به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، بحران کم آبی و خشکسالی در خراسان شمالی جولان می‌دهد؛ گرمای شدید و در پی آن کم آبی، زمین‌های تشنه خراسان شمالی را تشنه‌تر کرده است.
خشکسالی به عنوان بی سروصدا‌ترین بلایای طبیعی در مقابل سیلاب به عنوان یکی از پر صدا‌ترین بلایا قرار گرفته است.
این درحالی است که خطر و خسارت‌های ناشی از خشکسالی به مراتب بیشتر از سایر بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان، آتش فشان و حتی زلزله است.اما به دلیلی که مشاهده تاثیر تخریبی خشکسالی نیاز به زمان به نسبت طولانی دارد، مطالعه و تحقیق و نحوه برخورد با آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
درحالی که وقوع یک دوره خشکسالی شدید علاوه بر خسارت‌های آشکار به طور معمول به محصولات کشاورزی، فضای سبز و دامپروری وارد می‌آید و گاهی باعث قحطی می‌شود، خسارت‌های ناپیدای دیگری را نیز باعث می‌شود که در مواردی جبران ناپذیر از حوزه‌های پیدا و آشکار آن است.
برای در امان ماندن از زلزله، آتش فشان و سیلاب کافی است برای مدت کوتاهی از مرکز وقوع این بلا‌ها فاصله گرفت، ولی در صورت وقوع خشکسالی، کل یک جامعه در یک دوره زمانی طولانی خسارت خواهد دید و گریز ازآن بدون برنامه ریزی میسر نخواهد بود.
خراسان شمالی در منطقه کوهستانی و نیمه خشک قرار گرفته است؛ با تغییر اقلیم و شرایط جغرافیایی روز‌های بی آبی و بی باران آن بیشتر و بیشتر می‌شود.
چند سالی است که سایه خشکسالی بر روی استان سنگینی می‌کند و نفس کشاورزی منطقه را به شماره انداخته است؛ البته در این بین سال‌های آبی و پربارشی هم بوده، ولی سوء مدیریت‌ها، نتیجه‌ای جز خسارت، سیل و خرابی چیز دیگری به همراه نداشته است.
مردم خراسان شمالی در فصل بهار موج گرمای نسبتاً شدید را تجربه کرده بودند، اما اکنون مقابله با گرمای تابستان و مشکلات ناشی از آن برای مردم دشوار شده است.
تنش بی آبی و کم آبی در روز‌های دشوار کرونایی و شرایط گرما و نیاز شدید به مصرف آب، مهم‌ترین دغدغه مردم شهری و روستایی استان شده است.
این گرمای بی سابقه تا حد زیادی مردم استان را غافلگیر کرد؛ هر چند مسئولین ماه‌های گذشته هشدار‌های لازم را داده بودند، اما بی توجهی مردم در مصرف آب و برق، عبور از این روز‌های سخت را دشوارتر کرده است.
تنش‌های آبی و خشکسالی شاید در میان روستائیان بیش از پیش خودنمایی می کند؛ نگاه کشاورزان در این روز‌ها به آسمان است و بارش رحمت الهی تا شاید باران رحمی کند و زمین‌های تشنه را سیراب کند.
در نقاط مختلف استان خراسان شمالی با مشکلات کم آبی مواجه هستیم، یاد روز‌هایی می‌افتم که مردم برای یک باغچه کوچک در گوشه کنار شهر هم چاه می‌زدند و با احساس رضایت از پرآبی چاه، آن را بی محابا رها می‌کردند؛ به خواب هم نمی‌دیدند روز‌هایی را که در حسرت اندکی آب برای آبیاری زمین‌های کشاورزیشان باشند.
مشکل کمبود آب به دو حوزه آب آشامیدنی و آب کشاورزی تقسیم می‌شود. شاید کمبود آب آشامیدنی بیشتر به چشم بیاید و توجه‌ها را جلب کند، اما برای مردم روستا نبود آب برای کشاورزی، مشکلی کوچک‌تر از نداشتن آب برای خوردن نیست. آن‌ها می‌دانند نبود آب یعنی نبود کشاورزی و نبود کشاورزی یعنی نبود درآمد.
