به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، تولیدات صنایع دستی در خراسان شمالی با توجه به زیست قومیتهای مختلف کرد، ترک، ترکمن، تات و فارس در استان از تنوع چشمگیری برخوردار است.
گلیم‌بافی، زیلوبافی، سفره کردی، پلاس، پاپوش‌های سنتی، چارق دوزی، ساخت و ساز‌های سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس‌های محلی و نمدمالی از جمله صنایع دستی تولید شده دراستان است.
گلیم هنر دست زنان خراسان شمالی
گلیم، نوعی فرش پرزدار است که با درگیری تار و پود به یکدیگر ایجاد می‌شود و از جمله قدیمی‌ترین زیرانداز‌ها است که محققان سابقه هفت هزار ساله برای آن تخمین می‌زنند.
الیاف استفاده شده در این زیرانداز عمدتا از نوع طبیعی بوده و بیشتر برای زیر انداز یا تزئین به کار می‌رود.
طرح گلیم‌های تولیدی در این خطه متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است و در بیشتر روستا‌های استان هنگام بافت از نقشه استفاده نمی‌شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند، استفاده می‌شود.
گلیم‌های تولیدی این خطه دارای بافت یک رو و دورو هستند و کاربری آن‌ها به عنوان روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزیینی مانند تابلو، رختخواب بند، کوله پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و چاروق و زانو بند مرسوم است.
سفره کردی رایج ترین هنر عشایر کرمانج خراسان شمالی
سفره کردی، رایج‌ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگو کننده داستان زندگی بافنده است.
این هنر مختص به خراسان شمالی و از بافته‌های منحصر به فرد زنان کرد عشایر این خطه است که در شهرستان‌های بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد.
سفره کردی در ابعاد مختلف به نقش‌های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باور‌های این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می‌شود.
نقش‌های به کار رفته در این دست بافته‌ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتا شامل نقش‌های انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.
جاجیم رنگین کمانی از رنگ ها
جاجیم بافی، جاجیم دست بافته‌ای ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته‌ها به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب می‌شود.
رنگ و نقش جاجیم متنوع و نماد‌هایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده‌ای روشن را دربر دارد.
اصالت قوم ترکمن در قرش و قالیچه ترکمنی
فرش و قالیچه ترکمن، فرش ترکمن هنر دست زنان ترکمن خراسان شمالی است که در منطقه مرزی و ترکمن نشین 'جرگلان' بجنورد و شهرستان مانه و سملقان رواج دارد و نقش‌های بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می‌دهد.
عمدتا نقش‌های فرش ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط، خاص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی و در انواع طرح‌های ترکمن یموتی، شانه ای، آغال، چهار قاب، 'غزال گز' و قاشقی بافته می‌شود.
یکی دیگر از دست بافته‌های زیبا که توسط زنان ترکمن بافته می‌شود پشتی‌های ترکمنی است که شامل دو قسمت پلاس و قسمت پرزدار است.
پشتی ترکمنی بسیار شبیه قالیچه است و رنگ‌های آن بیشتر چهار رنگ قزل، طلایی، قره و آق است و نقوش جای گرفته در آن را، گلچه و قره نقش می‌خوانند.
فرش دو روی ترکمن در انحصار دستان توانمند زنان ترکمن خراسان شمالی
فرش دو روی تمام ابریشم دویدوخ از منحصر به فردترین فرش های دنیا است که توسط دست های توانمند زنان هنرمند روستای دویدوخ بافته می شود.حالا آوازه فرش دوروی دویدوخ جهانی شده و بسیاری از گردشگران خارجی به جهت خرید این فرش به اینجا سفر می کنند.
اوج هنر و ظرافت فرش ترکمن در فرش دورو به کار می رود که به لحاظ تکنيک، نقش و نگاره ها، ترکيب بندی و رنگ، در نوع خود منحصر به فرد و بی نظير است.
این فرش دو طرفه بافته می‌شود که هر طرف آن نقشی متفاوت دارد و به جهت کیفیت عالی مشتریان خارجی هم دارد، اما هنوز در داخل کشور ناشناخته مانده است.
بیشتر بخوانید
در بخش جرگلان و روستای دویدوخ دست بافته‌هایی بافته می‌شود که نه تنها چشم هر بیننده داخلی رو به خود جذب می‌کند بلکه پای گردشگران خارجی را نیز به منطقه باز کرده است.
