به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، محققان از تولید نسخه‌های مصور و وجود کارگاه‌های رسمی و غیر رسمی کتاب‌سازی در دوره‌های مختلف تاریخی در شیراز سخن گفته‌اند.
نمونه‌هایی متنوع و قابل توجه از این نسخه‌های مصور امروز زینت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های داخلی و خارجی است.
رونق کارگاه‌های کتاب‌سازی در شیراز به‌گونه‌ای بوده که به طور مثال بوداق منشی قزوینی در کتاب جواهر الاخبار (۹۸۴ه ق) آورده که در شیراز و در هر خانواده زن نسخه بردار شوهر رسام دختر آرایشگر و پسر صحاف است.
اگرچه این روایت به‌گونه‌ای اغراق شده به نظر می‌رسد، اما نشان می‌دهد کتاب سازی و تصویرسازی تا چه حد، در هنر مکتب شیراز رونق دارد در حالی که نگارگری در دیگر شهرهای ایران منحصر به کارگاه‌های سلطنتی است و در شیراز اشتغالی خانوادگی بشمار می‌رود.
بدین‌ترتیب، کارگاه‌های کتاب‌سازی شیراز به سفارش‌های دربار پادشاهان یا حاکمان محلی وابسته نبود در صورتی که حکومت تغییر می‌کرد و پادشاهی روی کار می‌آمد که علاقه‌ای به نقاشی نداشت، متوقف و بی‌رونق نمی‌شد.
کتاب‌آرایان شیراز در دوره نخست، تا انتهای حکومت ترکمانان قراقویونلو در کارگاه‌هایشان در این شهر فعال بودند و پس از آن نیز به سرزمین‌های دور و نزدیک مهاجرت و نقاشی ایرانی را در جای جای جهان معرفی کردند که در قرن دهم هجری، نسخه‌های مصوری در هند، مصر و ترکیه امروزی تحت تاثیر نسخه‌های وارداتی مکتب شیراز یا هنرمندان مهاجر شیرازی تولید شد و امثال عبدالصمد شیرین‌قلم که در نهایت سر از دربار همایون در هند درآورد، یا شیخ محمد شیرازی از نقاشان فرنگی‌ساز زمان شاه اسماعیل دوم و شاه عباس که در اصفهان کار و زندگی می‌کرد، سبک نقاشی شیراز را در دیگر نقاط گستراندند.
برخی چهره‌های شاخص کتاب‌سازی جنید شیرازی نقاش مشهور و فرهاد، نگارگر خاوران‌نامه در دوره ترکمانان، از جمله تصویرگران برجسته محسوب می شوند که کتاب‌های شاهنامه، خمسه نظامی، گلستان و بوستان سعدی از کتاب‌های محبوب نقاشان برای نگارگری بوده‌اند.
هنرمندان مکتب شیراز باری دیگر در دوره صفویه و در ادامه در عصر زندیه و قاجاریه نیز به نگارگری رونق بخشیدند بدین ترتیب شیراز تا پایان دوره قاجار در هنر نگارگری تاثیرگذار بود و بر مراودات فرهنگی فرامرزی اثر گذاشت و از آن تاثیر نیز پذیرفت اما محققان دوره صفویه به بعد را زمان افول نقاشی ایرانی می‌دانند زیرا تاثیر هنرمندان غربی بر نقاشی ایران و فرهنگ تصویری هنر ایران از این دوران افزایش یافت و با این فراز و فرودها نگارگری ایرانی تا به امروز همچنان محفوظ مانده است.
محمدصادق میرزا ابوالقاسمی عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، گفت: اصطلاح مینیاتور با تعابیر غربی و ترجمه کتاب‌های لاتین به تاریخ هنر ایران وارد و در آن مصطلح شد که به بیان دیگر نگارگری و مینیاتور در اصطلاح شناسی تاریخ هنر چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند مگر اینکه یکی لفظ فارسی دارد و دیگری مصطلح در زبان فارسی است.
او، با اشاره به اینکه نقاشی ایرانی را غربی‌ها به واسطه ابعاد، اندازه و مشخصاتی که داشت و مطابق نوعی از نقاشی رایج در غرب، مینیاتور نامیدند، بیان کرد: نگارگری ایرانی اغلب با نوعی تصویرسازی در کتاب شناخته می‌شود و به همین علت ابعاد قاب آن مناسب با ابعاد کتاب کوچک است.
