برپایی بساط خالصانه محرم در عزاداری ایل شاهسون

به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل، عزاداری ماه محرم در میان شیعیان یکی از جلوه‌های بی‌بدیل دلدادگی و عشق است؛ عشق به اهل بیت (ع) و به‌ویژه سیدالشهداء (ع) چنان شوری در دل‌ها افکنده که هیچ قلمی را توان به نظم کشیدن آن نیست. در عزاداری سرور و سالار شهیدان همه اقشار مردم از هر رنگ و نژاد و قومی که باشند خودجوش و عاشقانه پا پیش می‌گذارند و این به منزله میدان مسابقه‌ای است که هرکس سعی دارد از دیگری جلو بزند و عشق و علاقه خود را قبل از همه اعلام دارد.

در میان خیل عظیم عاشقان و مریدان خاندان عصمت و طهارت (ع) عشایر پرتوان شاهسون که دلاوری‌ها و شجاعت‌هایشان در مقابله با هرگونه تجاوزاتی در سرحدات مرزی بار‌ها به اثبات رسیده است با فرا رسیدن ماه محرم؛ ماه پیروزی خون بر شمشیر به‌صورتی چشمگیر در این رستاخیز عظیم دنیوی بر هم سبقت می‌گیرند و عشق و شوریدگی خود را نسبت به سرور و سالار شهیدان ابراز می‌دارند.

ایل بزرگ عشایر شاهسون که آوازه دلاوری‌ها و شجاعت آنان بخصوص از زمان دولت کبیر و مقتدر صفویه عالمگیر شده، در برپایی مراسم عزاداری آیین‌ها و رسم‌های خاص خود را دارند. بنا به اظهار نظر خود عشایر شاهسون، دو سه روز مانده به ماه محرم و قبل از شروع عزاداری مردان و زنان عشایر به‌نوعی غسل شهادت می‌کنند؛ با این عمل اعلام می‌کنند که آماده‌اند در رکاب امام حسین (ع) و در دفاع از ارزش‌های اسلام ناب محمدی و برای مبارزه با یزید و یزیدیان به شهادت برسند و این را آرزوی دیرینه خود اعلام می‌کند.

عشایر شاهسون آنقدر به امام حسین (ع) و اهل بیت دلدادگی دارند که وقتی نام امام حسین (ع) را می‌شنوند به یک‌باره اشک از چشمانشان جاری می‌شود؛ مردان و زنان عشایر شاهسون لباس‌های سیاه خود را می‌پوشند. دراین روز‌ها حتی اگر نوعروسی باشد روسری‌ها و لچک‌های رنگی و قرمز خود را عوض کرده به جای آن از روسری مشکی استفاده می‌کند.

زمانیکه عشایر در ییلاق باشند با فرا رسیدن ماه محرم بر بالای یکی از آلاچیق‌ها بیرق سیاه عزاداری نصب می‌کنند، همچنین در ورودی آلاچیق نیز علم برپا می‌دارند؛ به نشانه اینکه ما عزادار امام حسین (ع) و یاران و انصار ایشان هستیم.

ذکر این نکته ضروری است که مردان و زنان عشایر هر کدام به‌طور جداگانه در آلاچیق‌ها به عزاداری می‌پردازند. سه تا چهار روز مانده به آغاز ماه محرم ریش‌سفیدان طایفه‌های مختلف شاهسون در حالی‌که روی سرشان طشت مسی گذاشته‌اند و بعضی هم دستشان جام مسین و کوزه سفالی پر از آب دارند به سمت آلاچیق مورد نظر می‌روند، درحالی که با صدای حزن‌آلود و گریه‌کنان این اشعار را ترنم می‌کنند. «عطشان اولوب، حسین اولوب» و دسته دیگر می‌گوید: «آقام اولوب- سوسوز اولوب» و یا اینکه: «حسن وای- حسین وای – آقام وای- سوسوز وای.» سپس طشت‌های مسی را گذاشته و داخل آن آب می‌ریزند، بقیه افراد به ترتیب آمده و طشت را بوسیده و آب موجود در آن را به عنوان تبرک می‌نوشند.

بعد از اینکه مردان مراسم خود را انجام داده از آلاچیق بیرون آمدند این بار نوبت زنان شاهسون است که داخل آلاچیق رفته و طشت را زیارت کرده آب آن را به عنوان تبرک می‌نوشند. کسانی که به زیارت طشت مراجعه می‌کنند، در کنار طشت در حد توان خود نذری می‌گذارند که آن هم بعدا صرف احسان افراد و میهمانان می‌شود و بعد از این مراسم همه به سمت آلاچیق‌های پذیرایی می‌روند.