ساناز عباسپور رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار ما گفت: این فرش ثبت ملی شده است.
ساناز عباسپور می‌افزاید: به علت اینکه فرش دوروی دویدوخ در منازل بافته شده و فروخته می‌شود اطلاع دقیقی از متراژ بافته شده در دست نیست.
او با تاکید بر لزوم برگزاری نمایشگاه در خارج از کشور برای نمایش و معرفی فرش‌های استان می‌افزاید: با توسعه بازار فرش دستباف و کمک به حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی می‌توان مشتری‌های بیشتر و بهتری را یافت.
رنگ بهار در لباس های محلی خراسان شمالی
در خراسان شمالی به دلیل وجود قومیتهای مختلف ترکمن، کرد و ترک و هم نشینی فرهنگ‌های مختلف لباس محلی با رنگ‌های متنوع و شاد و نقوش مختلف شکل گرفته است.
لباس‌های محلی مردم خراسان شمالی با داشتن تنوع چشمگیر رنگ و طرح، علاوه بر اینکه پوشش اسلامی و کاملی برای زنان و مردان محسوب می‌شود، به علت اینکه غالبا برگرفته از زیبایی‌های طبیعت و رنگ‌های شاد فصل بهار هستند، سبب آرامش روحی و روانی استفاده کنندگان نیز می‌شود.
لباس بانوان کرمانجی یکی از خوش رنگ و لعاب‌ترین لباس‌های محلی ایرانی است و به صورت کلی از ۵ قسمت تشکیل شده است:
یاشار:همان روسری است که از پارچه‌ای به جنس حریر تهیه می‌شود از نظر پوشش سر این پارچه کاملا سر و صورت زنان را به جز چشمان آن‌ها می‌پوشاند.
سربند:این سربند در واقع همان دستمال یزدی است که برای محکم‌تر شدن یاشار بر روی آن بسته می‌شود. این سربند معمولا به رنگ مشکی و قرمز است.
کراس:کراس در واقع نوعی پیراهن است و یقه ندارد. همچنین قسمت پایین این پیراهن نیز همراه با چین طراحی شده است.
شیلوار: شیلوار دامن مخملی است که در لباس دختر‌های کرمانج رنگ آن نارنجی و زرد است و در لباس زنان کرمانج بیشتر به رنگ قرمز دیده می‌شود. این دامن در عین حال که پرچین است، خوش حالت نیز می‌باشد.اندازه شیلوار معمولا تا زیر زانو است، ولی در بعضی از ایل‌های کرمانج بلند بوده و تا بالاتر از مچ پا نیز می‌رسد.
شلیته: شلیته نیز مانند شیلوار دامنی مخملی است که با نخ‌های به رنگ مختلف حاشیه‌دوزی می‌شود.
جلیقه: این جلیقه نیز مانند سایر لباس‌های بانوان کرمانج استان خراسان شمالی از جنس مخمل می‌باشد. در گذشته پس انداز خانم‌های کرمانجی را با استفاده از سکه‌های قدیمی به آن می‌دوختند.
گار:گار گوشواره بلندی است که به دو طرف عرقچین بسته می‌شد و بر روی آن‌ها یاشار و سربند بسته می‌شد.
کله:کله نیز پارچه‌ای مخملی است که بر روی کراس پوشیده می‌شود.
چاروق ، پاپوش سنتی خراسان شمالی
چاروق دوزی، چاروق به نوعی پای افزار و یا کفش اطلاق می‌شود که از پوست تهیه شده و آنرا با ریسمان‌های ضخیم و بلندی به پا می‌بندند.
این پاپوش سنتی استان خراسان شمالی از زمان‌های بسیار دور مورد استفاده مردم این منطقه بود.
چاروق با ویژگی‌ها و ظاهر خاصش از گذشته‌های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده و با توجه به وجود ساکنان کرد و ترک می‌توان این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست.
چادرشب هنری ۱۵۰ ساله در روستای روئین
چادر شب بافی یکی از صنایع‌دستی استان خراسان شمالی است. چادرشب بافی به‌نوعی بافت پارچه محلی گفته می‌شود و پارچه‌ای زیبا و رنگارنگ است که به‌عنوان نوعی کمرپیچ برای زنان محلی استفاده می‌شود. بافت آن هم‌اکنون در روستای رویین اسفراین در استان خراسان شمالی بیشتر از سایر مناطق کشور رواج دارد.
