به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و مجری طرح بررسی اثرات خشکی تالاب بختگان در چهارمین جلسه شورای راهبردی پژوهش و فناوری محیط زیست فارس با تاکید بر اینکه نباید خشک شدن این تالاب را بر گردن خشکسالی انداخت، آثار این خشکیدن را بسیار فراگیر دانست و گفت: یک اثر اصلی این اتفاق، لطمه بزرگی است که به آبروی ایران در سطح بین‌المللی وارد می‌شود.
پرفسور عزت‌الله رئیسی با اشاره به اهمیت تالاب طشک و بختگان، گفت: این تالاب تا قبل از سال ۱۳۸۶ بسیار پر آب بود از آن سال رو به خشکی رفت.
رئیس با یادآوری اینکه تالاب طشک و بختگان با حدود ۱۳۰۰ کیلومترمربع وسعت و طول ۱۰۰ کیلومتر به لحاظ وسعت دومین دریاچه کشور است، گفت: این تالاب در کنوانسیون رامسر ثبت شده و دارای تنوع زیستی فراوان و پناهگاه حیات وحش است.
او بیان کرد: تالاب بختگان به علت دارا بودن جزایر متعدد از مکان‌های زادآوری پرندگان محسوب شده و مرکز تامین رطوبت انجیرستان استهبان و مراتع و مزارع اطراف نیز است و علاوه بر افزایش رطوبت منطقه به تنظیم درجه حرارت هوا نیز کمک می‌کند.
رئیسی با اشاره به اینکه از سال ۸۶ تالاب بختگان مسیر خشک شدن را آغاز کرد، بخشی از اثرات خشک شدن این دریاچه را پائین افتادن سطح آب، خشک شدن خاک‌های سطحی دریاچه، از بین رفتن پیوستگی بین ذرات خاک، شکنندگی پوسته خاک، انتقال ذرات گرد و غبار و نمک توسط باد به شهر‌ها و روستا‌های اطراف و به خطر انداختن سلامت مردم منطقه عنوان کرد.
مجری طرح بررسی اثرات خشک شدن تالاب‌های طشک و بختگان گفت: خشکی دریاچه باعث کاهش عملکرد انجیرستان استهبان و گیاهان زراعی و مراتع کشاورزی اطراف دریاچه، از بین رفتن جانوران آبزی به ویژه کمبود آب و غذای پرندگان مهاجر و از بین رفتن جوجه و تخم‌های این پرندگان شده است.
رئیسی ادامه داد: متاسفانه طی چند سال اخیر این تالاب جزو لیست "کنوانسیون مونترو" یعنی تالاب‌های در معرض خطر قرار گرفته و این که چرا ما نتوانستیم تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر را حفظ کنیم، یک لطمه بزرگ بین المللی برای آبروی کشور محسوب می‌شود.
رئیسی کاهش گردشگری، نفوذ آب شور به آبخوان‌های مجاور، شور شدن خاک و کاهش عملکرد گیاهان را از دیگر عوارض خشکی بختگان بیان و اضافه کرد: متاسفانه تبدیل بخش اعظمی از دریاچه به پلایای مرطوب و خشک از مهمترین عوارض خشک شدن دریاچه است.
او توضیح داد: پلایای مرطوب آب از طریق مویینگی به سطح زمین می‌رسد و زمانی که سطح سفره‌های آب زیرزمینی بیش از حد افت کند بطوری که آب به سطح زمین نرسد پلایای خشک رخ می‌دهد و در این مرحله دریاچه تقریباً از بین رفته است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این مطالعه اولین مطالعه‌ای است که به تعیین خواص فیزیکی خاک بستر دریاچه، تعیین رخساره‌ها و تهیه نقشه پهنه بندی رخساره‌های رسوبات بستر دریاچه، اندازه گیری سرعت آستانه فرسایش بادی، اندازه گیری آلاینده‌های رسوبات، آب دریاچه و آب زیر بستر دریاچه و محاسبه سالیانه سیلاب ورودی در آبرهه‌های فاقد ایستگاه هیدرومتری در دریاچه بختگان و طشک پرداخته و راهکار‌ها نیز ارائه شده است.
