چوب بازی ورزشی رایج میان ایلات و عشایر فارس

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز،همیشه تاریخ، ورزش‌ و تفریحات مناسب با محیط، کار و زندگی بین اقوام مختلف ایرانی رواج داشته و بازی و ورزش‌ نشانه‌هایی از داشتن آمادگی رزمی و نشاط اجتماعی در زندگی ایرانیان است.

چوب‌بازی، ترکه‌بازی، رقص جنگ‌نامه یا جنگومه و در نهایت رقص با چوب، این اسامی مختلف یک نوع بازی و ورزش است که جایگاهی ویژه بین مردم فارس به خصوص ساکنان بسیاری از روستاها، ایلات و عشایر دارد.

مژگان پابت قدم کارشناس مسئول مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، گفت: چوب یا ترکه بازی، که اکنون هم در بسیاری از مراکز جمعیتی استان فارس، هنگام برپایی مراسم‌های شادی یا بزرگداشت روزهای ملی و مذهبی، کاربرد دارد، مختص مردان بوده و همواره یکی از سنجه‌های توانمندی فیزیکی و قابلیت‌های تصمیم‌گیری سریع در شرایط دشوار و واکنش‌های به لحظه، محسوب می‌شد، مردان عشایر و ایلات استان فارس، چوب یا ترکه بازی را بلد هستند، اگرچه امکان دارد همه آن ها، بازیگر یا بازیگردانان ماهری نباشند، اما  انجام این بازی را به خوبی فراگرفته‌اند.

او، بیان کرد: مرور ایام باعث شده علاوه بر ایلات و عشایر استان فارس، روستاییان نیز با فن و مهارت این هنر رزمی‌نمایشی آشنایی کامل پیدا کنند.

ثابت قدم، تصریح کرد: هنگامی‌که جشن عروسی، ختنه ‌سوران و یا اعیادی مانند عید نوروز و نیز تولد یکی از ائمه مثل حضرت ولی‌عصر (عج)  مردان و جوانان خود را آماده می‌کنند تا در یک مصاف و جدال دوستانه و برادرانه، تبحر و مهارت خود را در این بازی رزمی به نمایش بگذارند.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، ادامه داد: جشن عروسی به خاطر طولانی بودن زمان برگزاری آن از مهمترین جشن‌ها است که مراسم و هنر چوب‌بازی در آن اجرا می‌شود، زیرا درگذشته هنگام برگزاری مراسم عروسی خوانین و کلانترهای هر طایفه به همراه خود تعدادی از جوانان ماهر و چوب‌باز حرفه‌ای می‌آوردند تا در جشن، قدرت جوانان ایل و طایفه خود را به رخ بکشند و این امر موجب شده ایلات و عشایر استان فارس اهمیت بیشتری به این هنرنمایشی بدهند.

او، افزود: مراسم عروسی که همیشه با دیگر مراسم مرتبط است، بدون برگزاری چوب‌بازی امکان‌ناپذیر است و بدین خاطر برگزار کنندگان مراسم عروسی مکانی مشخص برای اجرای مراسم در نظر می‌گیرند که این امکان در مناطق عشایرنشین و نیز روستاها مشخص  است.

ثابت قدم، اضافه کرد: عروسی با ساز و دهل و یا همان ساز و نقاره شروع می‌شود و مهمانان اعم از مرد و زن کوچک و بزرگ به سمت نواختن صدای ساز و دهل روانه می‌شوند، حتی مدعوین دیگر از ایلات و طوایف در زمان مقرر خود را به محل عروسی و جشن می‌رسانند زیرا مطمئن هستند که برنامه چوب‌بازی در اولویت است.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، اظهار کرد: در سایر مراسم‌ها و اعیاد هم به همین منوال محل چوب‌بازی، تپه ماهوری  بوده که دارای شیب ملایم و کند باشد و یا زمینی که مسطح باشد انتخاب می‌شود.

او، تاکید کرد: مدعوین در مراسم، اعم از مرد و زن به‌ صورت دایره‌وار می‌ایستند و منتظر اولین مبارزان و به ‌اصطلاح چوب‌بازان هستند و ساز و نقاره پیوسته در حال نواختن است حتی ریتم ساز و نقاره طوری انتخاب می‌شود که هر شنونده‌ای را به وجد می‌آورد و خواه ‌ناخواه او را آماده‌ی مبارزه می‌کند.

ثابت قدم، گفت: تعداد افرادی که می‌خواهند در مراسم چوب بازی شرکت کنند، پیشاپیش تماشاگران می‌ایستند، آن‌ها پوشاک محلی خود را به تن دارند و پاچه شلوار خود را مقداری بالا زده‌اند که نشانه آمادگی آن‌ها برای شرکت در مراسم است.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، بیان کرد: تعداد بازیکنان چوب ‌بازی دو نفر  بوده که  ابزار اصلی و مهم آنان دو عدد چوب است، یک چوب بلندتر به طول یک و نیم متر و ضخامت پنج سانتی‌ متر که در اصطلاح  به آن پایه گفته می شود و نیز یک چوب کوچک‌تر به طول یک متر و قطر ۱ و نیم  سانتی ‌متر  در بازی استفاده می شود که به آن ترکه می‌گویند.

