به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، مجموعه طاق‌های سنگی جونقان که به خان اوی به معنی کاروانسرای آبی معروف و در گویش ترکی محلی خان اوی به معنی خانه خان است.
این مجموعه در فاصله‌ی ۸ کیلومتری جنوب جونقان و در ابتدای دره تنگه درکش ورکش (مسیر شهرکرد به اردل) با شیوه‌ای خارق العاده به صورت خشکه چین و با استفاده از روش نخ کشی به شکل گهواره‌ای باز با نمای هلالی ساخته شده و از اهمیت خاص برخوردار است.
بیشتر بخوانید
آخوندی کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان در شهرکرد، گفت: بنای تاریخی معروف به خانه وی که در اصل اسم واقعی آن خان اوی بوده به معنی کاروانسرای آبی یا کاروانسرایی که کنار آب قرار دارد، یکی از بنا‌های تاریخی مهم و منحصر به فرد نه تنها در استان چهارمحال و بختیاری بلکه در کل کشور است.
او افزود: این بنا در کنار گودار آبی که از پیرغار می‌آید واقع شده است و مسیر راه باستانی است که فلات مرکزی ایران را با گذر از چهارمحال و بختیاری به خوزستان وصل می‌کرده است.
آخوندی اضافه کرد: این بنا محل اطراق و استراحت کاروانیان قبل از ورود به تنگه درکش ورکش بوده است که گذر از این تنگه مستلزم زحمات و مشقات زیادی برای کاروانیان بوده به خصوص اگر حامل بار بودند و مال التجاره را همراه داشتند.
او ادامه داد: همچنین کاروان‌هایی که سمت خوزستان می‌آمدند بعد از گذر از تنگه خودشان و احشامشان شامل الاغ، قاطر و اسب و یا اگر پیاده می‌آمدند و خیلی خسته بودند نیاز به استراحت و تجدید قوا داشتند لذا در این کاروانسرا بار می‌انداختند و استراحت می‌کردند.
آخوندی گفت: این ساختمان از نظر معماری بسیار با اهمیت است از این جهت که کلاً از سنگ تراش ساخته شده و بدون ملات است، طاق‌هایی به ارتفاع حدود دو و نیم تا ۳ متر و عمق یا طول ۶ متر و چند طاق کوچکتر که تو در تو هستند و بدون کاربرد ملات و از طریق نخ کشی و قالب بندی در طاق‌ها قفل و بند می‌شدند که بعد از اینکه قالب‌ها را برمی‌داشتند طاق‌ها و سنگ‌ها در جای خود تثبیت می‌شدند.
او افزود: این ساختمان یک قسمت شامل شاه نشین دارد که در حقیقت همان قسمت اصلی است که بخش‌های جانبی داشته شامل اصطبل، انبار، آشپزخانه، نانوایی، انبار علوفه و محلّ اطراق خدم و حشم کاروانیان، در قسمت شاه نشین سر کاروانیان و افرادی که توان مالی پرداخت اطراق و برخورداری از سرویس‌های ویژه را داشتند مورد استفاده قرار می‌کردند و قسمت‌های جانبی آن که شامل اتاق‌هایی با پوشش تیر چوبی و تخت بوده مورد استفاده سایرین قرار می‌گرفت.
آخوندی اضافه کرد: این بنا در دو مرحله در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ مورد تعمیر و مرمت و احیا قرار گرفت، دو فصل مورد کاوش و بررسی باستان‌شناسی قرار گرفت، ۹۳۰ متر اطراف آن فنس کوبی شد، یک محوطه وسیع با یک چشم انداز رو به رودخانه ساخته و به بخش خصوصی برای بهره‌برداری واگذار شد.
او ادامه داد: متاسفانه بعد‌ها بخش خصوصی را از آنجا طرد کردند و تمامی فنس کوبی و حفاظ‌های این بنا که به قیمت امروز ۵ میلیارد تومان می‌شود (شامل لوازم و تجهیزات فلزی دستمزد و سایر مصالح مورد نیاز) نیاز است تا بتوان مجدداً آن را احیا کرد.
آخوندی گفت: تاریخی که برای این بنای ارزشمند قائل هستند عده‌ای آن را به دوره ایلخانی منتسب می‌کنند، ولی بر اساس مقایسه‌های معماری و به خصوص آنچه که مشابه چنین طاق‌هایی در معابد مهری در پالمیرا در سوریه هست، این بنا متعلق به قبل از اسلام است.
