به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، مسجد شیخ لطف الله یکی از مساجد تاریخی و شناخته شده نصف‌جهان، در دوران صفوی در ضلع شرقی میدان نقش جهان ساخته شده است. این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری است و توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره شکل گرفته است.
زیبایی این مسجد به حدی است که چشم بینندگان را مسحور می‌کند، معماری بی نظیر و منحصر به فرد آن برای گردشگران داخلی و خارجی شگفتی ساز است.
اما حدود دو سال است که مرمت گنبد این مسجد و تغییر رنگ بخشی از آن، گنبد را دک رنگه و دوستداران میراث تاریخی را نگران کرده است.
طرحی که قرار بود از تخریب این اثر باشکوه جلوگیری کند حالا خود سبب شده تا گنبد از شمایل قبلی خارج شود؛ به طوری که با یک نگاه به خوبی متوجه تفاوت‌های ایجاده شده می‌شوید.
غیر متخصص‌ها بانی مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله
هوشنگ رسام پیشکسوت مرمت و کاشی کار در اصفهان که در دهه ۶۰ نیز مرمت گنبد شیخ لطف الله را به عهده داشته است، در گفتگو با خبرنگار ما گفت: وقتی عضوی از بدن شما دچار بیماری شود به چه کسی مراجعه می‌کنید؟ مسلما پاسخ پزشک متخصص است، پس چرا برای تعمیر و مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله از نظر کارشناسان و خبرگان مرمت بنا‌های تاریخی استفاده نشد؟ چرا تعمیر این گنبد به دست غیرمتخصص‌ها انجام شده است؟ آیا پس از دو سال وقت آن نرسیده که اداره میراث‌فرهنگی پاسخ صریح به منتقدان بدهد؟
او ادامه داد: استاد کاری را که اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان برای مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله انتخاب کرده، شخصا اذعان می‌کند که من بنا هستم نه کاشی‌کار و صرفا به اصرار پسرم که قرارداد مرمت گنبد را امضا کرده بود وارد این کار شدم و این در صورتی است که گنبد مسجد شیخ لطف الله معرق کاشی است و باید به دست متخصص کاشی‌کاری مرمت شود.
مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله با ایرادات فراوان
این استاد پیشکسوت در حوزه کاشی کاری بیان کرد: تعمیر گنبد مسجد شیخ لطف الله سراسر ایراد و اشکال است؛ به عنوان مثال گردش‌های اسلیمی و گل و بوته‌های این طرح دقیق نیست و شکستگی دارد و من به عنوان یک پیشکسوت می‌توانم این موضوع را اثبات کنم، کاشی‌های نَره این گنبد (کاشی نره، کاشی مستطیل قطور و درازی است که به رنگ‌های فیروزه ای، زرد، مشکی، لاجوردی، سفید و حنایی از کاشی گلی یا جسمی درست می‌شود و برای پوشاندن گنبد‌ها یا سطوح معلقی، تزیینات گلچینی آبینه و نوشتن اسماء مبارک الهی و ائمه اطهار به کار می‌رود.) با همان شکستگی‌های قبلی و بدون ترمیم روی کار سوار شده‌اند.
رسام اضافه کرد: در معرق کاشی تکه‌های کوچک کاشی را کنار یکدیگر می‌گذارند به نحوی که به اندازه یک مو میان آن فاصله باشد، اما در این مرمت تکه‌های کاشی به درستی کنار یکدیگر چیده نشده و فاصله زیادی بین آن‌ها وجود دارد، مرمتگران برای پر کردن این فاصله‌ها از دوغاب استفاده کردند در صورتی که دوغاب در معرق کاشی جایگاهی ندارد و همین باعث شده تا گنبد دو رنگه شود.
او عنوان کرد: طبق گفته مرمتگر این طرح، پس از ریختن دوغاب کاشی هارا با کاردک و برس سیمی تمیز کرده‌اند که همین امر باعث آسیب‌های جدی به این شاهکار جهانی شده است.
