به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، امروز، روز ولادت باسعادت امام کاظم (ع) است. بیشتر مؤمنان، آن حضرت را با صفت کظم‌غیظ و بردباری می‌شناسند. روایت‌هایی که عموماً در میان شیعیان، درباره سیره موسی بن جعفر (ع) دست‌به‌دست و درباره آن سخن گفته می‌شود، بیشتر سیره اخلاقی آن امام همام را در برمی‌گیرد یا رنج‌هایی را که آن حضرت در زندان خلفای عباسی و به‌ویژه هارون متحمل شده‌است، شامل می‌شود؛ غافل از این‌که امام کاظم (ع)، ممتازترین تربیت‌یافته مکتب امام صادق (ع) و جانشین آن حضرت در حوزه علمی جهان اسلام بود و اتفاقاً این وجه از سیره موسی بن جعفر (ع)، تأثیری عظیم بر فرهنگ و دانش جهان اسلام در عصر حیات آن حضرت و پس از آن گذاشته و می‌گذارد.
در پرتو دانش‌الهی امام و در دانشگاه موسی بن جعفر (ع)، دانشمندان توانمندی تربیت شدند که در زمره نوادر جهان اسلام بودند و نقش آن‌ها در گسترش آموزه‌های اصیل اسلامی و مقابله با انحرافات، اعم از غالی‌گری و ناصبی‌گرایی و حتی الحادی که گاه دامن برخی فریب‌خوردگان را می‌گرفت، بسیار مؤثر و انکارناپذیر است. در کارنامه فعالیت‌های آموزشی امام کاظم (ع)، تربیت سیاستمدارانی هم به چشم می‌خورد که با نفوذشان در دستگاه خلافت عباسی، زمینه بهترشدن شرایط را برای دوستداران مکتب اهل‌بیت (ع) فراهم می‌کردند. در این نوشتار، به اجمال، راهبرد‌های آموزشی امام هفتم (ع) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نقشه کلان آموزش و پرورش
از مجموع گزارش‌هایی که شیخ مفید در «الارشاد» و علامه مجلسی در «جلاء العیون» و دیگر راویان و مورخان درباره زندگانی امام کاظم (ع) آورده‌اند، معلوم می‌شود که آن حضرت حدود پنج سال از عمر مبارک خود را در زندان‌های مهدی و هارون عباسی گذراند. حبس ایشان، به ویژه از سال ۱۷۹ هـ. ق و در پی مناظره امام (ع) با هارون در مدینه آغاز شد و تا زمان شهادت امام کاظم (ع) ادامه پیدا کرد؛ اگر آغاز امامت موسی بن جعفر (ع) را سال ۱۴۸ و مصادف با شهادت پدر بزرگوارش، امام صادق (ع) بدانیم و سال شهادت امام هفتم (ع) را طبق گزارش شیخ مفید، سال ۱۸۳ فرض کنیم، مدت امامت آن حضرت ۳۵ سال بوده و امام کاظم (ع) حدود ۳۰ سال برای ایجاد یک نهضت بزرگ تربیتی و آموزش شاگردان مستعد، فرصت داشته و از این فرصت، نهایت استفاده را برده‌است. امام (ع) برای تربیت شاگردان، از دو شیوه مهم استفاده می‌کرد؛ نخست: آموزش حضوری و دوم: آموزش عملی. افزون بر این‌ها، پیشوای هفتم (ع)، حتی پس از رسیدن شاگردان به مرحله کمال نیز، از پشتیبانی علمی آن‌ها فروگذار نمی‌کرد و بسیاری از آن‌ها، حتی پس از اعزام به مأموریت از طرف موسی بن جعفر (ع)، باز هم خوشه‌چین خرمن دانش‌الهی آن حضرت بودند و از تدابیر امام (ع) در زمینه‌های مختلف، بهره‌مند می‌شدند؛ به دیگر سخن، برنامه آموزشی امام کاظم (ع)، حتی پس از فارغ‌التحصیلی ظاهری شاگردان، ادامه پیدا می‌کرد.
