نوحه‌هایی که در غیاب صاحب خود همچنان زنده اند

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، به حسب عادت رادیو را روشن می‌کنم، طلبکار از زمین و زمان که چطور نتوانستم محرم امسال فرصت سوگواری پیدا کنم و دل سیری از گرد عمر سبک کنم. صدای خشدار رادیو را بلند می‌کنم تا شاید نوایی خشی از جانم بکاهد.

رادیو می‌خواند: تشنه لب، داده جان بر لب دریای آب، خجل از روی او گشته دل آفتاب... ثانیه‌ای نگذشته که از فرط اشک خیابان‌ها محو می‌شوند و از ترس حادثه سازی کنار می گیرم. به قدر و بهای دیر رسیدن به جلسه مدیحه‌ای می‌شنوم که شورش، جا و مکان نمی‌شناسد.

جلسه آغاز شد، همان صدا دوباره می‌خواند: نهاد پا در فرات، خواست لبی‌تر کند، برای اهل حرم، آب میسر کند... با تعجب حضار را می‌نگرم که رییس جلسه اینگونه آغاز می‌کند: هر فرهنگ و حرکتی نمادی دارد و عزای حسینی فرهنگ شیعی ما است که درس‌ها در این مکتب آموختیم.

غلامعلی سفید، رئیس شورای اسلامی شهر یزد می گوید: شورای اسلامی شهر یزد بر آن بود که اولین محرم پس از ثبت ملی سبک مداحی پیرغلام حسین سعادتمند پاسداشتی از بازماندگان ایشان به عمل آید که امروز حاصل شد؛ و من به خود آمدم و دریافتم این تطابق زمانی بی علت نبوده است.

احمد محبی شاعر مداحی‌های سعادتمند پشت بلندگو آرام می گوید که سعادتمند دو چیز را خیلی خوب می‌دانست، اول حماسه و دوم موسیقی. او با لحنی ارادت آمیز زیبایی نوحه‌های سعادتمند را هم راستا با زیبایی که حضرت زینب در عاشورا از آن دم می‌زد می‌داند و می گوید: ثبت سبک و سیاق خاص او برای دارالعباده افتخار است.

سبکی که فقط نوحه بر آن جای می گیرد

منشی جلسه از فرزند مرحوم سعادتمند درخواست می‌کند چند کلمه‌ای حضار را مهمان خاطره‌ها و سبک و شیوه پدرش کند و فرید سعادتمند می‌گوید: یک سال پیش از فوت پدر دو دانشجو برای پژوهش پیرامون نوحه‌های یزدی پیش ما آمدند و حاصل کار تحقیقاتی مورد استقبال جشنواره خوارزمی نیز قرار گرفت.

فرید سعادتمند که آشنا به سواد موسیقی است ادامه می‌دهد: زمانی که نوحه‌های پدر را به لحاظ نت نویسی بررسی کردیم، با فرمول ثابت و ساده‌ای در آوانگاری برخوردیم که شامل "درآمد"، "اوج" و "پایان" بود.

پسر مرحوم حسین سعادتمند از ناباوری‌های خود در ابتدای کار می‌گوید چطور با بررسی‌های تخصصی تیم کارشناسی متوجه این مسئله شدند که جز مدیحه شعری بر این سبک آهنگین جای نمی‌گیرد. فرید سعادتمند اصل داستان محبوبیت پدر در نوحه خوانی را ارادت عجیب و خالصانه پدر به امام حسین (ع) و تسلط بر دستگاه‌های موسیقی ایرانی می‌داند.

نواهایی خاص که ثبت ملی شد

هنوز برایم واضح نشده بود که مگر ممکن است صدایی به ثبت برسد اصلا در کجا ثبت می‌شود و اصلا این همه صدا را چگونه می‌توان ثبت کرد، که تریبون به مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی یزد می‌رسد، سید مصطفی فاطمی، قضیه را روشن‌تر می‌کند و می‌گوید: حدود دو سال پیش بر آن شدیم تا سبک نوحه خوانی حسین سعادتمند مداح یزدی را که سبک خاصی در آثار خود داشت در لیست میراث ناملموس فرهنگی به ثبت ملی برسانیم.