رئیسی گفت: از سال ۱۳۸۶ آورده رودخانه و میزان روان‌آب کاهش یافته و حداقل آب ورودی از طریق رودخانه کر صفر بوده است؛ حال آنکه در سال‌های پیش از سال ۱۳۸۶ به طور متوسط حدود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب از طریق رودخانه کر وارد دریاچه می‌شد و سیلاب ورودی از آبراهه‌های اطراف دریاچه به روش تجربی حدود ۲۰۳ میلیون متر مکعب بوده است که نیاز به تدقیق دارد.
رئیسی خاطرنشان کرد: مساحت پهنه‌های آبدار دریاچه‌ها از طریق تصاویر ماهواره‌ای برای سال‌های مختلف و حجم بارندگی برپهنه آبدار محاسبه شده است. بیلان دریاچه در یک دوره‌تر و خشک مهمترین مطالعه پایه ایست که باید انجام شود.
این استاد دانشگاه گفت: طبق تحقیقات انجام شده و براساس نقشه‌های کاربری اراضی، کشاورزان حاشیه بختگان علاوه بر اینکه به سمت کشت بیشتر انجیر روی آورده‌اند، اراضی ملی را تصرف و به حریم دریاچه نفوذ کرده‌اند که این هم از نتایج کم آبی‌ست؛ اینکه آبیاری انجیرستان‌ها با تانکر انجام می‌شود هم در نوع خود بی‌سابقه است.
او در مورد آلودگی‌های دریاچه، گفت: بیشتر آلودگی‌ها از سمت رودخانه کر وارد می‌شود و رسوبات و آب دریاچه از نظر بعضی از آلاینده‌های فلزی بیش از حد مجاز است.
رئیسی گفت: دریاچه‌های بختگان و طشک از ۵ رخساره شامل نمک خالص، خاک نمک‌دار، نمک رس‌دار، خاک بدون نمک و پهنه ماسه بادی تشکیل شده است. نمک خالص، خاک نمک‌دار، نمک رس‌دار ۸۹ در صد بستر دریاچه را فراگرفته.
او ادامه داد: نتایچ اندازه گیری آستانه فرسایش بادی نشان می‌دهد که نمک خالص و نمک رس دار در صورت پوسته سالم در مقابل فرسایش بادی مقاوم است، اما خاک بدون نمک و پهنه ماسه بادی مقاومت بسیار کمی دارد. پوسته‌های سالم نقش موثری در مقابل فرسایش بادی دارند. رطوبت پوسته باعث مقاومت در مقابل فرسایش بادی می‌شود.
رئیسی تاکید کرد: اگر مسئولان و دوستداران محیط زیست فریاد می‌زنند محیط زیست یا دریاچه دارد از بین میرود نه به این دلیل است که این که می‌خواهند در کنار دریاچه قدم بزنند آن‌ها نگران زیست انسان‌ها و سایر جانداران هستند.
این استاد دانشگاه گفت: اگر خشک‌شدن دریاچه با این روند ادامه یابد با توجه به اینکه عوامل اصلی خشک شدن دریاچه بختگان کاهش آورد رودخانه‌ها به همراه کاهش نزولات جوی است، سطح دریاچه به پلایا تبدیل خواهد شد و این نه تنها از نظر بین‌المللی برای ما فاجعه به حساب می‌آید و آبروی کشور را به خطر می‌اندازد، زندگی انسان هم به دلیل اینکه دریاچه محل سکونت ما محسوب می‌شود، به همراه کل محیط زیست که شامل همه جانداران می‌شود به خطر می‌افتد.
رئیسی گفت: اگر می‌خواهیم این نمک تبدیل به گرد و غبار نشود باید از تخریب پوسته‌ها جلوگیری کنیم؛ در کُل سال‌هایی که رطوبت خاک زیاد بوده فرسایشی حادث نشده، بنابراین افزایش رطوبت، فرسایش را به شدت کاهش می‌دهد و منشاء رطوبت سفره آب‌های زیرزمینی است.
او با تصریح اینکه اصولی‌ترین و اساسی‌ترین راه جلوگیری از افزایش گرد و غبار تامین حقابه تالاب بختگان است، گفت: مدیران ما باید بدانند که مسئله مربوط به سلامتی مردم است گرچه مقداری حقابه به تالاب بختگان در این ماه‌های‌تر رها سازی شده، اما نباید فراموش کنیم که ما در ماه‌های خشک دریاچه نیز مشکل اساسی داریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز پیشنهاد داد که برای جلوگیری از فرسایش بیشتر بستر رودخانه و تالاب بختگان برای برقراری ارتباط و تردد ماشین‌ها به جای عبور از بستر رودخانه، جاده‌هایی در حاشیه رودخانه طراحی شود و راه دسترسی مردم و محیط بانان، از کنار تالاب و بالاتر از سطح دریاچه باشد.
