قدمت طولانی گیاهان دارویی قرن‌ها قبل از ابوعلی سینا، طبیب معروف مورد استفاده قرار می‌گرفتند و امروزه ویترین‌های پر عطر و بوی عطاری‌ها و فهرست زیبای انواع گیاهان دارویی از آرام‌بخش‌ها گرفته تا دارو‌های درمان چاقی و لاغری و نازایی، امروز به وفور دیده می‌شود، اما آن چه در این بین مهم است، وجود این گیاهان دارویی در شهرستان گناباد است که در صورت توجه بیشتر می‌توان گستره زیادی از آن‌ها را می‌توان در این شهرستان تولید و حتی صادر کرد.
برای تهیه این گزارش به روستای خانیک در ۳۲ کیلومتری جنوب شهرستان گناباد سفر کردم و با موثق یکی از کشاورزان این روستا هم صحبت شدم.
او می افزاید: ۲۷ سال پیش از تهران به گناباد مهاجرت کردم و کار کشاورزی را از همان زمان در روستای آبا و اجدادیم خانیک با کاشت درختچه‌های سماق آغازکردم.
این کشاورز خانیکی ادامه می‌دهد: روستای خانیک مهد سماق کشور است و کاشت سماق در روستای ما به سال‌های بسیار دور بر می‌گردد.
موثق بیان می‌کند: با کاشت ۷۰ نهال سماق کشاورزیم را آغاز کردم و هم اکنون این تعداد به ۳۵۰ درختچه سماق افزایش یافته است.
او تصریح می کند: با توجه به شرایط آب و هوایی امسال، پیش بینی می‌کنم ۶۰۰ کیلو سماق برداشت کنم، سماقی با کیفیت عالی و ارگانیک که هیچ نوع سم و کودی برای این درختچه‌ها استفاده نشده است.
این کشاورز خانیکی تاکید می کند: متاسفانه به دلیل عدم فراوری محصول سماق، همه مردم به خام فروشی روی آورده اند که در این میان دلالان و واسطه ها، سود بالایی را دشت می‌کنند.
اشتغال زایی با نگاهی ویژه به گیاهان دارویی
مرتضوی کارشناس گیاهان دارویی می‌گوید: سرمایه گذاری در حوزه گیاهان دارویی در آینده، ظرفیتی خوبی برای اشتغال و درآمد زایی حتی برای دانش آموختگان کشاورزی ایجاد خواهد کرد.
او می‌افزاید: گناباد یک اقلیم خشک دارد که با این شرایط می‌توان گیاهان دارویی را در آن تولید کرد و براساس پژوهشی که چندی قبل انجام شده درآمد گیاهان دارویی از نفت هم می‌تواند بیشتر شود.
بیشتربخوانید
کارشناس گیاهان دارویی ادامه می‌دهد: در حال حاضر محصولات ما به دلیل نبود صنایع تبدیلی به صورت فله و خام به شهرستان‌های دیگر برده شده و پس از بسته بندی به نام آن‌ها به فروش می‌رسد و سود کار ما را آن‌ها می‌برند.
مرتضوی بیان می‌کند: فعالان عرصه گیاهان دارویی در این شهرستان با مشکل صنایع تبدیل روبه‌رو هستند و در صورت در اختیار قرار دادن تسهیلات ارزان و حمایت‌های لازم ایجاد صنایع تبدیلی خواهد توانست کمک زیادی به اشتغال در این حوزه داشته باشد.
او تصریح می‌کند: یکی دیگر از مشکلات دیگر فعالان در حوزه گیاهان دارویی فقدان بازار فروش مشخص است و برای صادرات نیز مشکلات فراوانی وجود دارد که برگزاری نمایشگاه‌های فصلی می‌تواند کمک زیادی به حل این موضوع داشته باشد.
بیشترین گیاهان دارویی صادراتی در خراسان رضوی
علیرضا حسین زاده مدیر جهاد کشاورزی گناباد می‌گوید: ۳۲ درصد گیاهان دارویی صادراتی در خراسان رضوی تولید می‌شود که نشان می‌دهد زمینه کار در این گونه گیاهان وجود دارد.
او می‌افزاید: کشت گیاهان کم‌آب‌بر با توجه به سکونت حدود ۵۰ درصد جمعیت گناباد در روستا‌ها و امرار معاش آن‌ها از طریق کشاورزی و بهره‌وری در منابع آب و صرفه اقتصادی بالا، به عنوان یکی از اهداف جهادکشاورزی شهرستان گناباد در دستور کار قرار گرفته است.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد ادامه می‌دهد: قیمت رازیانه و گل محمدی خراسان در جهان به دلیل اسانس زیاد آن گران‌تر است که در همین زمینه با اقدامات ترویجی که صورت گرفته چندین باغ گل محمدی در این شهرستان ایجاد شده است.
