شود و 80 درصد این سرمایه گذاری ارز آزاد است، 80 درصد هزینه های تجهیزات با ارز آزاد و نیمایی خریداری و تامین شده است.

وی بیان کرد: از سال های گذشته در سازمان دارو و غذا مکانیزم قیمت گذاری برای همه ی فرآورده های بیولوژیک 70 درصد میانگین قیمت خارجی است و هیچ ارتباطی نیز به واکسن برکت ندارد.

جمشیدی ادامه داد: معاون اقتصادی رئیس جمهور و سازمان دارو و غذا در رابطه با قیمت گذاری تعیین تکلیف کرده اند، مشخص شد که به شکل علی الحساب نه فقط شرکت دارویی برکت بلکه تمامی شرکت های دارویی از جمله پاستور، رازی و... بابت هر واکسن 200 هزار تومان تعلق خواهد گرفت و بعد طبق قانون سازمان دارو و غذا از شرکت های دارویی استعلام قیمت تمام شده را بگیرد و بدین صورت نرخ تمام شده مشخص خواهد شد .

وی در خصوص آنچه که از گروه دارویی برکت سود ایجاد می کند عنوان کرد: برکت 250 هزار سهامدارخرد درشرکت های مختلف دارد و تمام سود حاصله از بورس برکت صرف هزینه ساخت 12 بیمارستان در مناطق محروم شده است که هدیه ای به وزارت بهداشت بود، همچنین بیش از 300 مراکز بهداشتی و درمانی درکشور که عمده ی آن در سیستان و بلوچستان است ساخته شده که از طریق کسب این سود بوده و هدیه داده شده است.

جمشیدی گفت: از طریق سود گروه دارویی برکت برای 5 هزار کودک ناشنوا کشت حلزونی خریده و انجام شده است، هزینه های درمانی و دارویی بیش از 50 هزار بیمار صعب العلاج صورت گرفته است.

ريیس هیئت مدیره گروه دارویی برکت ادامه داد: امیدوار هستیم از طریق کسب این سود مشکل واکسن را در نظام جمهوری اسلامی حل کنیم، این تعهد را می هیم که یک ریال از این پول به جز بخش سلامت در جای دیگری هزینه نخواهد شد.

وی در خصوص روند تولید واکسن توضیح داد: از لحظه ای که سلول را در فرمانتور کشت می دهیم باید به صدها میلیارد برسد، بعد از این مرحله ویروس سلول را این اکتیو می کنیم تا تبدیل به ماده ی بالک شود و وارد شیشه های آمپول می شوند در این مرحله 15 روزدر انبار باید نگهداری شوند دراین مرحله نیاز به تست پتنسی و استرلیتی است.

جمشیدی عنوان کرد: بعد از گذشت 16 روز تحویل سازمان غذا و دارو می شود، مدتی هم در این سازمان طول می کشد، سازمان دارو و غذا به معاونت بهداشتی تحویل می دهد و بعد از این مرحله واکسن در کشور تولید و تزریق خواهد شد.

وی در خصوص آمارهای متفاوت واکسن های تولید شده برکت گفت : به عنوان مثال امکان دارد از 5 میلیون واکسن تولید شده، دو میلیون هنوز در فاصله 15 روز قرار داشته باشد و سه میلیون تحویل سازمان دارو غذا داده شده باشد، آمار هر سازمانی از موضع خودش کاملا صحیح است.

کریم همتی رئیس سازمان جمعیت هلال احمر کشور در خصوص انجام مطالعات در مورد اثر بخشی و عوارض واکسن برکت اظهار کرد: تمام داروهایی که تولید می شوند بعد از ورود به بازار باید بر روی آنها یک سری مطالعات انجام شود که یک سری شامل تعهدات خود تولید کننده است، به این معنا که پس از ورود به بازار تولید کننده تعهد دارد اتفاقات مربوط به دارو را از منظر اثربخشی ، ایمنی و عوارض رصد کند، وظایف کلان دیگردر وزارت بهداشت در حال انجام است که در مرکز مدیریت بیماری ها تیمی وجود دارد که این عوارض را رصد می کند.

همتی افزود: بنابراین از دو و یا سه مکان مختلف این فرآیند انجام می شود، در شرایط فعلی و پاندمی کووید به صورت مشخص در نظام مطالعات پس از بازار واکسن علاوه بر کاری که وزارت بهداشت که برای گوولاتور انجام می دهد تیم های پژوهشی مشغول هدایت این فعالیت هستند و مطالعات متعددی را انجام می دهند ، همچنین مشخص کننده پروتکل ها وپلن ها هستند که در دراز مدت از لحاظ عوارض و اثر بخشی در زیر گروه های سنی مختلف و نیز افراد متفاوت با بیماری های خاص هم رصد خواهند شد.

وی ادامه داد: این تصویر جامع همانند پازلی است که باید به مرور زمان تکمیل شود تا تصویر شفافی برای مصرف کننده وجود داشته باشد.

انتهای پیام /