کاشی‌کار پیشکسوت اصفهانی با اشاره به خبرساز شدن عکسی که نشان می‌داد، برف روی قسمت مرمت شده گنبد مسجد شیخ لطف‌الله نمی‌نشیند، خاطرنشان کرد: یکی دیگر از کار‌هایی که روی این گنبد انجام دادند ریختن روغن برزک برای از بین بردن سفیدی ناشی از دوغاب بوده است، که سبب شد تا برف روی قسمتی که مرمت کرده‌اند نماند، در حالی که در معرق کاشی اصلا نباید بین کاشی‌ها فاصله بیفتد که مجبور به ریختن دوغاب شوند و برای از بین بردن سفیدی کار دست به دامن روغن برزک شوند و از همه بدتر که روغن برزک را روی کل قسمت مرمت شده ریخته‌اند که به مرور خاصیت خود را از دست خواهد داد.
رسام گفت: قالب گنبد برای تعمیر بایستی یک قالب گردان (شابلون) داشته باشد که در این کار حتی از شابلون نیز استفاده نشده است و همین باعث شده تا سربند‌های طرح در کنار هم جفت نشوند.
مصاحبه‌های متناقض مسئولان میراث فرهنگی در خصوص مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله
او با اشاره به مصاحبه‌های متناقض مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان در دو سال گذشته، بیان کرد: در هر مرمت باید یک طرح مرمت وجود داشته باشد، اما در خصوص مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله حتی مرمتگران طرح مرمتی هم نداشتند.
کاشی کار اصفهانی یادآور شد: به خاطر اجرای اشتباه، لبه‌های کاشی‌ها از بین رفته و این رفتار میراث‌فرهنگی اصفهان با گنبدی است که به واسطه ثبت ملی متعلق به همه مردم ایرانیان و به وابسته ثبت در یونسکو متعلق به جهانیان است.
رسام عنوان کرد: در سال ۱۳۶۵ همین گنبد مسجد شیخ لطف الله توسط من مرمت شد، در آن موقع به صورت موضعی و روی کار مرمت را انجام دادیم و هیچ مشکلی نیز برای این اثر ماندگار به وجود نیامد، اما حالا شاهد هستیم که نه تنها این گنبد خراب شده بلکه مسئولان میراث فرهنگی اصفهان حاضر به پذیرش هم نیستند و صرفا توجیه می‌کنند؛ توجیهی که برای اهل فن قابل پذیرفته نیست.
می‌توان گنبد را به شکل قبل درآورد؟
او افزود: این گنبد خراب شده و تنها راه جبران آن این است که کاشی‌ها برچیده شود، سپس نره‌ها در آب و مواد مخصوص برای زمان مشخصی گذاشته شوند تا گچ از آن‌ها جدا و به نحوی اصولی تمیز شود بعد از آن نره‌های اصلی نصب و نره‌های جدید دور ریخته شوند و دوباره طراحی، ساخته و روی کار اجرا شوند.
استاد کاشی کار اصفهانی گفت: در مرمت این گنبد با وجود برگزاری مناقصه حتی کار به برنده مناقصه سپرده نشد و با مبلغی بیشتر به فرد دیگری سپرده شد، تا جایی که ما خبر داریم برای این کار، میراث‌فرهنگی ۵۰۰ میلیون تومان پرداخت کرده است.
رسام افزود: آیا بهتر نبود این ۵۰۰ میلیون برای مرمت گنبد‌های مسجد شیخ لطف‌الله و مدرسه چهارباغ تقسیم می‌شد تا بعد از ۳۰ سال داربست‌ها از روی گنبد مدرسه چهارباغ باز شود؟
او اظهار کرد: آبروی شهر اصفهان در دنیا رفت، ۳۰ سال مرمت یک گنبد به طول انجامیده و گنبد دیگر با مرمت غیر اصولی خراب شده است.
درد مسجد شیخ لطف الله یکی و دوتا نیست
این استاد کاشی‌کاری گفت: مشکل فقط گنبد مسجد شیخ لطف الله نیست، دو عنصر باعث تخریب یک بنای تاریخی می‌شود: آب و سیمان. در مسجد شیخ لطف‌الله دو کانال در ضلع شمالی و جنوبی قرار دارد که رکاب، تنفس‌گاه و رگ‌های اصلی تنفس این بنا هستند، حال به دستور اداره میراث‌فرهنگی این دو کانال برای ساخت کافی شاپ و نمایشگاه خط مسدود شده است.
