چه کسی گمان می‌کرد می‌توان با گل چنین بنا‌هایی خلق کرد، در روزگاری که خانه‌های به اصطلاح مهندسی شده و به روز با هر لرزشی بیم افتادنشان می‌رود این خشت و گل چگونه سال‌ها چرخش دوران را دوام آورده اند؟ این بناهای به ظاهر رنگ و رو رفته شریان حیاتی تاریخ اند و مقاومتشان به ساختمان‌های مدرن امروزی طعنه می زند.
بسیار طبیعی است که آثار تاریخی و باستانی در گذر زمان و بر اثر تغییرات دما دچار فرسایش، فرسودگی و حتی تخریب شود، سئوال اینجاست که چگونه می‌توان چنین آثار ارزشمندی را ترمیم کرد و چه نهادی متولی این امر است؟
در این خصوص سیدمصطفی فاطمی فیروزآبادی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، گفت: آثار تاریخی با آثار باستانی تفاوت‌هایی دارد، آثار باستانی به بنا‌هایی گفته می‌شود که قدمت باستانی دارند، اما آثار تاریخی با قدمتی چند صد ساله هستند.
او افزود: اگر اثر تاریخی نیاز به مرمت داشته باشند در قالب طرح مرمت اضطراری در خود اداره کل میراث فرهنگی مورد بررسی قرار می‌گیرد و در حد جمع آوری آجر کف حیاط، پشت بام، نشست زیر پی‌ها و غیره مجوز داده می‌شود.
فاطمی ادامه داد: در صورتی که تغییرات بیشتر باشد طرح از سوی مشاور دارای صلاحیت مرمت، به پایگاه پژوهشی همچون یزد، میبد، ابرکوه و سایر شهر‌هایی که این پایگاه‌ها در آنجا مستقر شده اند، ارسال، بررسی و اجرایی می‌شود.
فاطمی در پاسخ به این سئوال که آیا برای احیا و مرمت آثار باستانی یزد و مجموعه بافت تاریخی، برنامه جامعی پیش بینی و طراحی شده است یا خیر، بیان کرد: برنامه کلی بافت تاریخی همان طرح ابتدایی است که برای یونسکو تهیه شد که بافت تاریخی شهر را مشخص کرده، اما در مورد سایر قسمت‌های شهر کار جزء به جزء پیش خواهد رفت، به طور مثال مجموعه شاه طهماسب و مجموعه امیرچخماق هر کدام طرح جدایی دارند و در کنار طرح کلی بافت تاریخی به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
حفظ آثار باستانی و تاریخی که یادگاری از روزگار قدیم است و باید با کمترین تغییر به دست آیندگان برسد از موارد مهمی است که در صورت توجه نکردن به آن عواقب سنگین و جبران ناپذیری به این شاهدان تاریخ زده می‌شود. اما روش‌های ترمیم و بازسازی این آثار چگونه است و هدف از اجرای آن چیست؟ برای شناخت بیشتر شیوه‌های ترمیم با علومی، کارشناس مرمت آثار باستانی صحبت کردیم.
علومی، کارشناس مرمت آثار باستانی به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد،گفت: "مرمت" کلیه اعمالی است که برای اصلاح مواد موجود و ساختار یک اثر فرهنگی انجام می‌گیرد تا به موقعیت اولیه شناخته شده آن بازگردد. هدف مرمت، نگهداری و آشکار نمودن ارزش‌های هنری و تاریخی اثر بوده و بر پایه توجه به قطعات اصلی باقی مانده و شواهد از وضع اولیه اثر استوار است.
او ادامه داد: در مرمت و حفاظت آثار تاریخی مهمترین اصل "شناخت اثر" است که این شناخت جامع ابعاد تاریخی و کالبدی اثر را در بر می‌گیرد، یعنی باید ارزش‌های کالبدی و تاریخی اثر کاملا استخراج شود، بنابراین مرمت گر در ابتدا باید مطالعات تاریخی و تطبیقی و شناخت اثر را به طور کامل انجام دهد سپس وارد مقوله تهیه طرح حفاظت و مرمت شود.مرحله بعد مستند نگاری، آسیب شناسی و ارائه طرح مرمت حفاظت و یا احیا است.
کارشناس مرمت آثار باستانی اظهار داشت: در مواجهه با تک بناهای تاریخی و یا یادمان‌ها مانند مساجد تاریخی، بقعه ها، مدارس تاریخی و غیره نگاه حفاظت گرانه است، اما در مورد برخی از خانه‌های تاریخی که معمولا در حال تغییر کاربری به هتل، رستوران، بوم گردی و غیره اند با ارائه مستندات تاریخی و کالبدی و بسته به وضعیت بنا بازسازی سبکی بر اساس شواهد تاریخی نیز صورت می‌گیرد.
علومی عنوان کرد: احیای روش‌های سنتی در مرمت و احیای ابنیه و آثار تاریخی به علت همگونی مواد و مصالح با شرایط محیطی و کالبد بنا بسیار موثر‌تر است، اما در جا‌هایی نیز بسته به شرایط اثر، نوع آسیب‌ها، شرایط محیطی و نوع کاربری بنا ممکن است از تکنولوژی جدیدتری نیز استفاده کرد.