الیاف به‌کار رفته معمولا ابریشمی و با رنگ‌های زنده و شاد است. ابعاد چادرشب معمولاً ۲×۲ بوده و دارای نقش‌های هندسی چهارخانه و اکثر با رنگ زمینه قرمز بافته می‌شود. چادرشب معمولا از شش تخته با طرح‌های ذهنی و بدون استفاده از نقشه یا طرح در رنگ‌های متنوع توسط زنان بافته می‌شود.
چادرشب بافی در استان خراسان شمالی بخشی از فرهنگ، هنر و تجلی ذوق مردمان این استان است، در قدیم از ابریشم نوعی پارچه بافته می‌شد که به چادرشب معروف بوده ولی بعدها از پنبه نیز بافته می‌شده است.
این بافته سنتی که با زندگی مردم این سرزمین گره خورده و علی رغم افول این هنر در سطح کشور در استان خراسان شمالی در شهرستان‌های اسفراین همچنان تولید می‌شود.
روستای روئین با دارا بودن بیشترین بافنده و بالاترین میزان تولیدات منسوجات سنتی به‌عنوان دهکده نساجی سنتی کشور مشهور است که سالانه ۱۵۰هزار مترمربع حوله، دستمال تولید می‌کند.
روستای رویین اسفراین که به‌دلیل وجود صنعتگرانی که از روزگاران گذشته در کار تولید پارچه‌های سنتی ازجمله چادرشب فعالیت می‌کردند، سال ۹۰ به عنوان نخستین دهکده نساجی سنتی کشور نام گرفت. ظرفیت بالایی که این دهکده دارد، به‌گونه‌ای است که در این مکان، سالانه ۱۵۰ هزار متر مربع پارچه سنتی در قالب حوله حمام، حوله دست، چادر شب و سفره نان تولید می‌شود.
بیشتر صنعتگران این حرفه، زنانی هستند که هنر چادرشب‌بافی را از مادران خود آموخته‌اند، هنری که بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد و همچنان جای خود را در بین انواع پارچه‌های سنتی و صنعتی حفظ کرده است و حتی می‌تواند با بسیاری از آن‌ها رقابت کند.
بیشتر بخوانید
چوخه، بافتی از پهلوانی و غیرت
چوخه از دیگر صنایع دست باف در استان خراسان شمالی که در دهه‌های اخیر این هنر دستی نیز رو به خاموشی گراییده است.
این دستبافته از پشم بره یا شتر تهیه و پس از آماده شدن پشم و تبدیل پشم به نخ تابیده از طریق پودگذاری بر روی دار زمینی تولید می‌شود.
چوخه به عنوان جلیقه، لباس کشتی (پالتوی چوخه)، پاتابه، کت و شلوار به کار می‌رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان، چوخه را به عنوان لباس زمستانی استفاده می‌کرده اند.
معمولا جوانان و پهلوانان ایل که عموما ورزشکار و سختکوش بوده اند سفارش پالتوی چوخ را می‌دادند و این لباس را به عنوان پوشش خاص این ورزش در هنگام مبارزه کشتی به تن می‌کردند.
کشتی محلی باچوخه در خراسان شمالی که با گذشت زمان همچنان در این استان رونق دارد بر گرفته از این لباس است.
جوراب بافی نیز از دیگر هنرهای دستی در خطه شمال خراسان به خصوص گستره خراسان شمالی است که بیشتر مورد استفاده اقوام چادرنشین بوده و به جوراب کرکی شهرت دارد نخ این هنر دستی از از پشم گوسفند تهیه می‌شود.
نمدمالی فرشی از پشم و کرک
نمدمالی، نمد مصنوعی است که بر اثر درگیری و تراکم پشم و کرک در شرایط فنی مناسب از طریق ورز دادن تهیه می‌شود.
این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می‌خورد و زمینه آن خودرنگ بوده و به رنگ‌های کرم و قهوه‌ای تولید شده و در نگاره‌های جای گرفته در آن نیز، از رنگ قرمز استفاده می‌شود.
هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیف‌های هندسی و همچنین حرکات حلزونی استفاده می‌شود و از نمد برای تهیه کلاه، پالتو و زیر انداز استفاده می‌کنند.
