به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، حفر چاه یکی از روش‌های تامین آب از سفره‌های زیرزمینی است که از دیرباز مورد توجه قرار داشته است. مردمان این دیار کهن با حفر چاه، هم از آب آن برای شرب و همچنین جهت سیراب کردن کشتزار‌ها استفاده می‌کردند.
اما با گسترده‌تر شدن خشکسالی در چند سال اخیر و به دنبال آن کم شدن آب‌های سطحی، استفاده از آب چاه بیش از پیش شد و این رویه نگران‌کننده، متولیان امر را واداشت تا نسبت به تدوین قانون برای برداشت آب از چاه‌ها اقدام کنند.
خراسان شمالی سرزمین هزاران چشمه و دارای رود‌های خروشان، این روز‌ها با معضل حفر چاههای غیرمجاز روبرو است،خشکسالی‌های بلند مدت ، ترسالی های کوتاه مدت و همچنین برداشت‌های بی رویه از چاههای مجاز و غیرمجاز نفس دشت‌های تشنه به شمارش انداخته است.
بحران کمبود آب چندسالی است که گریبان دشت‌های خراسان شمالی را گرفته و آن را به مرحله تنش آبی رسانده است؛ افت شدید آب‌های زیر زمینی، خشکی دشت‌ها و چاههای آب در مناطق مختلف استان از جمله مواردی است که در اثر بحران آب به وجود آمده است.
برداشت بی اندازه از منابع آب زیر زمینی، کشت محصولات پر آب طلب، کشاورزی و آبیاری سنتی، افزایش جمعیت و توسعه استان، در سال‌های اخیر موجب شدت بحران آب در استان شده است.
اما یکی از دلایل مهم در کاهش آب‌های زیرزمینی استان و بیلان منفی دشت‌های آن، برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی با حفر چاههای غیر مجاز برای کشاورزی است.
وحید واسطه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بیان اینکه رایگان بودن آب کشاورزی ضربه بزرگی به منابع آبی وارد کرده است، گفت: بر اساس قانون تثبیت آب بهای زراعی مصوب سال ۶۴، در مناطقی که سد و شبکه اجرا شده، معادل سه درصد محصول کشت شده کشاورزان، آب بها دریافت می‌شود.
در مناطقی که سد ایجاد شده، اما شبکه آبیاری اجرا نشده، معادل ۲ درصد محصول کشت شده و در سایر مناطق که سد و شبکه اجرا نشده و به صورت سنتی از آب‌های سطحی برداشت می‌شود معادل یک درصد از محصول کشت شده آب بها دریافت می‌شود.
بیشتر بخوانید
واسطه در خصوص تعداد چاههای غیر مجاز در خراسان شمالی افزود: در حال حاضر تعداد ۴ هزار و پنج حلقه چاه غیرمجاز آب در استان شناسایی شده است که از این منابع آبی، ۳۶ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌شود.
او با اشاره به اینکه در مجموع هزار و ۶۷۵ حلقه چاه غیرمجاز کشاورزی در استان مسدود و مسلوب‌المنفعه شده است، عنوان کرد:با مسدود شدن این چاه ها، از برداشت حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب جلوگیری شده و در مصرف منابع زیرزمینی صرفه جویی شده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با اشاره به اینکه بیشترین تعداد چاه غیرمجاز در شهرستان‌های شیروان و فاروج با برداشت ۹ میلیون متر مکعب است، گفت:کمترین تعداد چاه غیرمجاز در منطقه رباط قره بیل به تعداد ۱۶ حلقه وجود دارد.
برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ یکی از باغداران بجنورد رفتم. علی محمدیان از باغداران منطقه ینگه قلعه است. باغ او اگرچه وسعت زیادی ندارد، ولی سرسبز و زنده است.
علی آقا گفت:وقتی این باغ را خریدم، بیابانی بیش نبود، اما با تلاش‌های شبانه روزی و برخورداری زمین‌های این منطقه از نعمت آب توانستم بعداز ۳ سال اینجا را تبدیل به بهشت کوچکی جهت گذراندن تعطیلات آخر هفته خانواده بکنم.
نکته قابل توجه باغ علی آقا، داشتن چاه با عمق کم، ولی پرآب که متاسفانه غیرمجاز هم بود.
محمدیان بخاطر وجود این چاه پر آب خوشحال بود و خدا را شکر می کرد، هر چند برداشت آب در این منطقه سطحی است، ولی علی آقا نمی‌دانست ،اگر هر باغداری در آن منطقه از چاه غیر مجاز برداشت کند در آینده چه فاجعه‌ای برای سفره‌های زیرزمینی بوجود می‌آید.
در پایان این بازدید از علی آقا و همسرش خواستم نسبت به برداشت آب تامل بیشتری داشته باشند و به سایر باغداران منطقه نیز هشدار بدهند.
