ریزگرد به مجموعه متفاوتی از ذرات با اندازه میکرومتری گفته می شود که می تواند طیفی از ترکیبات کانی تا گازها را در خود جای دهد.
در این بین، طوفان های ریزگرد نیز که با نام طوفان های گردوغبار شناخته می شوند، به طوفان ها و جریانات بادی اطلاق می گردد که حجم فراوانی از ذرات ریز و غبارهای بیابانی را با خود انتقال می دهد و پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی گوناگونی را همراه خود دارد.
مناطق بیابانی، خشک و نیمه خشک فاقدپوشش گیاهی و رطوبت سطحی که ذرات غبار را تولید می کنند، کانون های گردوغبار نامیده می شوند. از مهم ترین کانون های خارجی می توان به صحرای ساهارا در قاره آفریقا، بیابان های عربستان سعودی، مناطق بیابانی عراق، سوریه و اردن اشاره کرد.
مناطق خشک و نیمه خشک استان خوزستان از کانون های نوظهور هستند. از کانون های داخلی قدیمی نیز می توان از مناطق غبار خیز مرکز کشور و مناطق شرقی نام برد.
عمده کانون های داخلی استان خوزستان در مناطق کم ارتفاع و نزدیک به سطح دریا است و مطالعات فراوانی در شناسایی این کانون ها توسط محققین صورت گرفته که اغلب مطالعات با مطالعه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب باختری (اهواز) که در سال ۹۴ انجام شد، مشترک است و طی آن ۷ کانون اصلی در استان خوزستان تعیین شد، دو ناحیه شرق اهواز با وسعت ۱۵ هزار هکتار همچنین ناحیه جنوب و جنوب شرق اهواز با مساحتی بیش از ۱۱۲ هزار هکتار به عنوان بزرگترین کانون استان مشخص شدند.
فتحی نیا رئیس اداره محیط زیست آبادان گفت: عوامل مختلفی در ایجاد ریزگردها در حوزه شهرستان آبادان وجود دارند، آبادان در مجاورت تالاب بین المللی شادگان قرار دارد و در سال های گذشته به دلیل پر آب بودن این تالاب مشکل ریزگردهای محلی را نداشت همچنین این ریزگردها به دلیل خشک شدن بخشی از تالاب بین المللی شادگان و در فصل گرما وزش باد رخ می دهند.
او در خصوص عمده عوامل تشدیدکننده ریزگردها بیان کرد: برای کنترل ریزگرد اقداماتی از جمله؛ تامین حقابه تالاب، احداث ایستگاه پمپاژ در کنار کارون توسط محیط زیست انجام شد.
مجید حیدری، دکترای تخصصی زمین شناسی اقتصادی و ژئوشیمی از دانشگاه شهیدچمران اهواز گفت: بدون تردید عوامل انسانی مخرب در محیط زیست، مهمترین شاخص افزایش طوفان های ریزگردی هستند که در این میان می‌توان به عواملی مانند؛ تخریب پوشش گیاهی، اضافه برداشت از منابع زیرزمینی آب، تخریب مراتع با عواملی نظیر احداث راه ها، حفاری های نفتی و موارد بسیار دیگر اشاره کرد.
حیدری تصریح کرد: با توجه به قدمت بسیار طولانی طوفان های غباری در تاریخ بشر همواره راهکارهای متفاوتی به منظور مقابله با این بحران بکار گرفته شده است، مالچ پاشی، احیای تالاب ها، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی، به رسمیت شناختن عدم تجاوز به حریم مراتع و زیست بوم های حساس و احیای پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه خشک، از مهمترین راه های کنترل گرد و غبار هستند.
او با اشاره به اهمیت بحران ریزگردها در کشور به ویژه در خوزستان خاطر نشان کرد: پژوهش های بسیاری در زمینه شناخت عوامل ایجاد ریزگردها، بنیان شناسی ریزگرد ها، پیامدهای این طوفان ها انجام گرفته است اما واقعیت این است که فقط در موارد معدودی اقداماتی مانند برخی پروژه های آبرسانی و احیای زیست بوم ها در برخی مناطق اقدام اساسی و تاثیرگذار در استان خوزستان در زمینه مهار کانون های داخلی صورت گرفته است.
او در ادامه گفت: بدون شک کاهش وقوع ریزگردها بیشتر به دلیل افزایش نزولات جوی در دو سال اخیر بوده است .
جاسم میاحی کارشناس ارشد زمین شناسی زیست محیطی از دانشگاه شهیدچمران اهواز در گفت و گو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از آبادان، گفت: در دو دهه اخیر میزان بارش و آورد آبی استان خوزستان به شدت کاهش پیدا کرده است، این امر موجب افزایش فرسایش خاک و ناپایداری پوشش گیاهی بوده است، علاوه بر این دخالت و تصرف انسان مزیدی بر این عامل می باشد.
میاحی افزود: با شدت گرفتن پدیده ریزگردها در استان خوزستان و بروز مشکلات فراوان، دولت با تخصیص بودجه ای جداگانه برای مقابله با کانون های ریزگرد موافقت کرد.
او عنوان کرد: اغلب محققان و جامعه علمی تنها راهکار مناسب برای کنترل این کانون ها را تامین آب جهت جلوگیری از فرسایش خاک و تشدید این کانون ها می دانند که به شکرانه بارندگی دو سال اخیر و همچنین سیل سال گذشته با انحراف این سیل به کانون های ناحیه هویزه و خرمشهر سبب گردید این کانون ها تا مدتی خنثی شوند.
بحران طوفان های غباری و ریزگردها پیامدهای بسیار وسیع تر و عمیق تری از تصورات معمول عامه مردم درپی دارند.
مطالعات مختلف تایید می کنند تداوم وقوع ریزگردها می تواند افزون بر پیامدهای اقتصادی، آسیب جدی به زیرساخت های عمومی و صنعتی، افزایش هزینه خدمات عمومی و صنعتی، افزایش هزینه خدمات عمومی نظیر آب و برق همچنین تاثیرات جبران ناپذیری بر انسان و محیط زیست برجای گذارد.
کاهش نرخ بارش، تغییراقلیم، آسیب به زیست بوم ها نظیرتالاب ها و برهم زدن تعادل زیست محیطی مناطق غبارپذیر از پیامدهای بارز به شمار می روند.
وقوع این طوفان ها نیز در جوامع انسانی آسیب های بهداشتی عظیمی نظیر مشکلات تنفسی، بیماری های پوستی، عوارض ریوی جبران ناپذیر، اختلالات ژنتیکی را به دنبال خواهند داشت که در بلند مدت می توانند هزاران میلیارد ریال هزینه درمانی را متوجه کشور سازند.
گزارش از کوثر معیبد نژاد
انتهای پیام/ د