به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، پنجم دسامبر برابر با پانزدهم آذر ماه مصادف با روز جهانی خاک است، روزی که برای توجه بیشتر جهانیان به حفظ و حراست از این ماده ارزشمند و حیاتی و اتخاد سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای رفع چالش‌های پیش روی آن نام گذاری شده است.
بی شک بدون وجود خاک تصور ادامه حیات در زمین ممکن نیست و درک همین موضوع برای دانستن اهمیت و جایگاه این ماده ارزشمند خدادادی کافی است.
بستر و محیط رشد گیاهان، کمک به تامین و تصفیه آب، زیستگاه ارگانیسم‌ها و اصلاح و تعدیل کننده دما و آب و هوا از وظایف و کارکرد‌های مهم و اساسی خاک به شمار می‌روند.
جدا از مسایلی، چون نقش اکوسیستمی خاک، کمک به حفظ آب و چرخه آن، تبادل اکسیژن و گازها، تنظیم چرخه کربن و تامین نیاز انسان در تامین مواد خام در صنایع مختلف مانند مسکن و راه سازی، خاک مهم‌ترین منبع به منظور تهیه غذا برای انسان هاست و در صورتی که قابلیت کشت آن مورد تهدید قرار بگیرد حیات در این کره خاکی نیز به خطر می‌افتد، پس بیراه نیست که بگوییم زندگی و حیات انسان با خاک گره خورده است.
با رشد روزافزون جمعیت در قرن بیستم و گسترش چشم گیر بهره برداری از خاک و استفاده ناصحیح از آن موجب تخریب و فرسایش بخشی از این منبع ارزشمند شده که ادامه این روند می‌تواند اثرات منفی در محیط زیست و طبیعت گذاشته و قابلیت‌های کشاورزی در اراضی را نیز کمرنگ کند و همین خطرات موجب شده تا دولت‌ها از طریق اجرای برنامه‌هایی در حوزه‌های کشاورزی، آبخیزداری و محیط زیست برای حفاظت از منابع خاک بکوشند.
در دولت یازدهم و دوازدهم فعالیت‌های گسترده‌ای در حوزه حفاظت از خاک در استان قزوین به انجام رسیده که از جمله آن‌ها باید به افزایش قابل توجه اعتبارات آبخیزداری و آبخوان داری و عملیات بیولوژیکی تثبیت خاک و رشد قابل توجه کشاورزی بی خاکورزی و کم خاکورزی یاد کرد که در این گزارش به آن‌ها اشاره شده است.
همچنین اجرای قانون حفاظت از خاک و حساسیت بیشتر به این حوزه از سوی دستگاه‌های ذیربط به ویژه حفاظت محیط زیست نیز به ظرفیتی برای صیانت بهتر از این منبع خدادادی در استان قزوین تبدیل شده است.
اجرای طرح‌های حفاظت از خاک در ۳۵ هزار هکتار از اراضی ملی قزوین
این طرح‌ها به دلیل اجرا در مناطق دوردست از زندگی انسان‌ها اگرچه آنچنان که باید در پیش چشم افراد جامعه محسوس نبوده و دیده نمی‌شوند، اما اثرات آن‌ها در کمک به حفظ آب و خاک و در زندگی ما بسیار محسوس و قابل لمس هستند.
طرح‌های آبخیزداری با اجرای برنامه‌های بیولوژیکی همچون کاشت گونه‌های گیاهی و عملیات مکانیکی مانند اجرای بند‌ها کمک بزرگی به تثبیت و تقویت خاک و جلوگیری از فرسایش آن می‌کند.
علی اکبر اسدالهی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین در همین خصوص اظهار داشت: یکی از اهداف مهم ما از اجرای طرح‌های آبخیزداری، کنترل و پیشگیری از فرسایش و رسوب خاک و حفاظت از آن است.