افرادی نظیر علی محمدیان در استان کم نیستند، شاید وسعت باغ یا مزرعه‌ای که دارند زیاد نباشد، ولی بیشترشان آب کشاورزی خود را از چاههای غیرمجاز برداشت می‌کنند.
خراسان شمالی دارای سه هزار و ۱۸۴ چشمه، هزار و ۵۵۷ حلقه چاه عمیق، ۲ هزار و ۴۸۳ حلقه چاه نیمه عمیق و ۶۳۲ رشته قنات است.
این استان با دارا بودن ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و میزان بارش باران سالانه آن ۲۴۰ میلیمتر است.
این در حالی است که بیش از ۸۷ درصد آب‌های تجدیدپذیر خراسان شمالی در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود.
از ۱۱ دشت استان، چهار دشت شامل دشت شیروان-فاروج، دشت اسفراین، دشت جاجرم و دشت صفی آباد ممنوعه بحرانی است، چهار دشت استان نیز ممنوعه است که دشت‌های بجنورد، سملقان، شوقان و رباط را در بر می‌گیرد، تنها سه دشت شامل دشت‌های غلامان، مانه و قوری میدان، دشت آزاد هستند.
دشت ممنوعه بحرانی دشت‌هایی هستند که اثرات و تبعات کاهش آب زیر زمینی به صورت نشست زمین و یا تغییر کیفیت آب نمود پیدا کرده است و بر این اساس برداشت آب از منابع زیر زمینی این دشت‌ها به شدت محدود شده است.
وحید واسطه معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با بیان اینکه یکی از مشکلات کاهش آب سفره‌های زیرزمینی، برداشت غیرمجاز از چاههای مجاز است، اظهار داشت: ۲۱۸ چاه مجاز که میزان اضافه برداشت آن ها، ۲.۵ برابر بیشتر از میزان برداشت آب از چاههای غیرمجاز است.
او گفت: سالانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون مترمکعب از برداشت غیرمجاز منابع آب مجاز، کاسته می‌شود، اما این مشکل همچنان وجود دارد و باید کشاورزان مصرف آب را مدیریت کنند.
بیشتر بخوانید
اما شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی چه راهکاری برای این موضوع دارد؟
براساس اصل ۴۵ قانون اساسی و ماده یک قانون توزیع عادلانه آب، منابع آب زیرزمینی از مشترکات بوده و در اختیار حکومت اسلامی است تا طبق مصالح عامه مورد بهره برداری قرار گیرد.
واسطه معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با یادآوری این که وزارت نیرو برداشت غیرمجاز و توسعه و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی را ممنوع اعلام کرده است، افزود: حفر چاههای غیرمجاز آب و برداشت بیشتر از آن چه که در پروانه بهره برداری چاههای مجاز اعلام شده، موجب کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن آبخوان‌ها شده است.
او گفت: نشست زمین، خشک شدن چاه ها، قنات‌ها و چاههای کشاورزی از جمله پیامد‌های حفر چاههای غیرمجاز است که مهاجرت روستاییان به شهرها، حاشیه نشینی و بروز تنش‌های اجتماعی نیز می‌شود.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: شناسایی و انسداد چاههای غیرمجاز از جمله برنامه‌هایی است که برای جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز در این شرکت دنبال می‌شود.
واسطه با بیان اینکه بهادار شدن آب زیرزمینی در حوزه چاههای کشاورزی احیا شده است و از امسال چاههای مجاز کشاورزی هم باید بابت آب مصرفی، مبالغ آب بها را پرداخت کنند، عنوان کرد: چاههای کشاورزی از سال ۸۴ از پرداخت وجه بابت مصرف آب، معاف شدند، اما در قانون بودجه سال ۹۹ دریافت آب بها از چاههای کشاورزی مصوب شده است و از امسال اجرایی می‌شود.
او افزود: بر این اساس قرار است به ازای هر متر مکعب، حداکثر ۲۰۰ ریال از بهره برداران چاههای کشاورزی مجاز دریافت و به خزانه کل کشور واریز شود، این وجوه برای اجرای طرح‌های تعادل بخشی و بهبود وضعیت منابع آبی در دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی که فرونشست دارند هزینه می‌شود.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: چاههای غیرمجاز نیز باید مسدود شوند، اما در صورت استمرار بهره برداری تا زمان انسداد آن، برابر قانون بودجه سال ۹۹ به ازای هر مترمکعب، حداکثر هزار ریال به عنوان جریمه از آن‌ها دریافت می‌شود، این موارد در قانون بودجه سال ۹۹ اضافه شده و پایانی برای رایگان بودن آب کشاورزی است.
او اظهار کرد: برای این موضوع، در استان، زیرساخت‌ها آماده است، چاههای مجاز دسته بندی و چاههای غیرمجاز شناسایی شده است، به محض ابلاغ تعرفه از سوی وزارت نیرو اقدامات لازم انجام خواهد شد.