مواجهه ۲۶۵ روستای خراسان شمالی با تنش آبی
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت:۲۶۵ روستای خراسان شمالی با جمعیت ۱۷۰ هزار نفری به علت کاهش بارندگی و افزایش میزان آب برای مصارف غیر شرب، با تنش آبی مواجه شدند.
رضا عطایی معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت: اگرچه امسال آمار روستا‌های دارای تنش آبی در مقایسه با پارسال با کاهش ۱۵ درصدی مواجه است، اما طبق پیش بینی‌های انجام شده، با فرارسیدن فصل گرما، تنش آبی در روستا‌های استان افزایش یافته است.
عطایی افزایش مصرف آب را علت اصلی بروز تنش آبی عنوان کرد و گفت: ۸۴۱ روستای دارای سکنه در خراسان شمالی وجود دارد که ۶۸۹ روستای بالای ۲۰ خانوار، زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب استان هستند.
او با بیان این که کاهش بارندگی‌ها تاثیر زیادی در تامین آب شرب شهری و روستایی دارد گفت: تنش آبی قابل ملاحظه‌ای در ۲۴ شهر خراسان شمالی وجود ندارد.
به گفته عطایی آب شرب ۳ شهرستان بجنورد اسفراین و شیروان از سد تامین می‌شود و پیش بینی شده تابستان امسال مشکلی برای تامین آب نداشته باشیم با این حال اگر هم چنان کاهش بارندگی‌ها تدوام داشته باشد ممکن است این شهرها هم با مشکل مواجه شوند.
کاهش بارش‌ها و نزولات جوی منجر به کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی کاهش آبدهی قنوات و چشمه‌ها نیز می‌شود.
شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی بیش از ۲۰۰ هزار مشترک آب در شهرها، ۱۲۱ هزار مشترک آب در روستاها و ۶۰ هزار مشترک فاضلاب دارد.
فولادی مدیر امور آب و فاضلاب شهرستان اسفراین هم گفت: حدود ۲۰ روستای اسفراین از جمله کلاته سنجر، گراتی، قاسم خان از ابتدای خرداد ماه و فصل گرما با مشکل کم آبی روبرو هستند.
او افزود: علت تنش آبی، مصرف بی رویه، انشعابات غیر مجاز و مصارف غیر شرب علت اصلی مشکل کم آبی در روستا‌های اسفراین است.
مدیر امور آب و فاضلاب شهرستان اسفراین گفت: در حال حاضر و با توجه به مشکل مذکور در زمان کمبود، این روستاها با تانکر آبرسانی می‌شوند.
۸۰ درصد اقلیم خراسان شمالی خشک و نیمه خشک است
خراسان شمالی ۲۲ درصدد در اقلیم خشک و ۶۸درصد در اقلیم نیمه خشک قرار گرفته که این موضوع زنگ خطر برای مدیریت مصرف منابع آبی را به صدا درآورده است.
مرتضوی مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بیان اینکه ۸۰ درصد اقلیم خراسان شمالی خشک و نیمه خشک است، گفت:با توجه به وضعیت اقلیمی استان صرفه جویی در مصرف آب و مدیریت منابع آبی لازمه عبور از بحران کم آبی است.
مرتضوی افزود:در حوزه وزارت خانه و شرکت‌های آب منطقه‌ای سند سازگاری با کم آبی تدوین شده که در حال پیاده سازی اهداف این سند هستیم.
او بابیان اینکه امسال در کشور بارش‌ها نسبت به سال آبی گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است، عنوان کرد: این میزان بارندگی در استان نیز با کاهش ۴۰ درصدی همراه بوده است، همچنین در بازه بلند مدت ۳۲ ساله ۳۵ درصد کاهش بارندگی‌ها را داشتیم.