میرزا ابوالقاسمی، تصریح کرد: مکتب گونه‌ای از دوره‌بندی تاریخی براساس معیارهای جغرافیایی است.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، در معرفی و گستره تاثیرگذاری مکتب شیراز ادامه داد: واژه مکتب که امروزه کاربردی رایج در محافل عمومی یافته، به عبارتی غیرعلمی و غیر دقیق تبدیل شده است.
او مکتب را نوعی دوره‌بندی جغرافیایی در تاریخ هنر ایران معرفی کرد و افزود: شیوه‌های مختلف برای طبقه‌بندی تاریخ هنر ایران وجود دارد که یکی از این شیوه‌ها بررسی چند وچون وقایع و تحولات هنری در محدوده جغرافیایی معین بوده و از همین رو عبارت‌هایی با پسوند مکانی برای معرفی مکاتب استفاده می شود مانند مکتب شیراز، مکتب تبریز یا مکتب اصفهان.
میرزا ابوالقاسمی با اشاره به اینکه دامنه تأثیرکتاب‌آرایی و نگارگری ایران فراتر از مرزهای وضعی جغرافیایی است، اضافه کرد: در مطالعات و اظهار نظرها قلب این جریان یعنی ایران فرهنگی باید ملاک قرار گیرد و طبقه‌بندی تاریخ هنر بر اساس مکاتب نباید ما را به تعبیرات و توهمات محلی از فرهنگ و هنر ایران محدود کند.
عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، اظهار کرد: به طور مثال تقسیم جغرافیایی در تاریخ‌هنر ایران را می‌توان در مکتب شیراز با عنوان یکی از مکاتب برجسته تاریخ کتاب‌آرایی و نگارگری کشور یاد کرد.
استاد دانشگاه شیراز، تاکید کرد: شیراز به لحاظ تاریخی بودن باعنوان قدیمی‌ترین مکتب نگارگری در تاریخ هنر ایران معرفی می‌شود و قدمت آن تا سده هشتم یعنی اواخر دوران حکومت اتابکان می‌رسد که در آثار اولیه نگارگری از مکتب شیراز باقی مانده، و به دوران آل‌اینجو منصوب است.
میرزا ابوالقاسمی با اشاره به اینکه مکتب نگارگری شیراز تا پایان دوره قاجار ادامه یافته است، گفت: مکتب شیراز را به طور کلی به سه دوره تقسیم می‌کنند، نخستین دوره از سده هشتم هجری آغاز می‌شود و تا پایان سده نهم یعنی تا حکومت تیموریان و ترکمانان ادامه دارد و دوره دوم مصادف با دوره صفوی است و دوره سوم نیز دوره زند و قاجار را دربرمی‌گیرد.
استاد دانشکده هنرومعماری دانشگاه شیراز با تاکید بر اینکه نگارگری ایرانی، دستکم در طبقه‌بندی مکاتب هنری، همواره جزیی از هنرهای وابسته به کتاب‌آرایی بوده است، بیان کرد: در هرگونه تعریف، طبقه‌بندی یا تحلیل این هنر باید متعلقات دیگر کتاب‌آرایی مانند جدول‌کشی، تذهیب، خوشنویسی، حتی جلدسازی و صحافی را نیز مدنظر قرار داد.
او ، تصریح کرد: شیراز در کنار تبریز، هرات و اصفهان چهار جریان اصلی شکل‌گیری کتاب آرایی و نگارگری در ایران به شمار می‌رود که در این میان، قدیم‌ترین مکتب به‌شمار می‌رود، به‌عبارت دیگر، اگر قرار باشد جایگاه تاریخی نگارگری شیراز را در مقوله ثبت جهانی نگارگری بررسی کرد، می‌توان بر دو شاخصه قدمت و استمرار پای فشرد.
هنر نگارگری (مینیاتور) ۲۶ آذرماه امسال در پرونده‌ای مشترک با ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست میراث جهانی ناملموس بشری قرار گرفت و به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در یونسکو ثبت شد.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/ت