علومی، کارشناس مرمت آثار باستانی افزود: در گذشته که هنوز ادارات متعددی شکل نگرفته بود خود مردم و جامعه محلی حافظ یادگار‌های تاریخی و ابنیه بودند که در کتب تاریخی محلی به دفعات به آن اشاره می‌شود به طور مثال می‌توان از مرمت مسجد جامع کبیر یزد در ۷۰ سال پیش، یاد کرد در آن زمان با تشکیل هیئت حامیان توسط مرحوم وزیری و کمک‌های مردمی این مسجد مرمت و احیا شد، اما متاسفانه امروزه همه چشم‌ها به سوی میراث فرهنگی به عنوان متولی حفاظت و حراست بافت تاریخی است و از مشارکت‌های مردمی کمتر خبری می بینیم.
این کارشناس به همکاری ارگان‌های دولتی با اداره میراث نیز اشاره کرد و ادامه داد: خوشبختانه در سال‌های گذشته و با ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یک اراده جمعی در ارگان‌های دولتی شهرمان به منظور حفظ و صیانت از بافت تاریخی به وجود آمده است. زمانی شهرداری، حمام تاریخی تخریب می‌کرد اما امروزه می بینیم شهرداری یزد پا به پای میراث فرهنگی در مرمت خانه‌ها، محلات و ابنیه تاریخی تلاش می‌کند و این قابل تقدیر است.
او افزود: مسلما حضور افراد دغدغه‌مند در مسایل میراث فرهنگی و تاریخی در بدنه شهرداری و شورای شهر یزد در تغییر چنین نگرشی بسیار موثر است و امیدوارم با تغییرات مدیریتی این نگرش مثبت دستخوش بازی‌های سیاسی و جناحی نشود.
این کارشناس در خصوص مهارت نیرو‌های مرمت گر تصریح کرد: خوشبختانه یزد از نظر برخورداری از استادکاران و معماران سنتی در سطح کشور بسیار غنی و سرآمد است، اما در مورد نیرو‌های جوان مرمت کار که به صورت آکادمیک مرمت و معماری را فرا گرفته اند داستان کمی متفاوت است.
او افزود: برخی از مشاوران و مرمت کاران جوان بسیار پخته و علمی عمل می‌کنند و دارای تجربه‌های ارزنده‌ای هستند اما با توجه به کثرت دانشگاه‌ها با بنیه ضعیف علمی و پذیرش کثیری از دانشجویان در رشته‌های معماری و مرمت ما شاهد حضور مشاوران و مرمت کاران بی کیفیت درجامعه مرمت استان و کشور هستیم.
علومی اظهار داشت: داشتن صرفا یک مدرک کارشناسی و بالاتر در رشته معماری و مرمت مسلما یک مرمت گر خوب تولید نخواهد کرد، به قول حضرت حافظ: "نه هر که چهره برافروخت دلبری داند نه هر که آینه سازد سکندری داند"
محسن میرجانی، مسئول اداره میراث فرهنگی شهرستان اردکان و مدیر پایگاه پژوهشی بافت تاریخی اردکان در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد،گفت: در سال گذشته گروهی از داوطلبان و دوست داران میراث فرهنگی برای اولین بار در استان یزد در شهرستان اردکان تشکیل شد و بنایی که شاید مرمت آن یک ماه زمان می برد به دست این علاقه مندان و زیر نظر استادکاران کهنه کار در زمانی کمتر از یک هفته به اتمام رسید.
او افزود: این گروه داوطلبی با دو هدف احیای آثار و فرهنگسازی رسیدگی به آثار تاریخی به وسیله مردم ، تشکیل شد و در حوزه احیاء آثار تاریخی خوشبختانه تا کنون دو اثر بسیار مهم؛ یکی قلعه خرگوشی و دیگری پل آب رو خرانق که از آثار مهم و ارزشمند هستند توسط این گروه مرمت شده است.
میرجانی اظهار داشت: در خصوص آگاهی و اطلاع رسانی جامعه از ارزش والای حوزه میراث فرهنگی فیلم، پوستر، تراکت و غیره برای خبری کردن فعالیت‌های گروه های داوطلبی کردیم تا بتوانیم هویت فرهنگی و اخلاقی نجات بخشی آثار باستانی را در بین مردم گسترش دهیم.
مسئول اداره میراث فرهنگی شهرستان اردکان، تصریح کرد: خوشبختانه در این میان ارگان‌های دولتی و خیرین شهرستان کمک‌های شایانی کرده و تجهیزات مورد نیاز را در اختیار گروه داما قرار دادند.
در شهر جهانی یزد و در بسیاری از شهر‌ها و روستا‌های کشور مناطقی تاریخی وجود دارند که مورد اهمال و کم لطفی مسئولان و مردم قرار گرفته اند در حالی که این آثار راوی اصالت و فرهنگ کهن آن مناطق است. تعداد بناهای تاریخی کشور بسیار زیاد است و تنها یک اداره یا ارگان دولتی نمی تواند از این بناها حفاظت کرده و آن ها را احیا کند.
با توجه به این که برگزاری کمپ‌های داوطلبانه در دنیا مرسوم است و یونسکو نیز هر ساله کمپ‌های داوطلبانه بزرگی را در سراسر دنیا برای مرمت بناهای تاریخی برگزار می‌کند، می‌توان با همت و اهتمام مردم و مسئولین دست به چنین اقداماتی زد و نبض تاریخ را در آن مناطق زنده کرد این کار علاوه بر احیای هویت تاریخی باعث رونق صنعت گردشگری نیز خواهد شد.
گزارش از الهام وادی
انتهای پیام/