مرتضوی در ادامه افزود:این کاهش بارش‌ها در ذخیره آب‌های سطحی و زیرزمینی تاثیرگذار بوده و در این روز‌های گرم سال و افزایش مصرف اب شاهد تاثیرات آن هستیم.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان اظهار کرد:در حوزه آب‌های سطحی این کاهش بارش‌ها حجم ورودی آب به سد‌های استان ۶۰درصد کاهش داشته است بعبارتی از ۲۳۰ میلیون متر مکعب حجم سد‌های استان، امروز فقط ۹۵ میلیون مترمکعب آب در مخازن سد‌ها وجود دارد.
به گفته‌ی مرتضوی سد شیرین دره در استان از وضعیت مطلوبی برخوردار است و سد بیدواز اسفراین با ۱۱ درصد ذخیره آب از شرایط مطلوبی برخوردار نیست.
کاهش سالانه ۷۰ میلیون مترمکعب در منابع آب زیرزمینی استان
او با اشاره به اینکه در خراسان شمالی سه سد بیدواز اسفراین، بارزو شیروان و سد شیرین دره وظیفه تامین آب شرب استان را دارد، گفت:کاهش بارش‌ها و تغییر اقلیم و از همه مهمتر نبود صرفه جویی در مصرف آب باعث اضافه برداشت‌ها از منابع زیر زمینی شده و در نتیجه آن از ۱۱ دشت استان ۸ دشت ممنوعه بحرانی باشد.
۹۰ درصد آب مصرفی استان در حوزه کشاورزی
مرتضوی اهمیت صرفه جویی و اصلاح الگوی مصرف را از عوامل عمده کاهش تنش‌های آبی عنوان کرد و گفت:تغییر الگوی کشت در حوزه کشاورزی و حذف شیوه‌های سنتی غرقابی از دیگر عوامل موثر در اصلاح الگوی مصرف است.
مرتضوی آب مصرفی سالانه استان را ۹۸۸ میلیون مکعب عنوان کرد و گفت: از این میزان ۸۷۰ میلیون متر مکعب در حوزه کشاورزی،۹۵ میلیون مکعب در حوزه شرب و حدود ۲۰ میلیون مکعب در حوزه صنایع مصرف می‌شود.
مرتضوی، همکاری مردم بخصوص کشاورزان در تغییر الگوی کشت و شیوه نوین آبیاری را از عوامل موثر در صرفه جویی منابع آبی دانست.
مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان شمالی در خصوص قطعی آب در روز‌های گذشته افزود:علیرغم بارندگی‌های اخیر و وقوع سیلاب و در ادامه ورود آب با حجم ۳۵۰ متر مکعب به سد شیرین دره، آب تصفیه شده تحویل داده شد، اما بدلیل کمبود برق در مرکز استان مخازنی که کسری آب را از سد شیرین دره تامین می‌کردند از مدار خارج شدند.
مرتضوی در خصوص تغییر آب مصرفی صنایع، افزود:صنایع در کشور راهی جز استفاده از منابع آب پایدار ندارند که این موضوع در کشور آغاز شده و در استان خراسان شمالی نیز ایده‌ها و راهکار‌هایی برای استفاده از پساب به کارخانه‌های پتروشیمی و آلومینا داده شده که در حال بررسی است.
مرتضوی در پایان عنوان کرد:فروش آب به کشاورزان بر اساس نرخ تعیین شده است و کاهش آب تاثیری در آن ندارد هر چند قیمت آب در کشور نرخ واقعی خود را ندارد؛ بطوری که هزار لیتر آب با قیمت ۱۲۰ تومان به فروش می‌رسد.
کاهش ۳۲ درصدی ورودی آب به سد‌های خراسان شمالی
وحید واسطه گفت: در سال زراعی جاری ۵۰ میلیون مترمکعب آب وارد سد‌های استان شد در حالی که در مدت مشابه پارسال، ۷۵ میلیون مترمکعب آب وارد سد‌های استان شد.
