به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان،حرم مطهر امام رضا (ع) در طول تاریخ در ایام عزاداری ایام پایانی ماه صفر به دلیل تقارن این روز‌ها با شهادت پیامبر (ص) و امام رضا (ع) میزبان زائران و مجاوران آن حضرت بوده و برنامه‌های مختلف به صورت گسترده برگزار و خیران و واقفان هم به اطعام سوگواران می‌پرداختند.
سند‌های بسیاری در آرشیو مرکز اسناد آستان قدس رضوی وجود دارد که متن درج شده در آن‌ها از وقف‌هایی برای پذیرایی عزاداران یا برگزاری آیین عزا یاد می‌کند. طبق همین مکتوبات تاریخی، در دوران صفویه مراسم سوگواری با وسعت بیشتری در مقایسه با پیش از آن برگزار می‌شده است. اطعام سوگواران نیز سنتی رایج بوده و موقوفاتی به این امر اختصاص داشته است. این اسناد نحوه پذیرایی، زمان، مکان و هزینه‌های برپایی مراسم سوگواری دهه آخر صفر در حرم مطهر رضوی را نشان می‌دهد که در آن‌ها دستور‌هایی از سوی متولی‌باشی یا نایب‌التولیه به تحویلداران کل یا دربان‌باشیان برای برگزاری این مراسم داده شده است.
یکی از اسناد عزاداری ماه صفر مربوط به سال ۱۳۱۹ قمری
کاظم جهانگیری کلاته، کارشناس اسناد مکتوب آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، چگونگی برپایی مراسم عزاداری دهه آخر صفر در گذشته‌های دور را بیان می‌کند.
وی می‌گوید: طبق اسناد باقی مانده در آستان قدس رضوی، برگزاری مراسم دهه پایانی ماه صفر، سوگواری ایام رحلت پیامبر اکرم (ص)، شهادت امام حسن مجتبی (ع) و امام رضا (ع)، و اربعین حسینی در حرم مطهر بیش از یک قرن و نیم قدمت دارد و در زمره مراسم بسیار حائز اهمیت است. اسناد ارزشمند به‌جامانده از تشکیلات اداری آستان قدس در مجموعه اسناد مدیریت امور اسناد آستان قدس، اطلاعات بسیاری درباره این مراسم مذهبی در حرم مطهر دارد. این اسناد بیانگر تشریفات و مراسم ویژه‌ای است که به‌ویژه در شب عاشورا و شب شهادت امام رضا (ع) در بارگاه منور این امام همام (ع) برگزار می‌شده است.
جهانگیری کلاته مرسوم شدن خطبه خوانی در شب عاشورا و شب شهادت امام رضا (ع) به شکل کنونی را از دوره پهلوی دوم و هم‌زمان با شکل‌گیری اداره تشریفات آستان قدس رضوی می‌داند که بر اساس وقف نامه علیشاه، حاکم وقت خراسان، در ۱۱۶۰ هجری قمری برگزار می‌شود و در آن، همه خادمان با شمعی در دست، گرداگرد صحن جمهوری اسلامی (در گذشته در صحن عتیق) می‌ایستند و با نوای خطبه خوان عزاداری می‌کنند.
در آیین شمع گردانی که تنها در شب شهادت حضرت رضا (ع) برگزار می‌شده است و احتمالاً قدمت آن به دوران صفویه می‌رسد، خادمان با روشن‌کردن شمع و گرداندن آن در صحن و رواق، عزاداری می‌کرده‌اند. وی در باب برگزاری این آیین به دو سند در آرشیو آستان قدس رضوی اشاره می‌کند. این اسناد مربوط به سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ قمری هستند و دستور‌های مسئولان وقت برای چگونگی برگزاری مراسم و نحوه هزینه‌کرد در آن‌ها آمده است. در این اسناد که یادگار دوره قاجارند، سیدجواد ظهیرالاسلام به کشیک‌نویس آستان قدس درباره حاضر کردن همه کارکنان پنج کشیک برای برپایی مراسم عزاداری و شمع‌گردانی در شب بیست و نهم یعنی شب شهادت شهادت امام رضا (ع) و استفاده نکردن از چراغ، دستور‌هایی می‌دهد. در سندی نیز که درست یک سال بعد سیاهه شده، به شعاع التولیه، صاحب جمع روشنایی، برای فراهم کردن شمع برای مراسم شمع گردانی شب شهادت امام رضا (ع) در سال ۱۳۳۵ قمری دستور‌هایی داده شده است.
کارشناس اسناد مکتوب آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با اشاره به این دو سند در مجموعه اسناد آستان قدس رضوی بیان می‌کند: اگرچه به جز این اسناد، سابقه دیگری از برگزاری مراسم شمع‌گردانی در مدیریت امور اسناد این آستان مقدس وجود ندارد، با توجه به محتوای این اسناد، مشخص می‌شود در سال‌های قبل از آن تاریخ نیز مراسم شمع‌گردانی برگزار می‌شده است.
در سنت شب شام غریبان که دو بار در سال یعنی عاشورا و شب شهادت حضرت رضا (ع) برگزار می‌شود، همه کارکنان آستانه در اداره مرکزی آستان قدس رضوی در چهار راه شهدا حاضر می‌شوند و سوگواری می‌کنند. در این مکان جز چند شمع، چراغی روشن نمی‌شود و محوطه تاریک و غم انگیز است. هم زمان با بلند شدن صدای اذان مغرب از گلدسته ها، نماز جماعت برپا می‌شود. سپس خدمه با در دست داشتن شمعی روشن و نظمی خاص برای عزاداری و سوگواری به سوی حرم مطهر رضوی به راه می‌افتند. مردم و زائران از ساعتی قبل، مشتاقانه در دو طرف خیابان برای دیدن هیئت خدمه حضرت امام رضا (ع) جمع می‌شوند، با آنان همدردی می‌کنند و برای سلامتی خادمان حضرت (ع) صلوات می‌فرستند.
وقف‌نامه‌ای برای تأمین هزینه‌های عزاداری آخر ماه صفر حرم رضوی
جهانگیری کلاته قدیمی‌ترین سند موجود مربوط به هزینه‌های برگزاری مراسم سوگواری در دهه آخر صفر را مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری می‌داند که از محل مصارف موقوفه وزیر نظام است و قدمتی ۱۵۵ ساله دارد. مطابق اسناد موجود، هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی شب سالروز شهادت امام رضا (ع) در سال ۱۳۲۷ قمری و هزینه‌های مربوط به برگزاری مجلس روضه‌خوانی دهه آخر ماه صفر در ایوان طلا (ایوان نادری) از محل مصارف موقوفه وزیر نظام در سال ۱۲۹۳ قمری است.
این کارشناس اسناد مکتوب آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با بیان اینکه در دهه آخر ماه صفر همچون دیگر ایام وفات و شهادت ائمه اطهار (ع) روضه‌خوانان، نوحه‌خوانان و خطبای آستان قدس در دارالضیافه، دارالذکر، دارالحفاظ یا ایوان طلا به ذکر مصیبت می‌پرداخته‌اند، می‌گوید: مشاغل مرتبط با برگزاری این مراسم و پرداخت انعام و مواجب به روضه‌خوانان از دیگر اطلاعات اسناد در این باره است.
منبع: فارس
انتهای پیام/