رودوزی های سنتی جلوه ای زیبا از طبیعت
رودوزی‌های سنتی، رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه‌های ساده با بهره گیری از نخ‌های الوان با کمک سوزن و قلاب است.
هنرمندان به مدد بخیه‌های ظریفی که بر منسوجات ساده می‌نشانند تلفیق زیبایی از صبر و شکیبایی و هنر را به نمایش می‌گذارند.
رودوزی‌های سنتی یکی از گسترده‌ترین شاخه‌های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی با توجه به تنوع قومیت‌ها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است.
از انواع دوخت‌های این خطه گلدوزی روی پوستین، روی چاروق، ملیله دوزی و منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوخت‌های کردی این منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نوار دوزی را می‌توان نام برد.
زیورآلات سنتی معرف ذوق و مهارت مردمان این دیار
زیورآلات سنتی، زیور آلات مکمل لباس‌های سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم استان است و در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می‌شده است.
هنرمندان ترکمن خراسان شمالی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، یشم، عقیق مهره‌ها و نگین‌های شیشه‌ای رنگی با ابزاری، چون سندان، چکش، سمباده، سوهان، انبردست، سیم چین و مته و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگی‌ها و اصالت‌های منطقه به خلق این آثار هنری مشغول هستند.
نوای خوش قوشمه و دوتار در کوچه پس کوچه های خراسان شمالی
ساخت ساز‌های سنتی، از آنجا که موسیقی به عنوان یکی از ارکان مراسم، جشن‌ها و آیین‌های مختلف در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی این استان جایگاه ویژه‌ای داشته، ساخت ساز‌های سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور هنرمندان کمالگرا و مبتکر در ساخت ساز‌های ایرانی بخوبی مشهود است.
از ساز‌های بومی و رایج در خراسان شمالی می‌توان به ساز‌های دو تار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، کمانچه و قشمه اشاره کرد.
ساز قشمه جزو ساز‌های اصیل استان است که دارای هفت بند در بالا و یک بند در زیر است و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می‌شود.
جنس این ساز‌ها غالبا از چوب‌های گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آن‌ها نیز از موادی، چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می‌شود.
رنگرزی سنتی، رنگین کردن الیاف یا پارچه‌های ابریشمی، پشمی، کرک و پنبه را با استفاده از مواد طبیعی که منشا گیاهی یا حیوانی دارند با کمک روش‌های قدیمی و کاملا سنتی رنگرزی می‌گویند.
به تبع رونق دستبافته‌های متنوع در خراسان شمالی و وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن این هنر صنعت در این استان از پیشینه بسیاری برخوردار است.
رنگرزی سنتی، با وجود تفاوت‌هایی که در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است و حاصل تجربه صد‌ها ساله مردمان این مرز و بوم است که همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند.
هم اکنون صنعتگران خراسان شمالی در بیش از ۶۰ رشته صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند
رد پای کلاه کرکی خراسان شمالی در یونسکو
کلاه کرکی معروف‌ترین هنرهای دستی در خراسان شمالی به خصوص در منطقه جاجرم در جنوب غربی این استان است که با ثبت آن در یونسکو به جرگه هنرهای ایرانی پیوسته و شهره جهانی بخود گرفته و نام این کلاه از جنس کرک است و به علت داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.
کلاه کرکی از سری سرپوش‌های مردانه در منطقه خراسان شمالی است. از این کلاه جهت محافظت از سرما استفاده می‌شود. البته در برخی از مناطق خراسان شمالی هم دیده شده که در تمام فصول از آن استفاده می‌کنند. مواد بکار رفته در ساخت این کلاه از مواد طبیعی بوده که ماده اولیه آن را از پشم شتر و بز به دست می‌آورند و آن را بدون دخالت ماشین و فقط با پنج میل چوبی می‌بافند.
در تمام مراحل ساخت این سرپوش از مواد طبیعی استفاده می‌شود و رنگ‌های استفاده‌شده از همان رنگ طبیعی پشم و کرک حیوان است، به‌طوری‌که در برابر عوامل فرسایشی مقاومت و زیبایی منحصربه‌فردی دارد.