در شروع مراسم ماه محرم ریش‌سفیدان از افراد فامیل بسته به درجه فامیلی نذری و خرجی احسان دریافت می‌کنند، همچنین آن‌هایی که گوسفند نذر کرده‌اند آن را به علم ورودی در آلاچیق می‌بندند و بعد مسئول مربوطه آن را به جایگاه خاص حیوان‌های نذری می‌برد تا قربانی شوند، کسانی که برنج و اقلام دیگر نیز نذری کرده‌اند آن‌ها را به مسئول مربوطه آن اقلام تحویل می‌دهند، در این بین زنان هم بنا به نذری که دارند به علم، روسری و پارچه‌های دیگر می‌بندند.

برپایی بساط عزاداری با خلوص کامل و به دور از هر زرق و برق و ریا

رسم دیرینه‌ای که تا به حال هم دوام داشته این است که شب هنگام زنجیرزنان هر طایفه در حالی که فانوس نفتی به دست دارند زنجیرزنان به سمت آلاچیق‌هایی می‌روند که فردی از آن آلاچیق فوت کرده است.

این عمل زنجیرزنان که با یا حسین‌گویان انجام می‌شود نوعی تسکین قلب برای صاحبان عزادار قلمداد می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که تمامی این اعمال و حرکات از صمیم دل و باخلوص کامل انجام می‌گیرد؛ چرا که هیچ برق و زرق و ریایی دیده نمی‌شود. در بین تمامی طایفه‌ها و اوبه‌ها این مراسم عزاداری انجام می‌گیرد یعنی با اتحاد و همدلی شروع به عزاداری ماه محرم می‌کنند.

شاخصی؛ مراسم هر روز دهه اول محرم عشایر

یکی از مراسم خاصی که بین عشایر هم مردان و هم زنان از اولین روز ماه محرم و بعد از ظهر شروع می‌شود مراسم شاخسی است؛ بدین صورت که مردان به صورت دایره‌وار داخل آلاچیق روی زانو نشسته و نفری از ریش‌سفیدان با گفتن این اشعار با هر دو دست روی زانوان خود زده عزاداری می‌کند بقیه هم اشعار وی را تکرار کرده با گریه ترنم می‌کنند: «حسین وای – حسن وای، حسین شهید- حسن شهید، قولسوز وای – سوسوز وای.» و به همین ترتیب زنان هم در آلاچیقی که کمی دورتر برپا شده و صدایشان به مردان نمی‌رسد به همین سیاق شروع به عزاداری می‌کنند.

در عزاداری زنان آنچه به چشم می‌خورد حضور تمامی زنان از بزرگ و کوچک و مادر و دختر به همراه هم است، معمولا زنان و به‌ویژه مسن‌تر‌ها کلمات و اشعار را با سوز بیشتری بر زبان آورده و رسم شاخسی را به جا می‌آورند: «حسین وای – حسن وای – سوسوز وای.»

تا روز قبل از تاسوعا هر روز قبل از اذان ظهر و اذان مغرب روحانی و نوحه‌خوان برای خطابه و مرثیه‌خوانی به آلاچیق هم مردان و هم زنان می‌آیند، در این مدت ناهار و شام هم برای افراد طایفه‌ها و هم برای میهمانان داده می‌شود که شامل برنج و خورشت آن که گوشت قیمه و خورشت لپه است.

برای تدارک مراسم شبیه‌خوانی همه از همدیگر سبقت می‌گیرند

روز تاسوعا رسم شمع‌گذاری ندارند و شاید بعضی از خانواده‌ها انفرادی در داخل آلاچیق به اینکار اقدام ورزند، این روز به نوعی آماده شدن برای شبیه‌خوانی روز عاشورا است. برای تهیه و تدارک دیدن مراسم شبیه‌خوانی همه از همدیگر سبقت می‌گیرند؛ یکی انواع و اقسام لباس‌های خود رامی‌آورد، یکی اسب نذر می‌دهد برای شبیه‌خوانان، یکی شتر و خلاصه هر کس هر آنچه در توان دارد دریغ نمی‌دارد.

روز عاشورا همه افراد زود از خواب بیدار شده کنار آلاچیق مربوطه جمع می‌شوند تا شاهد اجرای مراسم شبیه‌خوانی شوند، قبلاً خود عشایر شبیه‌خوانی می‌کردند ولی اکنون از جا‌های دیگر شبیه‌خوان آورده و در انتها به آن‌ها مزد هم پرداخت می‌کنند.

لازم به یادآوری است که صبح زود جلوی آلاچیق را جارو زده و آب می‌پاشند و کسانی که زودتر از همه بیدار شده و خیمه‌های برافراشته شده در میدان جلوی آلاچیق را می‌بینند، بی‌اختیار اشک از چشمانشان جاری می‌شود، چرا که صحنه‌های آن روز کربلا و عاشورا در ذهنشان تداعی می‌شود.