او با اتکا به نتایج مطالعات انجام شده، جلوگیری از برداشت نمک توسط برخی از افراد بی اطلاع به ویژه جوامع محلی را پیشنهاد و ادامه داد: این نمک‌ها بسیار آلوده و مضر است، اما متاسفانه برخی دامداری‌ها از آن استفاده می‌کنند.
رئیسی بر لزوم ممانعت از ورود دام به درون دریاچه بختگان نیز تاکید کرد و در مورد ذرات معلق جامد و مایع در اتمسفر نیز گفت: ذرات ریزی که قطری کمتر از ۲.۵ میکرون دارند با وجود اینکه مقدار آن‌ها از ذرات درشت کمتراست، اما به شدت خطرناکترند.
رئیسی خاطرنشان کرد: این ذرات به ویژه در بروز بیماری‌های مختلف قلبی، عروقی و تنفسی، چون آسم تاثیرگذار بوده و بیماری‌های ویروسی را به شدت افزایش داده و عوامل بیماری‌زا را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می‌کنند و احتمال بیماری را افزایش می‌دهند.
او ادامه داد: ریزگرد‌ها بر روی فیزیولوژیک گیاهان، انعکاس، نور و سیستم فتوسنتز گیاهان تاثیر گذارند و منشاء اصلی‌شان رسوبات حاوی نمک است؛ ۸۰ درصد رخساره‌های تالاب بختگان حاوی نمک است و ذرات ریز خطرناکی است که کلراید سولفات و فلزات سنگین نظیر جیوه، سرب، ارسنیک و ... را در خود دارند. این ذرات از رسوبات دریاچه پا گرفته و بر اکولوژیک محیط زیست و جانداران اثرات مخربی خواهد داشت.
پروفسور رئیسی با نمایش آمار‌های به دست آمده و گراف‌های متعدد خاطر نشان کرد: خشکی تالاب‌ها را نباید به گردن خشکسالی بیندازیم پیش‌تر از این هم خشکسالی‌هایی اتفاق افتاده، اما در شرایط مشابه تمام آبی که وارد دریاچه می‌شد صرفاً از بارش نبوده و اقداماتی که ما انجام دادیم خشکی کامل دریاچه را رقم زده است.
او اضافه کرد: به طور مثال هزاران چاه غیر مجاز در حوضه آبریز دریاچه‌های طشک و بختگان احداث و باعث کاهش آب رودخانه کر شده است. قبلاً سیلاب‌هایی که دشت مرودشت را در بر می‌گرفت دریاچه را پر می‌کرد، اما از سال ۸۶ که سد سیوند و سد ملاصدرا احداث شد. هدف سد سیوند جلوگیری از غرقاب شدن مردشت بود وباید بعد از هر سیلاب آب آن برای دریاچه‌ها تخلیه می‌شد. سد ملاصدرا نیز با هدف برقابی احداث شده و پس از تامین برق آب، بخشی از آب آن باید برای دریاچه‌ها رهاسازی شود.
بر پایه این گزارش و در ادامه این جلسه، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس نیز گفت: پروفسور رئیسی و دیگر اساتید صاحب تجربه در محیط زیست استان فارس و کشور را باید غنیمت دانست.
حمید ظهرابی با بیان اینکه تحقیقات انجام شده توسط تیم دکتر رئیسی چراغ راهی برای ادامه برنامه‌های احیای بختگان است، خواستار ادامه این همکاری در سطحی گسترده‌تر شد.
ظهرابی بیان کرد: ستاد احیای تالاب‌های فارس، برای ادامه کار به تجربیات ارزنده پرفسور رئیسی به ویژه، نیاز دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس با اشاره به اینکه به دلیل اعتبارات محدود تعریف شده، نمی‌توان شرح خدمات گسترده‌تری را در یک مطالعه پوشش داد، گفت:، اما طرح عناوین بیشتر و مطالعات تکمیلی در ادامه این پروژه الزامی است.
انتهای پیام/