رسام ادامه داد: همین تصمیم غلط باعث شده تا در قسمت‌هایی از مسجد از جمله محراب شاهد ایجاد ترک‌هایی باشیم، این اقدامات غیر اصولی صد در صد با نابودی میراث همراه خواهد بود.
تغییر رنگ گنبد صرفا به دلیل تمیزکاری بوده است
محسن نکویی ناظر ارشد طرح مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله در گفتگو با خبرنگار ما گفت: مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در مرحله دوم است و دستور کاری که وجود دارد برچیدن سطح کاشی‌ها، زیرسازی و جای‌گذاری در قسمت‌هایی است که کمبود کاشی دارد، که تمام این مراحل با عنوان مراحل حفاظتی انجام خواهند شد.
او در خصوص علت تغییر رنگ در قسمت مرمت شده گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، ادامه داد: وقتی مراحل مرمتی و حفاظتی یک اثر تاریخی انجام می‌شود آلاینده‌ها و آلودگی‌هایی که به مرور زمان روی آن به وجود آمده تمیز می‌شود و همین باعث شده تا رنگ قسمت مرمت شده با سایر بخش‌ها متفاوت باشد.
بحث مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله ادعای میان صنفی است
ناظر ارشد طرح مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بیان کرد: مراحل مرمت گنبد مسجد در مجموعه سازمان میراث فرهنگی طی شده، از صاحبنظران نیز نظر گرفته شده، برخی از منتقدان که اظهار می‌کنند برای این طرح از نظر کارشناسان این حوزه استفاده نشده کاشی کار و کاشی تراش هستند و ادعا دارند که بایستی از صنف کاشیکاران یا کاشی تراشان برای این مرمت استفاده می‌شد در صورتی که در این کار اصل زیرسازی و حفاظتی بوده و کاشی کاری بازچینی است که با این نوع مرمت متفاوت است.
نکویی خاطر نشان کرد: هر اثر با مرمت کردن شکل ظاهری قبلی خود را تا حدودی از دست می‌دهد مثلا در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله به خاطر تمیز شدن آلودگی‌ها رنگ بخش مرمت شده با سایر قسمت‌ها متفاوت است، اما اینکه چه زمانی این دو رنگی از بین می‌رود باید گفت ممکن است پس از چند دهه با مرور زمان که آلاینده‌ها روی کار قرار گرفت گنبد هم یک دست و یک رنگ می‌شود.
او افزود: تغییر رنگ در این مرمت دیده می‌شود، اما تغییر ماهیت اتفاق نیفتاده و صرفا یک تمیز کاری روی گنبد شده است.
ناظر ارشد طرح مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در پاسخ به منتقدان عنوان کرد: باید قسمت‌های مرمت نشده با دقت دیده شود تا متوجه شوند که به مرور زمان تا چه حد کار آسیب می‌بیند و این نشان می‌دهد که آلودگی‌ها و فاصله میان کاشی‌ها در اصل آسیب‌های روی کار است که به مرور زمان ایجاد شده، کار مرمتی وقتی انجام می‌گیرد متفاوت است، چون تمیزتر می‌شود و همین تفاوت‌هایی را به وجود می‌آورد.
شاید بهتر باشد با ورود نهاد‌های بالادستی و کارشناسان بی‌طرف یک بار برای همیشه در خصوص گنبد مسجد شیخ لطف الله تصمیم گیری و نتیجه به اهالی فرهنگ و مردم که صاحبان اصلی آثار تاریخی هستند اعلام شود.
مسجد شیخ لطف الله فقط یک اثر تاریخی نیست بلکه اگر مرمتی غیر اصولی روی آن انجام شده باشد و این موضوع ثابت شود، بایستی همه مسئولان پاسخگو باشند.
گزارش از سپیده صالحی
انتهای پیام/س