مراسم شبیه‌خوانی تا ظهر ادامه می‌یابد درحالی که دورتا دور میدان فرش و زیرانداز‌های مختلف چیده شده و مردان و زنان به‌طور جداگانه روی آن‌ها نشسته‌اند. هنگام ظهر خیمه‌ها آتش زده می‌شوند و همه گریه‌کنان و به سر و سینه زنان دنبال قطار اسرای کربلا راه می‌افتند. بعد از اتمام شبیه‌خوانی به افراد حاضر در داخل آلاچیق ناهار داده شده بدین ترتیب به عصر عاشورا نزدیک می‌شوند، درانت‌ها هرکس هر وسایلی برای شبیه‌خوانی تحویل داده پس گرفته به آلاچیق خود برمی‌گردد.

آغاز احسان و نذر «اوبه‌ای» از فردای عاشورا

از فردای روز عاشورا احسان و نذر «اوبه‌ای» که کوچک‌تر از طایفه است، شروع می‌شود، بدین نحو که امروز یک آلاچیق بقیه افراد اوبه را به صبحانه یا ناهار و یا شام دعوت می‌کند و روز بعد هم نوبت آن یکی و این شاید ۲۰ روز طول بکشد تا همه همدیگر را به احسان و نذری دعوت کنند.

ابزار و اشیایی که برای شروع عزاداری ماه محرم در میان عشایر شاهسون به کار می‌رود عبارتند از بیرق، علم، زنجیر برای زنجیرزنی، طشت مسی، جام، کوزه سفالی انواع لباس برای شبیه‌خوانی، حیوانات اهلی چهارپا همچون اسب و شتر که اکثر این اشیاء از طرف اهالی داده می‌شود و چه بسا دراین مقوله به هم دیگر سبقت می‌گیرند.

عشایر شاهسون نسبت به موقعیت محل خود در ییلاق و قشلاق اقدام به برگزاری مراسم عزاداری می‌کنند. در مواردی یک آلاچیق مورد نظر را که به آلاچیق مسجد مشهود است مکان عزاداری خود برمی‌گزینند که آن هم برای مردان و زنان جداست و یا اینکه بطور مثال در قشلاق در منطقه جعفرآباد مسجدی بنام قوشی مسجد وجود دارد که مورد احترام و علاقه خاص عشایر شاهسون بوده و همه ساله در ایام ماه محرم مملو از جمعیت عزادار می‌شود و به گفته اهالی آن قدر نذری و خرجی جمع می‌شود که حد و حساب ندارد.

تاریخچه و قدمت عزاداری عشایر شاهسون

در کل تاریخچه عزاداری برای اهل بیت (ع) و در راس آن برای امام حسین (ع) و یاران و انصارش، دقیقاً مشخص نیست ولی بنا بر برخی اظهار نظر‌ها در ایران تقریبا از هزار سال پیش آغاز شده است و تا به امروز با تغییراتی کم و زیاد ادامه یافته. در میان عشایر هم بنا به گفته خودشان که از پدربزرگ و اجداد خود نقل قول می‌کنند، عزاداری به صورت امروزی قدمتی چندین صدساله دارد و همه خود را مقید به حفظ و اشاعه این مراسم می‌دانند.

در مقوله عزاداری آنچه در وهله نخست به چشم می‌خورد همانا اتحاد، همدلی و در یک کلام موضوع ولایت‌پذیری نسبت به میراث ماندگار از طرف اهل بیت (ع) است. اکثر عزاداران تلاش می‌کنند که علاوه بر عزاداری نسبت به توصیه‌ها و سفارش‌های به جا مانده از آن امامان همام جدیت و پشتکار خاصی نشان بدهند، به طور مثال ریش‌سفیدان و پیرزنان شاهسون همواره جوان‌ها را در موارد مختلف زندگی امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و آن‌ها را به رعایت شعائر اجتماعی، دینی و ... خود توصیه می‌کنند.

برای برگزاری هر چه بهتر مراسم هر کس به نوعی دراین امر مهم مشارکت کرده سهمی برای خود در نظر می‌گیرد که البته خودجوش و نه به‌صورت اجبار است. نذورات و خرجی‌هایی هم که جمع‌آوری می‌شود قابل توجه است.

عزاداری مابین طایفه‌های مختلف عشایر شاهسون با اندک تفاوت‌هایی همواره وجود داشته و سال به سال به وسعت و گستردگی آن افزوده می‌شود. چه بسا مابین عشایر استان‌های دیگر هم همچون بختیاری‌ها، قشقایی‌ها، ارسنجانی‌ها و ... وجود داشته باشد ولی از چند و، چون و چگونگی اجرای آن اطلاعاتی در دست نیست.

بنا به اظهارنظر خود عشایر شاهسون، عشق و دلدادگی و ارادت خالصانه نسبت به امام حسین (ع) آنقدر در جان و خون آن‌ها ریشه دوانده که لحظه‌ای بدون نام و یاد امام حسین (ع) را متصور نمی‌کنند. با شنیدن نام امام حسین (ع) بی اختیار اشک از چشمانشان سرازیر می‌شود و در موارد بسیاری از مال خود در این راه صرف نظر می‌کنند.

انتهای پیام/ع