حسین زاده بیان می‌کند: زیره سبز، گل‌محمدی، خاکشیر، آویشن، نعناع فلفلی، رزماری، استوقودوس، بابونه، ختمی، پنیرک، شیرین بیان، چای ترش، خارشتر، کاسنی، همیشه بهار، سرخارگل، آلوئه ورا، گل گاو زبان و کتیرا از مجموعه گیاهان دارویی است که می‌توان در گناباد برای پرورش آن‌ها کار کرد.
او تصریح می‌کند: گل‌گاوزبان و زعفران گناباد نیز کیفیت مطلوبی دارد و مورد استقبال فراوان مصرف‌کنندگان قرار گرفته است.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد تاکید می‌کند: مهم‌ترین مشکل در گناباد، نبود سرمایه‌گذاری و ایجاد نشدن صنایع بسته‌بندی و فراوری گیاهان دارویی، توسعه صادرات و استفاده از روش‌های نوین کاشت است.
حسین زاده اظهار می کند: یکی از محور‌های اصلی اقتصاد مقاومتی ارتقای کیفیت تولیدات داخلی در بخش کشاورزی است که این کار مهم با توجه به دانش روز و استفاده از نتایج تحقیقات علمی محقق می‌شود.
او می افزاید: خام‌فروشی این محصولات نیز باعث وارد شدن آسیب فراوان به صنعت گیاهان دارویی و اقتصاد شهرستان شده است چرا که بخش اعظم این تولیدات بدون فراوری به خارج کشور صادر می‌شود در حالی که با ایجاد کارخانه‌های فراوری گیاهان دارویی می‌توان به ایجاد اشتغال در منطقه نیز کمک کرد.
مدیر جهاد کشاورزی گناباد ادامه می دهد: جهادکشاورزی گناباد در سال‌های گذشته ضمن آموزش و ترویج کاشت انواع گیاهان دارویی، تعدادی از سرمایه‌گذاران علاقه‌مند را برای دریافت مجوز‌های لازم و احداث کارگاه‌های بسته‌بندی و فراوری به مراجع مربوط معرفی کرده است که امیدواریم با راه‌اندازی این کارگاه‌ها کمک بزرگی به توسعه این صنعت و افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی شود.
بیشتربخوانید
شناسایی و جمع آوری یک هزار گونه گیاهان دارویی در گناباد
برای نخستین بار، ۵۰۰ گونه گیاهان دارویی در گناباد برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی، اقتصادی و دارویی در گناباد شناسایی و جمع آوری شد.
شهلا خسروان معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گناباد می‌گوید: مرکز رشد گیاهان دارویی دانشگاه علوم پزشکی گناباد طرح جمع آوری و شناسایی گیاهان دارویی را با همکاری گروه آموزشی گیاهان دارویی مجتمع آموزش عالی، اداره منبع طبیعی، محیط زیست و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و دانشگاه آزاد اسلامی گناباد در قالب تفاهم نامه همکاری با دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با اعتباری بالغ بر بالغ بر ۵۰۰ میلیون ریال در سال ۱۳۹۶ اجرا کرد.
او می‌افزاید: در این طرح از ۱۱۱ نقطه گناباد که از نظر اقلیم، ارتفاع، شرایط خاک و ویژگی‌های رویشی گیاه مشابهت داشتند در ۲ نوبت بهار و فصل رویش اولیه و در ابتدای مهرماه و پاییز زمان بذرگیری گیاهان دارویی بیش از ۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی و جمع آوری شد.
معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی گناباد ادامه می‌دهد: این گونه‌ها بعد از آن که با روش‌های علمی خشک، پرس و شناسنامه دار شدند در قالب یک هرباریوم گیاهان دارویی نگهداری می‌شوند.
خسروان بیان می‌کند: هدف از اجرای این طرح، جلوگیری از انقراض و تخریب گونه‌های گیاهان دارویی، استفاده از ظرفیت این گیاهان برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و اصلاح نوع کشت و افزایش سطح زیر کشت است.
او تصریح می‌کند: با توجه به قابلیت‌های خوب گناباد از نظر تنوع و کیفیت گیاهان دارویی در خراسان رضوی و منطقه، این فعالیت پژوهشی سرآغاز تحول اساسی در صنایع تبدیلی و افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی و نقش آفرینی آن در اقتصاد منطقه به شمار می‌رود.