واسطه گفت: این وجوه دریافت شده، با توجه کشت غالب اقلیم و میزان درآمد کشاورزان متغیر است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: به بهره بردارانی که مبلغ آب بها را پرداخت نکنند خدماتی ارائه نمی‌شود.
منطقه خراسان شمالی با دارا بودن آب و هوای معتدل و مستعد در حوزه کشاورزی دارای مزرعه و باغات فراوانی است.هرکجای این استان پهناور را که ببینی مزارع سرسبز و درختان میوه قد برافراشته ، زیبایی این روزهای تابستان را صد چندان می کند.
تاکستان های انگور، باغ های گیلاس و درختان گردو و همه و همه با توجه به برخورداری از نعمت آب ، پر محصول است ،اما در کنار این همه نعمت فراوان توجه به این نکته که شاید آبیاری این درختان با استفاده از شیوه های سنتی و بهره مندی از چاه های مجاز یا غیرمجاز است ، نگرانی از بحران کم آبی و تنش های آبی که در کمین استان ما نشسته است را یاد آوری و شیرینی این محصولات خوشمزه را به تلخی بدل می کند.
منابع آب محدود و نیاز به آن نامحدود است ، هم اكنون فرهنگ سازی و مدیریت مصرف آب برای استفاده بهینه از این منبع خدادادی ضروری است.
همیشه گفته شده پیشگیری بهتر از درمان است .آموزش و آگاهی دادن به عموم جامعه آن هم مردمانی که دستی بر آتش کشاورزی دارند و در جزئی ترین حالت ، هر خانواده ای مزرعه کوچکی برای گذران آخر هفته خود پرورش داده است.شاید اگر هر کشاورزی بداند این فراوانی آب با داشتن شیوه های سنتی و غرقابی در مزارع و باغات دوامی ندارد و باعث می شود دسترسی به این نعمت حیاتی برای نسل های بعد ممکن نباشد.
آگاهی و آموزش شیوه های مدرن آبیاری نوین راهکار بسیار مناسبی برای رسیدن این هدف است.
مسئولین ذیربط به فکر باشند
خراسان شمالی از استان هایی است كه در چند سال اخیر با بحران كمبود آب و با تنش آبی رو به رو بوده و افت شدید آب های زیر زمینی، خشكی دشت ها و خشك شدن چاه های آب در مناطق مختلف استان از جمله مواردی است كه در اثر بحران آب به وجود آمده است.
خراسان شمالی هم اكنون در شرایط بحران كمبود آب و كاهش شدید منابع آب زیرزمینی قرار دارد كه حفر چاه های غیر مجاز برای تامین آب كشاورزی به این بحران دامن زده است .
شاید بارش های چند ساله اخیر این تصور را بوجود آورده که خراسان شمالی وارد ترسالی شده ،اما این زنگ خطر است ،نکته مهم اینجاست که خشکسالی ها در استان طولانی و ترسالی ها کوتاه و این موضوع در اصل قضیه که بحران آب و کاهش آب های زیر زمینی است همیشه نظارت مستمر مسئولان را می طلبد.
هرچند مدیریت منابع آب استان نیازمند ارتباط دوطرفه بین مردم و مسئولین است و مردم می‌توانند بازوی قوی در مدیریت تقاضای آب و حفظ این منابع برای نسل های آینده باشند.
شناسایی دقیق چاه های مجاز و تعیین میزان برداشت آب با نصب شمارشگرهای هوشمند از اقدامات موثر شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی است .با توجه به برداشت ۲ و نیم برابری چاه های مجاز نظارت بر این چاه ها کمک شایانی در جلوگیری از هدر رفت آب خواهد کرد.
گام بعدی و مهم شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی شناسایی دقیق چاه های غیرمجاز و مسدود کردن و همچنین ارائه راهکاری برای زنده نگه داشتن تلاش های کشاورزانی که نادانسته اقدام به حفر این چاه ها کرده اند.
در موضوع مسدود کردن چاه های غیرمجاز توجه به این نکته که آسیب بیشتر، از سوی چاه های مجاز و غیرمجاز با عمق زیاد است که دسترسی به سفره های آب زیرزمینی دارند و در کنار کاهش آب ، آلودگی را نیز بوجود می آورد.
با این تفاسیر مسدود کردن چاه های عمیق ، الویت بیشتری برای مقابله با این معضل را خواهد داشت.
علیرغم تلاش همه نهادها در نظارت و جلوگیری از حفر چاه های غیر مجاز اما هنوز هم شاهد افزایش بی رویه این حفاری ها هستیم،پس امید است با آگاهی ،آگاهی و آگاهی دادن به مردم مانع پیشروی و برداشت بی رویه این نعمت الهی باشیم.
نویسنده گزارش اکرم دانش طلب
انتهای پیام /د