او با بیان اینکه تشکیل یک سانتیمتر خاک به صد‌ها سال زمان نیاز دارد، افزود: تخریب و از بین بردن خاک تقریبا راه جبران و برگشتی به همراه ندارد و اگر مواردی، چون فرسایش خاک پیشگیری نکنیم در آینده نزدیک با چالش‌های زیادی در حوزه محیط زیست و امنیت غذایی روبرو خواهیم شد.
این مسئول، میزان فرسایش خاک در استان قزوین را سالانه به طور میانگین بین ۱۳ تا ۱۴ تن در هر هکتار عنوان کرد و گفت: با بهره برداری مناسب از خاک، تقویت طرح‌های بیولوژیکی و مکانیکی آبخیزداری و اصلاح برخی روش‌های کشاورزی می‌توان این تهدید و آسیب را کاهش داد که بخش اول آن شامل آبخیزداری با جدیت از سوی اداره کل منابع طبیعی قزوین پیگیری می‌شود.
او اظهار داشت: البته برای حفاظت شایسته از منابع آب و خاک باید یک مدیریت جامع را در این خصوص شاهد باشیم چرا که این موضوع مهم یک مساله فرادستگاهی و حتی عام است که پیشبرد اهداف در آن به جز مشارکت دستگاه‌های مختلف از جمله جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، آب منطقه‌ای و حفاظت محیط زیست، استانداری و شهرداری‌ها نیازمند همراهی بهره برداران و مردم نیز هست.
اسدالهی گفت: نباید برای حفاظت از آب و خاک فقط از دولت انتظار داشت بلکه باید اعضای جامعه به ویژه بهره برداران نیز در صیانت از این منابع خدادادی که حفظ آن‌ها برای تداوم زندگی بشر ضروری است، مشارکت جدی داشته باشند.
این مسئول، فعالیت‌های سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و ادارات تابعه استانی در حوزه حفاظت از خاک را شامل برنامه‌ها و فعالیت‌های مکانیکی و بیولوژیکی برشمرد و افزود: فعالیت‌های مکانیکی شامل ایجاد سازه‌ها از جمله بند‌های رسوب گیر و عملیات بیولوژیکی نیز شامل کشت گیاهان برای تثبیت و تقویت خاک است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری قزوین با بیان اینکه در سال‌های اخیر اعتبارات حوزه آبخیزداری با رشد چشم گیری روبرو شده به طوری که سال گذشته شاهد رشد ۹۳ درصدی اعتبارات این بخش در استان بودیم، افزود: پارسال از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی ۳۵۰ میلیارد ریال به این حوزه در استان تخصیص یافت و امسال نیز ۱۶۰ میلیارد ریال برای این حوزه درنظر گرفته شده است.
او با بیان اینکه در ۲ سال گذشته عملیات مکانیکی و سازه‌ای آبخیزداری در سطح ۴۰ هزار متر مکعب از اراضی ملی استان قزوین به انجام رسیده است، افزود: این طرح‌ها ۳۰ هزار هکتار از اراضی ملی استان را تحت پوشش قرار داده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین، کنترل سیلاب‌ها که می‌توانند حجم زیادی از خاک را دچار فرسایش و تخریب کنند را نیز از مزایای اجرای طرح‌های آبخیزداری برشمرد و افزود: کنترل روان آب‌ها در سطح هزار هکتار از اراضی ملی از طریق ایجاد هلالی در خاک اراضی بیابانی از دیگر فعالیت‌های اداره کل منابع طبیعی برای حفاظت از منابع آب و خاک در سال جاری بوده است.
اسدالهی به نقش طرح‌های بیابانزدایی در تثبیت و جلوگیری از فرسایش خاک و حفاظت از آن اشاره کرد و گفت: امسال عملیات بیابان زدایی از طریق نهال کاری گونه‌های مقاوم در سطح ۷۰۰ هکتار از اراضی ملی استان با کاشت ۱۳۰ هزار اصله نهال دنبال و پیگیری شده و همچنین طی یکسال گذشته شاهد اجرای عملیات تثبیت شن‌های روان در ۴۰۰ هکتار از اراضی بیابانی جنوب استان قزوین بوده ایم.