او، تصریح کرد: دو حریف و یا به ‌اصطلاح دو چوب‌باز وارد صحنه می‌شوند یکی چوب پایه و دیگری چوب ترکه را در دست می‌گیرد، آن‌ها ابتدا با حرکات دست و پای و نیز جابه‌جا کردن چوب در دستان خود حالت رقص‌گونه به خود می‌گیرند و به تعبیری پای‌کوبی نیز می‌کنند، به طوری‌که چوب را بالای سر با دودست نگه می‌دارند و با حرکات موزون و نمایش‌گونه و با آهنگ ‌ساز و دهل حرکت می‌کنند.

ثابت قدم، ادامه داد: این حرکات به ‌نوعی آمادگی برای رزم و نمایش اصلی است، اما به خاطر اینکه با ریتم  آهنگ‌ساز و دهل انجام می شود، می‌توان آن را یک نوع حرکات نمایشی هم دانست.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، افزود: فردی که چوب بلندتر (پایه) را در دست دارد باید حالات دفاعی به خود بگیرد و فردی که چوب نازک‌تر در دست دارد حالت حمله ‌کننده به خود می‌گیرد.

او، اضافه کرد: بعد از چرخشی دور صحنه چوب بازی، فردی که ترکه را به دست دارد یورش می‌برد تا ضربه‌ای به‌پای طرف مقابل بزند، طرف مقابل نیز با چوب پایه حمله را دفع می‌کند و نمی‌گذارد که چوب ترکه به پاهایش ضربه‌ای وارد کند و چنانچه با چوب ترکه ضربه‌ای وارد شد، دو تا چوب بین دو نفر جابه‌جا می‌شود و آن دو دوباره مبادرت به حرکات رقص‌گونه می‌کنند تا هم بر شادی و جذابیت مجلس بیفزایند و هم خود را ازلحاظ روحی و جسمی آماده کنند.

ثابت قدم، اظهار کرد: گاهی افرادی که داخل محوطه مشغول نمایش چوب‌بازی هستند ناگهان حمله را شروع می‌کنند و ضربه‌ای با چوب ترکه وارد می‌کنند که همراه با صداهای بلند و فریاد زدن انجام می شود و این نیز خود حربه و فن است تا حریف را از لحاظ روحی تضعیف کند و فرصت مقتضی را برای حمله به دست آورد.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، تاکید کرد: حمله‌ها و ضربه‌ها گاهی بسیار غافلگیر کننده و از طرفی بسیار دردآور بوده که به همین دلیل شرکت‌کنندگان در مراسم چوب‌بازی، ساق‌بند به ساق پا تا زانو می‌پیچند که  دست بافته‌ای از خود عشایر است.

او، گفت: چوب بازان روی ساق‌بند، پاچه شلوار خود را می‌کشند تا کمتر ضربه‌هایی که با چوب ترکه وارد می‌شود باعث درد و یا زخمی شدن پایشان شود و با هر بار زدن به ‌پای طرف مقابل جای دو نفر عوض می‌شود، یعنی طرف ضربه خورده حالت تهاجمی و حمله کننده به خود می‌گیرد و طرف ضرب زده، حالت تدافعی و دفع کننده که حکایت از تبحر و مهارت او در چوب‌بازی دارد.

ثابت قدم، بیان کرد: چوب‌بازی در منطقه فارس گرچه در نگاه اول خشن به نظر می‌آید اما به دلیل جذابیتی که دارد جوانان علاقه خاصی به این بازی و هنر نمایشی دارند، زیرا بر این باورند که با رفتن به میدان به‌اصطلاح جنگ، شجاعت و شایستگی خود را به نمایش می‌گذارند و به تعبیری، ضربه زدن به رقیب و درعین‌ حال ضربه نخوردن از او را مایه مباهات می‌دانند.

کارشناس مسئول مردم ‌شناسی اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس، تصریح کرد: عشایر بر این عقیده‌اند که چوب‌بازی در حقیقت آمادگی رزمی برای آن‌ها بشمار می رود، زیرا آن‌ها باید در مقابله با طبیعت و نیز عوامل غیرطبیعی همیشه آماده باشند و این امر به آن‌ها کمک شایانی می‌کند و همه‌کسانی که در مراسم عروسی و یا هر مراسمی که چوب‌بازی در آن برگزار می‌شود، با خاطری خوش و غرور و سربلندی در پایان، مراسم را ترک می‌کنند زیرابه باورشان این است  که در این بازی شکستی به معنای واقعی وجود ندارد.

او، ادامه داد: حرکاتی که در این بازی به نمایش گذاشته می‌شود شامل جنگ‌ و گریز، تک و پاتک، حریف طلبیدن، رجزخوانی، برانداز کردن حریف مقابل و نشان دادن آمادگی جسمی و روحی است. هریک از دو نفری که در جدال با هم هستند بیشترین ضربه را با چوب ترکه وارد کند، طوری که به پای طرف مقابل بخورد، برنده محسوب می شود.

هم اکنون چوب بازی که به عنوان یک بازی و سرگرمی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و بین روستاییان و عشایر فارس رایج بوده  و از بازی‌های مورد علاقه آن‌ها است.

انتهای پیام/ت