به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، هنگامی که وارد بازار قدیمی و فرسوده مشهد شدم، بازاری که در خیابان اندرزگو یا همان خسروی نو قرار دارد خودم را در فضای سال‌ها قبل دیدم.
این بازار یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین مکان های دیدنی شهر محسوب می‌شود که علاوه بر خرید فرش‌های دستباف گران‌بها و تکرارنشدنی می توان از قدم زدن در بافت تاریخی به‌جای مانده از مشهد قدیم لذت برد و حال و هوای گذشته این شهر را احساس کرد به همین خاطر در فهرست آثار ملی به عنوان اثری تاریخی به ثبت رسیده است.
بازار فرش فروش‌ها؛ جایی که فرش‌ها با نقش و نگارهای متفاوت من را یاد خاطرات شیرین خانه مادربزرگ می‌انداختند, هر فرش در رنگ و طرحی منحصر به فرد گویای تکه‌ای از طبیعت بود.
قالی خراسان در دوران پهلوی از اهمیت بالایی برخوردار بوده‌است و برای آن ارزش زیادی قائل بودند اما امروزه این اهمیت با توجه به واردات فرش چینی و کمبود بافنده بسیار کم شده است .
تاریخچه قالی خراسان از دوران پهلوی شروع می‌شود که در آن زمان کشیدن نقش و طرح فرش ها به عهده ی مردم کرمان بوده‌است و بافندگان تبریزی فرش‌ها را به اتمام می‌رساندند اما از آنجایی که ماهیت هر فرش با محل بافت آن مشخص می‌شود این قالی‌ها به نام قالی خراسان شناخته و معروف شدند .
جایگاه قالی خراسان
امروزه مرغوب ترین فرش‌ها , فرش‌های اصفهان, تبریز و قم هستند اما چه اتفاقاتی افتاد که قالی خراسان جایگاه خود را از دست داد.
در همین راستا گفت و گویی با عبدالله احراری ، کارشناس و پژوهشگر فرش انجام دادم.
عبدالله احراری ضمن اشاره به ارزش بسیار فرش مشهد می‌گوید: فرش مشهد جنبه صادراتی و تجاری دارد این فرش از نظر کمیت حرف اول را می زند اما از نظر ارزش افزوده برابر با فرش تبریز و قم نیست چون گردش سرمایه در این دو شهر در هنر بافندگی فرش بیشتر است و از آنجایی که ما در مشهد با چالش کمبود بافنده مواجه هستیم تولید فرش رو به کاهش است.
بیشتر بخوانید
او می‌افزاید: مجموعه قالی خراسان مجموعه ای مهم و خاص است البته نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که هرکدام از شهرها در هنر بافندگی تاثیر خاص خودش را برای یک بازار مخصوص دارد.
راز نگاره‌های زیبا و دلنشین فرش چه می‌تواند باشد!
به دنبال قدیمی‌ترین دکان به سمت گوشه‌ای از بازار فرش مشهد رفتم, دکان حاج علی اکبر و فرش های خاک خورده نشان از قدمت و ارزش بالای آنها بود.
حاج علی اکبر یکی از قدیمی‌های بازار گلایه‌های بسیاری داشت وقتی از خبرنگار بودن من مطلع شد سفره‌ی دلش را باز کرد؛ پیرمرد با دلخوری از مسئولین می‌گوید: سال‌هاست این بازار رونق خود را از دست داده‌است و دیگر آن شور و حال همیشگی را ندارد.
او می‌افزاید: امروزه کمتر کسی پیدا می‌شود که از فرش‌هایی با طرح و نقش سنتی استقبال کند, جوان‌ها به دنبال طرح و نقش مدرن و جدید هستند.
کاش می‌شد حرف‌های حاج علی اکبر زودتر به گوش مسئولین برسد.
هنر بافندگی فرش و اشتغال‌زایی
برای پیگیری این مسئله و اطلاع از اوضاع بازار به سراغ مهدی کلالی رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی رفتم؛ مهدی کلالی رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در راستای ارزیابی بازار فرش می‌گوید: با توجه به اینکه تولید فرش زمان بر می‌باشد و نرخ تورم از رقم بالایی برخوردار است, تولیدکنندگان و تُجار با مشکلات زیادی مواجه هستند؛ بنابراین ضرورت دارد صرف نظر از اتخاذ تدابیر لازم ارائه تسهیلات ارزان قیمت برای تولید کنندگان و توجه به مسائل زیر ساختی برای رونق بازار داخلی و خارجی تصمیمات کارشناسی گرفته شود.