این مسئول، دولت تدبیر و امید را پیشگام در اجرای برنامه‌های حفاظت از خاک از طریق آبخیزداری و مقابله با بیابانزدایی دانست و گفت: بیش از ۴۰ درصد طرح‌های بیابانزدایی از طریق کشت نهال از ابتدا تاکنون در استان قزوین مربوط به دولت یازدهم و دوازدهم بوده و در هفت سال گذشته بیش از پنج هزار هکتار نهال کاری در اراضی بیابانی استان انجام شده است.
او یادآور شد: البته سطح عملیات مقابله با بیابانی شدن اراضی استان قزوین از طریق مدیریت چرای دام و قرق به ۵۰ هزار هکتار می‌رسد که این موضوع نیز به شکل غیرمستقیم در حفاظت از خاک موثر است.
اسدالهی با اشاره به تصویب قانون حفاظت از خاک، اظهار امیدواری کرد با اجرای دقیق این قانون از سوی دستگاه‌های ذیربط تهدیدات و مخاطرات این حوزه در استان و کشور به حداقل رسیده و از بین برود.
کشت بی خاکورزی و کم خاکورزی در ۷۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی قزوین
با رشد علم و فناوری و ساخت تجهیزات و ادوات جدید راهکار‌هایی برای حفاظت بهتر از خاک در حین زراعت پدیده آمده که از جمله آن‌ها باید به کشاورزی حفاظتی (بی خاکورزی و کم خاک ورزی) اشاره کرد.
این روش‌ها کمک می‌کنند تا جلوی فرسایش خاک گرفته شده و مواد آلی آن نیز باقی بماند و همچنین خاک بتواند قابلیت کشاورزی خود را برای سال‌های آتی حفظ کند.
احمد مستخدمی مدیر امور فنی و مهندسی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی قزوین اظهار داشت: به دلیل شرایط اقلیمی که کشور ما در آن قرار دارد وضعیت شکننده‌ای در حوزه آب و خاک داریم و آسیب پذیری این منابع ارزشمند و حیاتی در سرزمین ما نسبت به دیگر نقاط کره خاکی بیشتر است بنابراین چنین وضعی ایجاب می‌کند تا برنامه‌های جدی برای حفاظت از این منابع داشته باشیم.
او اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین اقدامات برای حفاظت از خاک در حوزه کشاورزی علاوه بر اجرای طرح‌های مشترک در حوزه آب، کشاورزی حفاظتی شامل بی خاکورزی و کم خاکورزی است که طی سال‌های اخیر در استان قزوین رشد قابل توجهی داشته است.
این مسئول با بیان اینکه کشت‌های حفاظتی یا بی خاکورزی و کم خاکورزی در استان قزوین امسال به بیش از ۷۳ هزار هکتار رسیده است که این رقم در سال قبل ۶۰ هزار هکتار بود، گفت: در این شیوه از کشت بوسیله استفاده از تجهیزات مدرن کشاورزی، بقایای گیاهان در خاک باقی مانده و بذور مورد نظر در اراضی شخم نخورده کاشته می‌شوند و به این ترتیب حفاظت از خاک‌های کشاورزی در بهترین شرایط محقق می‌شود.
مستخدمی همچنین گفت: یکی از روش‌های کشاورزی که در آن مراقبت از خاک بسیار بالاست کشت‌های مستقیم بدون خاکورزی است که امسال در سطح حدود سه هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان انجام شده است.