او با بیان اینکه ملودی نوحه‌های مرحوم سعادتمند منطبق با موسیقی دستگاهی ایران و در عین حال کاملا مذهبی است می افزاید: تشکیل پرونده ثبتی سبک خاص نوحه ‌های سعادتمند حدود یک سال و نیم به طول انجامید.

او از پیشینه آثار ناملموس سخن می‌گوید: در سال ۲۰۱۱ یونسکو پاسداری از آثار ناملموس فرهنگی را که گنجینه بشری است به منظور انتقال نسل به نسل رشته‌های ارزشمند فرهنگی راه اندازی می‌کند و ذیل آن هر کشور میراث ناملموس خود را به ثبت ملی می‌رساند.

فاطمی دیگر انواع آثار ناملموس را اینگونه توصیف می‌کند: شهر‌ها هویتی دارند که می‌تواند شکلی بصری به خود بگیرد همچون برج آزادی تهران یا حسینیه امیرچخماق یزد، یا جنبه غیر ملموس داشته باشد همچون عطر بهار نارنج شیراز یا مزه خاصی از خوراکی مختص جغرافیای مشخص که یاد آور همان شهر و فرهنگ است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد با اطمینانی در کلام که ناشی از غروری بومی بود، ادامه داد: این صدا، صدای یزد است که تا کنون تاثیرگذارترین حزن را در شنونده ایجاد کرده که امسال سبک و شیوه خاص نوحه‌های مرحوم سعادتمند در فهرست میراث ملی به ثبت رسید و می‌تواند در گستره جهان نیز معرفی شود.

جمال الدین عزیزی، شهردار یزد هم یکی از تاثیرگذارترین عوامل در نامگذاری یزد به عنوان حسینیه ایران را مدیحه سرایی‌های مرحوم سعادتمند دانست که با اصالت کلام خود پرده‌های واقعه عاشورا را به وضوح در اذهان تداعی می‌کند، گویی در آن صحنه شاهد حاضر باشی.

شورای اسلامی شهر یزد در پایان به پاسداشت صدایی پرداختند که هر کدام با مدیحه هایش خاطراتی بارانی داشتند و این را از صدای لرزان منشی جلسه یا قرمزی چشمان اهدا کننده یادبود به خانواده ایشان می‌شد دریافت.

نام گذاری میدانی با نام حسین سعادتمند

رئیس شورای اسلامی شهر یزد در این جلسه همچنین مقرر کرد که پس از موافقت خانواده مرحوم در شورای نامگذاری شهرداری یزد، میدانی به یاد و نام حسین سعادتمند نامگذاری شود.

ملودی نوحه‌های مرحوم سعادتمند منطبق با موسیقی دستگاهی ایران و در عین حال کاملا مذهبی است به گونه‌ای که الگوی اقتباسی بسیاری از هم قطاران خود در استان‌های دیگر ایران شده است. فن بیان در دکلمه اشعار، فراز و نشیب‌های متناسب با متن و ملودی در عین حال بکر بودن موسیقی نوحه، استاد حسین سعادتمند را در حوزه فعالیت خود خاص و صاحب سبک کرده است.

شیوه‌ای از خوانش حزن انگیز که بی بدیل است و مانا و گاهی تنها یک صداست که پیوند‌های پنهانی را محکم می کند و تنها یک صدا کافیست تا به یاد آوریم چه رسالتی به دوش انسان سنگینی می‌کند.

حسین سعادتمند نوحه خوان محبوب و صاحب سبک یزدی به علت بیماری سرطان در سال ۱۳۹۳ چشم از جهان فرو بست.

گزارش از فاطمه زارع
انتهای پیام/