این دست بافته منطبق با فرهنگ منطقه‌ای بوده و در پوشاک مردمی تعریف شده و پوشش مناسبی برای استفاده در مناطق سردسیر است. این هنر در زمان‌های بیکاری بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد.
مراحل ساخت کلاه کرکی
تهیه پوست‌های دارای کرک مرغوب: در ابتدای کار استادان این امر، پوست‌هایی که دارای کرک‌های با مرغوبیت بالا باشند را تهیه می‌کنند که اغلب از پشم شتر و بز استفاده می-شود.
جدا کردن کرک‌ها از پوست‌ها: پس از تهیه پوست‌ها آن‌ها را چندین بار شستشو داده و سپس پوست‌ها را با آهک و خاکستر آغشته کرده و چربی زدایی می‌کنند و آن را در مقابل آفتاب قرار داده و بعد از مدتی کرک‌ها از پوست جدا می‌شوند. بعد از جدا شدن کرک‌ها، آن‌ها را بر اساس رنگ جدا می‌کنند.
ریسیدن کرک‌ها: در این مرحله کرک‌ها را به‌وسیله ابزاری به نام دوک یا دیکلون می‌ریسند و آن‌ها را تبدیل به نخ کاموایی می‌کنند. در این قسمت باید دقت شود که نخ‌ها خیلی نازک یا کلفت نشوند. پس از ریسندگی نخ‌ها را به‌صورت کلاف‌هایی درمی‌آورند و باز بر اساس رنگ کرک‌ها دسته‌بندی می‌کنند.
بافت کلاه کرکی: در این مرحله با استفاده از پنج میله چوبی که اندازه‌های آن حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر است شروع به بافتن کلاه می‌کنند. در ابتدای بافت ۵ دانه سر می‌اندازند و مرتب به تعداد دانه‌ها اضافه می‌کنند تا اندازه‌ای که قطر دور سر به دست آید، سپس از تعداد دانه‌ها کم می‌کنند و به حدود ۱۵ دانه می‌رسانند پس از این مرحله کلاه کرکی آماده می‌شود.
امروزه این بافته بنا به سفارش مشتریان در رنگ‌های مختلف قرمز، سفید، مشکی و آجری بافته می‌شود که رنگ قرمز اخرایی آن از قیمت بالایی نسبت به سایر محصولات برخوردار است. کار بافت کلاه کرکی ممکن است طی روز توسط چندین بافنده انجام گیرد.
حبیب یزدان پناه مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان شمالی گفت:استان خراسان شمالی از تنوع قومیتی بسیاری برخوردار است که این موضوع وجود صنایع دستی بسیاری در استان شده است.
یزدان پناه افزود:صنایع دستی مختلف با رویکردهای متفاوت نشان از هنرمندی و ذوق و مهارت مردم استان دارد.
او در ادامه به شاخص ترین صنایع دستی استان و عنوان کرد:گلیم و فرش دوروی ترکمن از جمله شاخص ترین صنایع دستی استان به شمار می رود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان افزود:فرش دوروی ترکمن در کشور منحصر به خراسان شمالی است و اهالی روستای ترکمن نشین دویدوخ این میراث زیبا و اصیل را زنده نگه داشته اند.
پزدان پناه عنوان کرد :گردشگران خارجی برای خرید فرش دوروی دویدوخ به استان سفر می کنند که در نتیجه آن فرصت برای معرفی سایر صنایع دستی استان هم فراهم می شود.
او اظهار کرد:حضور گردشگران و ایجاد جاذبه های گردشگری کمک بسیاری به رونق اقتصادی صنایع دستی استان می کند.
یزدان پناه با بیان اینکه استان خراسان شمالی استانی چهار فصل است،افزود:تنوع قومیتی استان ،جنگل های هیرکانی ،وجود سردترین منطقه کشور در شیروان و همچنین منطقه مرزی در استان ، فرصت طلایی برای ایجاد منطقه بکر گردشگری در کشور فراهم است.
مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان شمالی در پایان به شیوع کرونا اشاره و تاکید کرد:امسال با توجه به شرایط به وجود آمده ناشی از کرونا سلامت مردم مهمترین موضوع است،اما جذابیت های خراسان شمالی بسیار بالاست و جذب گردشگر از برنامه هایی است که در آینده انجام می شود.
نویسنده گزارش اکرم دانش طلب
انتهای پیام/د