معاون شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بیان اینکه سال زراعی جاری از اول مهر ۹۹ تا ۱۶ فروردین امسال، ۵۰ میلیون مترمکعب آب وارد سد‌های استان شد گفت: این در حالی است که در مدت مشابه پارسال، ۷۵ میلیون مترمکعب آب وارد سد‌های استان شد به عبارت دیگر امسال ۳۲ درصد کاهش ورودی آب داشتیم.
وحید واسطه افزود: در این مدت، از مجموع ۲۳۴ میلیون مترمکعب ظرفیت سد‌های استان، ۱۲۳ میلیون مترمکعب معادل ۵۲ و هفت دهم درصد آبگیری شده است.
او با اشاره به تحقیق مرکز تغییر اقلیم و خشکسالی سازمان هواشناسی گفت: بارندگی در ادامه سال جاری، کمتر از حد معمول (نرمال) پیش بینی شده و با توجه به کاهش ۳۸ درصدی بارش‌ها تاکنون، مدیریت آب و الگوی کشت ضرورت دارد.
افزایش ۱۱ درصدی مصرف آب درخراسان شمالی
مدیر عامل شرکت آب وفاضلاب خراسان شمالی گفت: با توجه به فصل گرما مصرف آب آشامیدنی افزایش یافته است.
او گفت: با توجه به فصل گرما مصرف آب آشامیدنی در این استان یازده درصد افزایش یافته است.
ساقی در ارتباط با علل تنش آبی در روستا‌های استان گفت: در سال‌های گذشته به علت مراتع ضعیف افراد ساکن در کلاته‌ها ییلاق و قشلاق می‌کردند، اما در دو سال اخیر به علت پوشش گیاهی مناسب دیگر این امر انجام نمی‌شود.
مدیرکل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی ادامه داد: علاوه بر آن در سال‌های گذشته تعدادی از روستاییان برای انجام کار به شهر‌هایی همچون تهران مراجعه می‌کردند، اما امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا تعدادی از آن‌ها از رفتن صرف نظر کرده‌اند.
او افزود: همچنین شیوع ویروس کرونا و رعایت بیشتر مسائل بهداشتی از سوی روستاییان، مصرف آب را افزایش داده است.
ساقی فرسوده بودن شبکه‌های انتقال آب را از دیگر علل افزایش مصرف آب و ایجاد تنش آبی اعلام کرد.
مدیرکل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی با اشاره به اینکه آب بدون درآمد یکی از دلایل فرسوده بودن شبکه‌های انتقال آب است، تصریح کرد: آب بدون درآمد دارای دو زیرمجموعه هدر رفت آب ظاهری و هدر رفت واقعی است.
غلامحسین ساقی افزود: مردم بویژه روستاییان برای آبیاری باغچه‌ها و صیفی جات خود از آب آشامیدنی استفاده نکنند.
او از مردم خواست با صرفه جویی آب آشامیدنی از قطعی آب در تابستان خشک جلوگیری کنند.
چاه‌های مجاز و غیرمجاز از عوامل تشدید کننده تنش‌های آبی
بحران کمبود آب چندسالی است که گریبان دشت‌های خراسان شمالی را گرفته و آن را به مرحله تنش آبی رسانده است؛ افت شدید آب‌های زیر زمینی، خشکی دشت‌ها و چاه‌های آب در مناطق مختلف استان از جمله مواردی است که در اثر بحران آب به وجود آمده است.
برداشت بی اندازه از منابع آب زیر زمینی، کشت محصولات پر آب طلب، کشاورزی و آبیاری سنتی، افزایش جمعیت و توسعه استان، در سال‌های اخیر موجب شدت بحران آب در استان شده است.
اما یکی از دلایل مهم در کاهش آب‌های زیرزمینی استان و بیلان منفی دشت‌ها برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی با حفر چاه‌های غیر مجاز برای کشاورزی است.