آموزش حضوری: زنده‌یاد استاد عزیزا... عطاردی در کتاب ارجمند «مُسْنَدُ الامام الکاظم (ع)»، سه هزار و ۱۳۴ روایت را از آن حضرت نقل کرده‌است. این روایات، در ابواب مختلف فقه و نیز دیگر دانش‌هاست و نشان می‌دهد که امام کاظم (ع) در مدینه، جلسات علمی گسترده و پرباری داشته‌است. افزون بر شاگردان آن حضرت، تعدادی از پیروان سایر مذاهب اسلامی نیز، در جلسات درس امام (ع) که عموماً در مسجدالنبی (ص) برگزار می‌شد، شرکت می‌کردند. امام کاظم (ع) برای کسانی که فرصت حضور در جلسات را نداشتند نیز، آثاری تألیف می‌فرمود؛ این کتاب‌ها را باید متون درسی شاگردان دانشگاه موسی بن جعفر (ع) بدانیم. یکی از آن‌ها، «مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها» است که مجموعه پرسش‌های علی بن جعفر، برادر امام کاظم (ع) و پاسخ‌های آن حضرت به این سوالات را در بر می‌گیرد. امام (ع) رساله‌ای نیز درباره «عقل» برای هشام بن حکم تحریر فرمود که متن آن در جلد نخست اصول کافی حفظ شده‌است. رساله دیگر امام کاظم (ع) که در اختیار ماست، مکتوبی است مفصل، خطاب به فتح بن عبدا... درباره مبحث «توحید» که متن آن در جلد چهارم «مکاتیب‌الائمه» مرحوم احمدی میانجی وجود دارد. علی بن یقطین، شاگرد برجسته امام کاظم (ع) نیز، پرسش‌های خود و پاسخ‌های آن حضرت را در قالب رساله‌ای با نام «مسائل عن ابی الحسن موسی بن جعفر (ع)» گرد آورد که شیخ توسی در «الفهرست» به آن اشاره کرده‌است. مجموعه این اقدامات باعث می‌شد که شاگردان در فرایند آموزشی خود، به تکمیل دانش موردنیازشان بپردازند و البته، در این روند، زیر نظر امام (ع) و با تأثیر پذیرفتن از اخلاق الهی آن حضرت، به تهذیب نفس و تربیت اخلاقی خود نیز، مشغول شوند.
آموزش عملی: سیره عملی امام کاظم (ع) برای شاگردانش، یک کارگاه آموزشی تمام‌عیار بود. هنگامی که آن‌ها، کلام امام (ع) را در سیره عملی ایشان متجلی می‌دیدند، هم فهم بهتری از آموزه‌ها پیدا می‌کردند و هم مهارت بیشتری در زمینه استفاده از مطالب فراگرفته‌شده، می‌یافتند. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ارائه آموزش عملی، به ویژه در زمینه مباحث اعتقادی، مناظرات موسی بن جعفر (ع) بود. ابن‌شهرآشوب ساروی در «المناقب» (جلد چهارم)، اشارات متعددی به مناظرات امام (ع) با خلفای عباسی در زمینه مسائل سیاسی، عبادی و اعتقادی و نیز، گفتگو‌های مفصل ایشان با علمای مسیحی دارد که موردتوجه شاگردان امام (ع) قرار می‌گرفت. علامه مجلسی در جلد ۱۰ بحارالانوار، روایتی مفصل را از مناظره امام کاظم (ع) با احبار یهود ارائه کرده و کلینی، در جلد سوم اصول کافی، مشروح گفتگو‌ها و مناظرات امام (ع) با ابوحنیفه را آورده‌است. بر این‌ها باید گزارش مفصل باقر شریف قرشی را در جلد نخست کتاب «حیاة الامام موسی بن جعفر (ع)» افزود؛ نویسنده در این اثر محققانه، هشت مناظره مهم امام کاظم (ع) را آورده است. مجموع این اقدامات، باعث می‌شد که شاگردان امام هفتم (ع) و فارغ‌التحصیلان دانشگاه او، به عالمانی زبده و توانمند تبدیل شوند؛ نخبگانی که بعد‌ها در شبکه وکالت امامان (ع) نقش فعالی داشتند و بر گسترش آموزه‌های اهل‌بیت (ع) همت گماشتند.
منبع: خراسان
انتهای پیام/