او افزود: عملکرد این بنا چندگانه بوده است، یعنی هم به عنوان کاروانسرا هم به عنوان پاسگاه انتظامی تامین امنیت جاده و هم محل اخذ عوارض جاده‌ای بوده است، چرا که کاروان‌هایی که امنیتشان از تنگه و این چنین راهی تامین می‌شده است باید عوارض عبور می‌دادند که بتوانند در سایه امنیت از تنگه و راه‌های آن عبور کنند.
آخوندی اضافه کرد: قدمت این بنا به دوره پارت و ساسانی می‌رسد هم از نظر معماری هم از نظر کاربرد، چرا که در دوره پارتی برای اولین بار کاروانسرا‌هایی که کنار جاده‌ها به عنوان اخذ عوارض ساخته شدند به آن دوره بر می‌گردند، هر چند که در دوران‌های بعد مورد مرمت و حفاظت قرار گرفتند به خصوص در دوران ایلخانی اینجا مورد توجه بوده، به خاطر اینکه راه اتابکی یعنی همان راه باستانی که به راه شاهی معروف بوده و در قبل از اسلام از اینجا عبور می‌کرده است در دوره اتابکان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و از آن دوره راه اتابکی شهرت پیدا کرد.
او ادامه داد: آخرین بار گویا در سال ۱۳۱۹ هجری قمری در دوره قاجاریه این راه و این بنا مورد مرمت قرار گرفته است.
آخوندی گفت: تا اوایل دوران پهلوی اول مجموعه خان اوی جونقان مورد استفاده کاروانیان و کسانی که از این راه باستانی عبور می‌کردند بوده است و بعد‌ها متروکه و رها شد.
او افزود: امروزه به علت کم توجهی یا بی مهری که نسبت به این بنای ارزشمند صورت گرفته، چندین قسمت آن در کف و بدنه توسط حفاران و قاچاقچیان حفاری شده و با بیل و کلنگ گودال‌هایی حفر کردند، به علت عدم توجه در بیش از ۱۰ سال گذشته عوارض طبیعی نیز سبب جابجایی سنگ‌ها در بدنه و سقف شده است.
آخوندی اضافه کرد: اگر یکی از سنگ‌ها در یکی از این سقف‌ها فرو بریزد امکان تخریب صد در صد این بنا وجود دارد که در آن صورت بنده بعید میدانم که توان بازسازی و احیای آن به این صورت وجود داشته باشد.
او ادامه داد: همانطور که این بنا ارزش دارد و در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۳۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، بیش از پیش مورد توجه مسئولین و همچنین مردم و علاقمندان و فرهیختگان به آثار تاریخی استان قرار بگیرد.
نوروزی یکی از اهالی جونقان گفت: در یک بازه زمانی این کاروانسرا به بخش خصوصی واگذار شد که هم جنبه حفاظت داشت و هم گردشگر زیادی را به خود جذب می‌کرد.
او افزود: متاسفانه دیری نگذشت که این بنای تاریخی به حال خود رها شد.
نوروزی اضافه کرد: برخی افراد سودجو شبانه و به دور از چشم مردم اقدام به حفاری بخش‌های مختلف این بنا کرده اند و بدون در نظر گرفتن قدمت آن بی رحمانه با بیل و کلنگ به جان کف و دیوار‌های این کاروانسرا افتاده اند.
رستمی یکی دیگر از اهالی شهر جونقان هم گفت: متاسفانه افراد سودجو پایه‌های این بنا را که به منظور استحکام بیشتر ساخته شده بود به غارت بردند و هر لحظه امکان تخریب این بنا وجود دارد.
او افزود: میراث فرهنگی باید بیشتر از این بنا‌های تاریخی حفاظت کند.
واحد جولایی رئیس گروه حفظ و احیاء بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری گفت: محوطه خان اوی یک محوطه بار ارزش است که متاسفانه توسط برخی افراد سودجو مورد تخریب قرار گرفته است.
او افزود: با گشت زنی‌های مرتب و سرکشی‌های یگان حفاظت از گسترش پدیده تخریب گرفته شد.
جولایی اضافه کرد: حفاری‌هایی که در بدنه و زمین این اثر تاریخی انجام شده بود پر شد و درخواست اعتبار برای ساماندهی این مکان با ارزش داده شده است.
او ادامه داد: امیدوارم که با تخصیص اعتبار به موقع بتوان این کاروانسرای قدیمی را مجددا مرمت و احیا کرد.
انتهای پیام/ف