وحید واسطه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بیان اینکه رایگان بودن آب کشاورزی ضربه بزرگی به منابع آبی وارد کرده است، گفت: بر اساس قانون تثبیت آب بهای زراعی مصوب سال ۶۴، در مناطقی که سد و شبکه اجرا شده، معادل سه درصد محصول کشت شده کشاورزان، آب بها دریافت می‌شود.
در مناطقی که سد ایجاد شده، اما شبکه آبیاری اجرا نشده، معادل ۲ درصد محصول کشت شده و در سایر مناطق که سد و شبکه اجرا نشده و به صورت سنتی از آب‌های سطحی برداشت می‌شود معادل یک درصد از محصول کشت شده آب بها دریافت می‌شود.
هزینه ۱۵۰ میلیارد ریالی برای رفع تنش آبی روستا‌های خراسان شمالی
ساقی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت: امسال مشکل تنش آبی در ۱۸ روستای خراسان شمالی با صرف ۱۵۰ میلیارد ریال اعتبار برطرف شد.
او افزود: پیش از این ساکنان ۳۰۰ روستای خراسان شمالی با تنش آبی روبه رو بودند، اما اکنون این رقم به ۲۸۲ روستا کاهش یافته است.
غلامحسین ساقی افزود: در این زمینه سه هزار و ۱۰۰ مترمکعب مخزن ذخیره آب، ۱۸ باب حوضچه اتصالات و شیرآلات ساخته شده است.
او حفر و تجهیز سه حلقه چاه، حصارکشی اطراف چاه و مخازن به طول ۲۹۰ متر، برق رسانی به چاه بطول هزار و ۸۵۰ متر، اجرای خط انتقال به طول ۲۸ هزار متر، ساخت راه دسترسی به طول ۲ هزار و ۷۰۰ متر، اجرای شبکه توزیع به طول ۱۹ هزار و ۷۰۰ متر از جمله اقدامات انجام شده برای رفع تنش آبی روستاها عنوان کرد.
گفتنی است :با این اقدامات انجام شده حدود ۳۰ هزار نفر جمعیت روستاها از مزایای آن بهره‌مند شدند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی عنوان کرد: ساخت ۱۸۰ باب حوضچه اتصالات و شیرآلات از دیگر اقدامات مورد نیاز و در دست اقدام برای روستاها است.
شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی بیش از ۲۰۰ هزار مشترک آب در شهرها و بیش از ۱۲۱ هزار مشترک آب در روستاها دارد.
رفع مشکل آبرسانی به روستاها در سال ۱۴۰۰
غلامحسین ساقی از رفع مشکل آبرسانی به روستاها در سال جدید خبر داد.
غلام محسین ساقی مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت: در شهر‌های خراسان شمالی مشکلات تأمین آب نداریم و تنها ۸۳ روستای استان نیاز به آبرسانی با تانکر دارند که مشکل ۵۰ روستای استان از نظر آب شرب کیفی و کمی امسال رفع می‌شود.
او گفت: در راستای اجرای سند تأمین آبرسانی پایدار به تمامی نقاط استان ۹۰۳ میلیارد تومان اعتبار لازم است تا تفاوتی بین آب شرب شهری و روستایی نباشد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت: در ابتدا بیش از ۳۰۰ روستا با تنش آبی روبه رو بود، اما اکنون با اقدامات انجام شده، ۳۳ روستا از منابع آب پایدار بهره‌مند شدند.
او افزود: بیشتر این روستاها، مناطق پرجمعیت هستند که در مجموع ۱۴۰ لیتر بر ثانیه آب آشامیدنی با کیفیت بالا، برای آنان تأمین شده است.