تنوع خوب پوشش گیاهان دارویی در گناباد
علیرضا محرابی مدیر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد می‌گوید: از سطح ۵۷۰ هزار هکتار مساحت گناباد، ۷۰ درصد آن عرصه‌های منابع طبیعی است یعنی حدود ۳۸۰ هزار هکتار، که بیش از ۲۰۰ نوع گونه گیاه دارویی در آن پراکنش دارد.
او می‌افزاید: در این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در اقلیم گرم و خشک بیابانی و اختلاف ارتفاعی در حدود دو هزار متر که بین مناطق جنوبی شهرستان شامل ارتفاعات و رشته کوه‌ها و همچنین مناطق پست شمالی شهرستان وجود دارد، تنوع پوشش گیاهی و تنوع اقلیم در انواع رستنی‌ها مشاهده می‌شود و این شهرستان از جمله مناطقی است که به لحظ پوشش گیاهان دارویی، غنی است.
مدیر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد ادامه می‌دهد: حدود ۲۵۰ گونه گیاهی در سطح یک و نیم میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان خراسان رضوی شناسایی شده است که ۵۰ گونه آن در حال حاضر بهره برداری می‌شود، دارو‌های گیاهی می‌توانند نجاتگر بخشی از اقتصاد کشور و استان خراسان باشند.
محرابی بیان می‌کند: با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری در خصوص جهش تولید و تاکید ویژه معظم له به گیاهان دارویی، فراوری و بازاریابی این گیاهان، نقش مهمی در اشتغال زایی و صادرات غیر نفتی دارد.
او تصریح می‌کند: با توجه به وجود دانش بومی در حوزه گیاهان دارویی در گناباد از بعد کاشت، داشت و برداشت، امروزه اقبال جامعه به سمت کشت و بهره برداری گیاهان دارویی افزایش یافته است و گیاهان دارویی نظیر سماق، ریواس، آویشن، گل زفا، اسطوخودوس، زیره کوهی، بنه، بادامشک در گناباد به وفور یافت می‌شود.
مدیر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد تاکید می‌کند: به منظور سیاست‌های کلان سازمان، جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، توجه ویژه‌ای به اشتغال زایی گیاهان دارویی شده است.
روستای خانیک گناباد، خاستگاه سماق در کشور
محرابی اظهار می کند: به لحاظ جایگاه خاستگاه گیاهان دارویی در خراسان رضوی، گیاه سماق در این شهرستان با سطح زیر کشت هزار و ۱۰۰ هکتار، مقام اول را در این استان دارد و طبق بررسی‌های کارشناسان، سماق گناباد به عنوان با کیفیت‌ترین سماق در ایران و حتی جهان شناخته می‌شود.
او می‌افزاید: درختچه‌های جنگلی سماق در روستای خانیک گناباد که خاستگاه اصلی این گیاه دارویی در کشور است، در سال‌های اخیر تکثیر شده است و از سمت کشاورزان در طرح‌های مرتع داری تلفیقی و جنگل کاری اقتصادی و مشارکتی توجه ویژه‌ای به آن می‌شود.
مدیر اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناباد ادامه می‌دهد: اولین طرح جنگل کاری اقتصادی و مشارکتی با مشارکت بهره برداران در مساحت ۴۲ هکتار در روستای خانیک در حال انجام است که مردم در بحث فراوری سماق هم در قالب شرکت تعاونی ورود پیدا کرده اند، که این موجب افزایش ارزش افزوده خواهد شد.
محرابی بیان می‌کند: گیاه ریواس هم به لحاظ پراکنش و تراکم در رویشگاه‌های شهرستان گناباد، با سطح زیر کشت ۱۰ هزار هکتار، در جایگاه اول استان قرار دارد.
او تصریح می‌کند: در صورت نگاه علمی دقیق و درست، می‌توان با مشارکت مردم، بهره برداری اصولی از آن انجام داد که این می‌تواند موجب توسعه پایدار و ایجاد و تثبیت اشتغال و جلوگیری از مهاجرت بهره برداران این مناطق شود.
حالا با توجه به تاکید مقام معظم رهبری در خصوص جهش تولید و اهمیت رشد اقتصاد کشور، باید ببینیم از این ثروتی که طبیعت به ما مجانی داده می‌توانیم بهره ببریم، گیاهانی که عمر کوتاهی دارند و برای ثروت شدن همت می‌طلبند و چابکی.
انتهای پیام//ح.ت
گزارشگر: حسین توکلی