سوالی که اینجا به وجود می آید این است که بحث احیای فرش می‌تواند در اشتغال‌زایی موثر باشد یا صرفا بحث های هنری و میراث فرهنگی در آن دخیل است.
او در این باره می‌افزاید: تولید فرش دستباف اساسا به نسبت سرمایه مورد نیاز جهت ایجاد اشتغال در مقایسه با سایر مشاغل تولیدی شاید کمترین رقم سرمایه را لازم داشته باشد بنابراین با توجه به شرایط خاص کشور و نیاز به بهره وری حداکثری در استفاده از منابع شاید یکی از ساده ترین وسریع ترین راه های اشتغال به ویژه درحوزه مشاغل خانگی تولید فرش دستباف باشد.
رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه می‌دهد: نسل جوان به دلیل همخوانی نداشتن هزینه ها با میزان درآمد در بخش تولید رغبتی ندارند در زمینه بافندگی مشغول به کار شوند که این موضوع ریشه در مشکلات تورم و بالا بودن هزینه زندگی دارد همچنین در حال حاضر متاسفانه با کمبود قالیباف هم مواجه هستیم.
تولیدکنندگان و مشکل اعطای تسهیلات
عاطفه مداح تولید کننده فرش و گلیم با گلایه از مسئولین می گوید: ما به عنوان تولید کننده سودی دریافت نمی کنیم و بیشتر درآمد به جیب دلال ها می رود همچنین اکثر تولید کنندگان با مشکل بالا بودن قیمت مواد اولیه مواجه هستند علی رغم تعطیلی کارگاه ها به دلیل شرایط کرونایی و علاوه بر آن ضرری که به ما وارد شد, تسهیلات با شرایط بسیار سخت به ما داده می شود.
او می افزاید: یکی از مشکلات بزرگ ما کمبود بافنده است؛ طبیعی است در صورتی که تولید کننده در این بازار سودی ندارد دستمزد بافنده ها به نسبت کاهش پیدا می کند.
بیشتر بخوانید
تولید کننده فرش و گلیم ادامه می دهد: فرش مشهد صادراتی است اما با توجه به تحریم ها و بالا بودن قیمت مواد اولیه امکان صادرات فرش فقط برای یک عده خاصی از تولید کنندگان مقدور است.
قدمت قالیبافی در شرق ایران
با مراجعه به منابع و کتب موجود در خصوص تاریخ قالیبافی کمتر جایی را می‌توان یافت که در آن از قدمت قالیبافی در شرق ایران به ویژه نواحی شمال شرق ذکری به میان آمده باشد به عبارت ساده‌تر نه تنها از قالی‌های قدیمی که در این منطقه بافته شد کمتر باقیمانده بلکه در منابع موثق که عموما توسط سیاحان و مورخان ضبط گردیده اغلب به طور پراکنده به آن پرداخته شده است.
گل‌های شاه عباسی به همراه ساقه‌های نسبتاً باریک و ظریف از ویژگی‌های خاص طرح‌های قدیم مشهد است که از لحاظ ساختار بسیار شبیه به سبک خاص طرح‌های اصیل هراتی است که نمونه‌های از آن منسوب به هرات هنوز هم در دورهٔ ما باقی‌مانده‌است. امروز نیز کاربرد این شیوه به خصوص در طرح‌های افشان و لچک و ترنج با حاشیه‌های کتیبه‌ای در تولیدات شرکت فرش آستان قدس رضوی دیده می‌شود.
اگر تدابیری اندیشیده تا واردات تحت کنترل باشد و تسهیلاتی برای بافنده ها و تولید کنندگان در نظر گرفته شود راه احیای این هنر هموار می‌شود؛ امیدوارم باتوجه به پیگیری‌ها و صحبت‌های مسئولین بار دیگر قالی خراسان جایگاه خود را به دست آورد.
گزارشگر: سیده زهرا مرتضوی
انتهای پیام//ز.م
بازم ممنون از خبرنگار اعزامی که این خبر و ثبت و ضبط کردن