ساقی گفت: اکنون در شهر‌های خراسان شمالی مشکلات تأمین آب نداریم و تمامی شهرها از وضعیت پایدار آبرسانی برخوردار هستند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی حفر ۵۱ حلقه چاه برای تأمین آب آشامیدن از دیگر برنامه‌های این شرکت اعلام کرد و گفت: ظرفیت این چاه‌ها ۶۴۶ لیتر بر ثانیه است و تاکنون ۱۲ حلقه چاه حفر شده است.
او افزود: با همکاری بنیاد علوی و قرارگاه پیشرفت و آبادانی سپاه، بسیج سازندگی، کمک‌های خیرین و در آینده نزدیک بنیاد برکت ۲۷ روستای دو شهرستان راز و جرگلان و مانه و سملقان از آب شرب سالم و با کیفیت بهره‌مند می‌شوند.
ما با عدم رعایت الگوی مصرف آب و بی توجهی به هشدار‌هایی که زندگی ما را در معرض خطر قرار می‌داد باعث شدیم تا برای نابودی خودمان دست به کار شویم و هیچ گاه به این باور نرسیدیم که بحران آبی جدی است و ایران روزبه‌روز خشک‌تر می‌شود و این همه، تقصیر ما و سیاست‌هایِ ما است.
ضعف در مدیریت منابع آب
برای افزایش بهره وری آب در کشور، جلوگیری از هدررفت آب در تمام مراحل تولید، توزیع و مصرف کشاورزی، ضروری به نظر می‌رسد. تبخیر مستقیم بیش از ۷۰% آب ورودی به کشور به خاطر اجرای ضعیف طرح‌های آبخوانداری و عدم ذخیره سازی زیرسطحی و اتلاف شبکه‌های توزیع، عامل اصلی هدررفت منابع آبی است.
به رغم سیلاب‌های متعدد، مسئولین بر آمار و اطلاعات خشکسالی تمرکز داشتند. مقالات منتشر شده بر اتمام ذخایر آب‌های زیرزمینی تا ۱۰ سال آینده در صورت ادامه روند فعلی تاکید داشته است.
وقتی از یک مسئول یا مدیری در خصوص چگونگی عبور از بحران کم آبی سوال می‌شود؛ شاید پاسخش فقط صرفه جویی مردم در استفاده از منابع آبی باشد هرچند تاحدودی هم درست است، اما در این بین مدیریت مسئولان در جلوگیری از هدر رفت آب‌های روان ناشی از نزولات آسمانی کمک موثری برای این روز‌های بحرانی است.
بارش‌های مطلوبی که نتیجه اش نامطلوب است و فقط سیل و خرابی و خسارت به بار می‌آورد.
به کارگیری اندیشه علمی راهی جهت پیشگیری از کم آبی
در مواجهه با بحران آب باید تهدید‌ها را به فرصت تبدیل کنیم و این مساله را امری مهم بدانیم که نه تنها یک ارگان بلکه تمام مردم موظف به حل این مشکل هستند؛ چرا در این موفقیت با یک معادله‌ی دو مجهولی مواجهیم؛ یک مجهول آن کمبود آب است که در مقابل آن باید راه حل علمی اندیشید و دوم این است که از این تهدید بالقوه چگونه یک فرصت بسازیم.
هنر ما عبور آرام و منطقی از چالش کم آبی است یعنی باتدبیر، سخت کوشی و مدیریت درست با کم‌ترین خسارت باید ازآن عبور کرد و مشکل‌ها را شناخت پس مردم را آگاه نمود و فرهنگ صرفه جویی را جا انداخت.
همه مردم به این مساله آگاه شوند که باید صرفه جویی در مصرف آب را از خودمان شروع کنیم و مشکل جامعه را مشکل خود و خانواده‌ی خود بدانیم و فرزندان خود را نیز از همان دوران کودکی با استفاده صحیح از طلای آب آشنا سازیم؛ چرا که آب تنها نعمتی است که جایگزین ندارد ونبود آن حیات را از انسان‌ها و تمام موجودات جهان سلب می‌کند.
نویسنده گزارش اکرم دانش طلب
انتهای پیام/د