آنچه باید در مورد زکریای رازی بدانید

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،  یکی از اخبار قابل توجهی که دوشنبه در فضای رسانه‌ای کشور منتشر شد و توجهات بسیاری را به خود معطوف کرد، شایعه پیدا شدن قبر زکریای رازی بعد از یازده قرن بود. به گفته مدیر پژوهش مرکز نجوم آستان حضرت عبدالعظیم، محدوده مزار محمدبن زکریای رازی به طور حدودی براساس کتاب «آثار بازمانده از ری قدیم» مشخص شده، اما مکان دقیق آن معین نشده است. به این بهانه در این گزارش مروری بر کار‌های برجسته این دانشمند بزرگ ایرانی-اسلامی خواهیم داشت. محمد زکریاى رازى دانشمند خبره همه‌چیزدان، پزشک، کیمیاگر، فیلسوف و چهره مهم در تاریخ پزشکی کشورمان بود که همچنین یادداشت‌هایی را در مورد منطق، نجوم و دستور زبان منتشر کرد.

بیشتر بخوانید

آثار و ایده‌های پزشکی وی از طریق ترجمه در میان پزشکان قرون وسطایی اروپا شناخته شد و تأثیر عمیقی بر آموزش پزشکی در غرب گذاشت. برخی از مجلد‌های آثار وی در برنامه درسی پزشکی دانشگاه‌های غربی قرار گرفت. ادوارد گرانویل براون (Edward Granville Browne)، رازی را «احتمالاً بزرگترین و کلیدی‌ترین پزشک تاریخ اسلام و یکی از پرکارترین نویسندگان» می‌داند. به عنوان مثال، او اولین کسی بود که واکنش مردمک چشم در برابر نور را تشخیص داد و یا الکل را کشف کرد. اما به جز این‌ها در مورد زکریای رازی چه می‌دانیم.

روانشناسی و روان درمانی

رازی یکی از اولین متخصصان بزرگ پزشکی در جهان به شمار می‌آید. فیپز کلاود (Phipps Claude) در کتاب «جای تعجب ندارد که تعجب کنید»، رازی را پدر روانشناسی و روان‌درمانی معرفی می‌کند. رازی در کتاب ۲۳ جلدی الحاوی فصل‌های متعددی را به روانشناسی اختصاص داده است.

آبله و سرخک

رازی با وجود اینکه بیش از هزار سال پیش می‌زیست، اما اولین کسی است که تفاوت بین آبله و سرخک را تبیین کرد. او در کتاب خود به همین نام (آبله و سرخک) علل بروز آبله را واکاوی کرده است و دلیل شیوع آن را عامل مخمر خونی قلمداد کرده است. رازی با جزییات تلاش می‌کند حالت‌های مختلف بیماری را از هم تفکیک کند و نشانه‌های موارد حاد آن را برجسته سازد. او در کتاب آبله و سرخک برای پیشگیری، درمان و تسکین عوارض آن‌ها راهکار‌هایی را پیشنهاد داده است.

امروزه گفته‌های رازی توسط دانش نامه بریتانیکا تأیید شده است: «معتبرترین یافته در مورد وجوه بیماری در اظهارات رازی، پزشک ایرانی در قرن نهم میلادی یافت می‌شود که علائم آن بیماری‌ها را به وضوح توصیف کرده است و دستورالعمل‌هایی برای درمان آن ارائه داده است.»

آزمایش روی مننژیت

رازی نتیجه درمان بیماران مبتلا به مننژیت تحت درمان حجامت را با نتایج افرادی که چنین درمانی را نگذرانده بودند مقایسه کرد تا ببیند آیا حجامت می‌تواند به درمان آن کمک کند یا خیر. موضوع کلیدی این است که رازی در آن زمان با استفاده از روش علمی تلاش کرد این موضوع را حل کند. به عبارت دیگر تمام المان‌های مختلف را ثابت در نظر گرفت و عامل مدنظر خود را متغیر فرض کرد. هنوز هم عدم بهره‌مندی از روش علمی از عللی است که نتایج غلط حاصل می‌شود و علت و معلول به درستی شناخته نمی‌شوند.

داروخانه

رازی به روش‌های مختلفی با تدوین یک سری اصول، به روش‌های اولیه داروسازی کمک کرد و استفاده از زیبق یا «پماد‌های جیوه‌ای» (mercurial ointment) ترویج داد و به توسعه و ساخت ابزار‌ها و دستگاه‌هایی مانند کوبش‌گر (mortars)، فلاسک (flask)، کفگیر (spatulas) و بطری کوچک (phial) پرداخت که تا اوایل قرن بیستم در داروخانه‌ها استفاده می‌شدند.

اخلاق پزشکی

رازی در سطح حرفه‌ای، بسیاری از ایده‌های مترقی، قابل پیاده‌سازی در حوزه پزشکی و روانشناختی را برای اولین بار ارائه کرد. او به شارلاتان‌ها و پزشکان جعلی که در شهر‌ها و حومه شهر‌ها می‌گشتند و دارو‌هایی را با عنوان علاج هر درد می‌فروختند حمله می‌کرد. وی در همان زمان هشدار داد که حتی پزشکان با تحصیلات عالی نیز پاسخی برای همه مشکلات پزشکی ندارند و نمی‌توانند همه بیماری‌ها را درمان کنند، زیرا انسان با انسان فرق دارد. رازی برای سودمند شدن خدمات و صداقت پزشکی، به پزشکان توصیه می‌کرد که با مطالعه مداوم کتاب‌های پزشکی و قرار گرفتن در معرض اطلاعات جدید، با دانش پیشرفته همراه شوند.

ابزار و مواد شیمیایی

رازی چندین ابزار شیمیایی تولید کرد که تا امروز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. وی مبدع روش‌های کامل تقطیر برای تولید الکل بود. او ایده معجون‌سازی و جادو به معنی اتکا به نماد‌های معنادار را رد کرد. گرچه رازی وجود معجزه را رد نمی‌کرد، اما تا جای ممکن تلاش می‌کرد پدیده‌های توضیح‌ناپذیر در طبیعت را به صورت فیزیکی حل کند. او عمدتاً به مفهوم اشکال یا جوهر‌های «غالب» متکی بود که برداشت نو افلاطونی از مفهوم علیت بود تا یک رویکرد فکری.

متافیزیک

آموزه متافیزیکی رازی از نظریه «پنج اِلمان جاودانه» اخذ می‌شد که بر اساس آن جهان از تعامل بین خدا و چهار اصل جاوید دیگر (روح، ماده، زمان و مکان) تشکیل می‌شود. او اتم‌گرایی پیش از سقراط را می‌پذیرفت، مفهومی که طی آن بیان می‌شد همه اشیا از اجزای کوچکی به نام اتم تشکیل شده و از لحاظ فیزیکی غیرقابل تقسیم هستند. این مکتب فلسفی، اتم‌ها را نابودشدنی و پویا و همواره در حال تغییر می‌دانست. گرچه رازی تحت تأثیر افلاطون و نویسندگان پزشک، عمدتاً جالینوس قرار داشت، اما تقلید را رد می‌کرد و بدین ترتیب انتقاداتی راجع به برخی نظرات آن‌ها ابراز می‌کرد.

منبع: آنا

انتهای پیام/