او با بیان اینکه افزایش رطوبت خاک، کمک به کاهش فرسایش خاک و افزایش ماده آلی آن از جمله مزایای استفاده از روش کشت مستقیم یا بی خاکورزی و همچنین کم خاکورزی به شمار می‌رود، گفت: توسعه اجرای طرح کم خاکورزی در حوزه کشت گندم آبی در سطح ۱۸ هزار هکتار در استان گام بلندی در راستای حفاظت از خاک‌های کشاورزی استان قزوین بوده که در سال زراعی جاری عملیاتی شده است.
این مسئول با اشاره به کشت بی خاکورزی حبوبات برای نخستین بار در استان قزوین در سطح حدود ۷۰۰ هکتار، افزود: عملیات افزایش ماده آلی و ترمیم بافت خاک با اجرای طرح کشت مخلوط بقولات (گیاهانی مانند لوبیا، عدس، ماش، باقلا و ماش) و غلات در سطح هزار هکتار را نیز باید از زمره فعالیت‌های مهم جهاد کشاورزی در حوزه صیانت از خاک در سال جاری دانست.
او یادآور شد: اجرای تناوب زراعی مطابق با الگوی کشت با استفاده از بقولات پاییزه در سطح پنج هزار هکتار و اجرای طرح زراعت-باغ در سطح ۲ هزار هکتار در کنار اجرای طرح مدیریت تلفیقی تغذیه‌ای باغات استان با حفظ ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک در سطح هزار و ۵۰۰ هکتار از دیگر فعالیت‌های قابل توجه جهاد کشاورزی قزوین در حوزه حفاظت خاک بوده است.
مدیر امور فنی و مهندسی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی قزوین گفت: امسال همچنین استفاده از کود سبز یا کشت محصولات پوششی در سطح هزار و ۵۰۰ هکتار از مزارع استان قزوین به انجام رسیده است.
این مسئول همچنین اظهار داشت: تناسب اراضی و بررسی تاثیر آلاینده‌های حاصل از پساب‌های شهری و صنعتی بر روی خاک در اراضی آبیاری شده نیز به طور مستمر در دستور کار اداره امور فنی و مهندسی و آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی قرار دارد.
قانون حفاظت از خاک با جدیت در قزوین اجرا می‌شود
اگر قانون جامع و مناسبی برای حفاظت از خاک و برخورد با عاملان تخریب آن وجود نداشته باشد بدون شک فعالیت‌هایی از قبیل آبخیزداری و کشاورزی حفاظتی نمی‌توانند آنطور که باید در حفاظت از خاک موثر واقع شوند.
قانون حفاظت از خاک سال گذشته در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و با ابلاغ آن به دولت عملیاتی شد، از آن زمان تاکنون این قانون به ظرفیتی جدید برای اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین برای حفاظت بهتر از خاک در استان در مقابل آلایندگی‌ها تبدیل شده است.
عبدالحسین مظفری معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین اظهار داشت: قانون حفاظت از خاک سال گذشته در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که اجرای آن گام مهمی در راستای صیانت این ماده ارزشمند و مقابله با عوامل تهدیدزا و آلوده کننده آن دارد.
او با بیان اینکه در این قانون وظایف هرکدام از دستگاه‌ها در قبال صیانت از خاک پیش بینی و معین شده و برخی وظایف در این حوزه نیز به شکل مشترک باید پیگیری و انجام شود که در این قانون به آن‌ها اشاره شده است، افزود: این قانون از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین با جدیت و حساسیت اجرا می‌شود، البته منتظر ابلاغ آئین نامه‌های شیوه اجرای این قانون در بخش‌هایی که هنوز عملیاتی نشده هستیم و امیدواریم با اجرایی کردن آن‌ها شاهد حذف همه منابع آلوده کننده خاک در استان باشیم.
این مسئول اظهار داشت: در این قانون جرائم کیفری برای آلوده کنندگان خاک پیش بینی شده و اگر مورد آلودگی پرخطر باشد با اعلام وزارت جهاد کشاورزی یا سازمان حفاظت محیط زیست بلافاصله باید آلایندگی مورد نظر متوقف شده و شخصیت حقیقی یا حقوقی متخلف باید پس از طرح پرونده در دستگاه قضا خسارت و جریمه بپردازد و اگر نیز مورد غیراضطراری باشد شخص حقیقی یا حقوقی در مدت زمانی مشخص ملزم به رفع و قطع آلودگی می‌شود در غیر این صورت پرونده تخلف در دستگاه قضا تشکیل و باید خسارات وارد شده پرداخت شود.
مظفری به خطرات آلودگی خاک برای انسان‌ها و سایر جانداران اشاره کرد و گفت: آلودگی خاک می‌تواند کیفیت و قابلیت کشاورزی آنرا از بین برده و یا باعث آلوده شدن ریشه گیاهان و تولید محصولات ناسالم شده و سلامت و جان ما را به خطر بیاندازد.
او با بیان اینکه در حال حاضر مشکل حادی در حوزه آلایندگی خاک در استان قزوین نداریم، افزود: فرسایش و فرونشست خاک در برخی مناطق، کشت نایلونی در بعضی مزارع شهرستان ها، دفن غیربهداشتی پسماند‌ها و یا رهاسازی آن‌ها در برخی نقاط از عمده موارد آلودگی و آسیب به خاک در استان به شمار می‌رود که اداره کل حفاظت محیط زیست تلاش کرده تا عوامل ایجاد و انجام آن‌ها را شناسایی و از ادامه این روند جلوگیری کند و در همین راستا متخلفانی نیز شناسایی و به دستگاه قضایی معرفی شده اند.
مظفری با بیان اینکه باید با استفاده از ظرفیت قانون حفاظت از خاک، اطلس آلودگی خاک استان قزوین در شورای پژوهش استان به تصویب برسد، افزود: با تصویب این طرح پژوهشی و بهره گیری از مطالعات و یافته‌های آن می‌توان به شکل علمی و با جزییات بیشتر نسبت به زمان فعلی با آلایندگی‌های حوزه خاک در استان مقابله کرد.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین اظهار داشت: در راستای صیانت هرچه بهتر از منابع خاک باید تهیه اطلس خاک و تدوین استاندارد کود و سم با همکاری سازمان ملی استاندارد و وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست نیز باید با جدیت دنبال و پیگیری شود.
او با بیان اینکه اداره کل حغاظت محیط زیست هرگونه ایجاد آلودگی برای خاک با هر منشاء را با جدیت پیگیری می‌کند و تلاش می‌کند تا از ظرفیت قانون حفاظت از خاک برای پیشگیری از آلودگی خاک به شکل حداکثری استفاده کند، افزود: شهروندان در صورت مشاهده تخلف در این زمینه می‌توانند مراتب را برای پیگیری با اداره کل حفاظت محیط زیست قزوین در میان بگذارند.
نیم نگاه:
با وجود تهیه قانون جامع و کامل در حوزه حفاظت از خاک و اجرای طرح‌های حفاظتی در حوزه آبخیزداری و کشاورزی، به نظر می‌رسد جای آموزش‌های جامع و فرهنگ سازی به جامعه به ویژه بهره برداران خاک برای استفاده درست از این منبع ارزشمند غیرقابل تجدید پذیر و پیشگیری از تخریب آن ضروری باشد، چرا که هر قدر حاکمیت‌ها و دولت‌ها در این خصوص قانون و برنامه داشته باشند، اما اگر بر روی آموزش به منظور بهره برداری درست کار نکنند، نمی‌توان امیدی به حفاظت مناسب و اصولی از خاک داشت.
البته به طور طبیعی حوزه خاک در قزوین مانند سایر نقاط کشور با برخی چالش‌ها و تهدید‌ها شامل فرسایش خاک، کشت‌های نایلونی و باقی مانده سموم در خاک و دفع نامناسب پسماند‌ها نیز مواجه است که در گزارشی جداگانه به طور مفصل به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/ح