خلاصه اینکه شهرها، کوچه و خیابان‌های جهان خلوت شده است. حالا در روز‌های خانه نشینی انسان ها، تصاویر مختلفی از سرک کشیدن حیوانات به شهرها؛ قلمرو ظاهراً سابق آدم ها، خوراک مهیجی برای روز‌های کسالت بارِ در خانه ماندن و فضای مجازی شده است. بعضی کارشناسان سکوت و سلامت محیط زیست را عامل این تغییرات می‌دانند. بازار مقاله، نقد و نظرات زیست محیطی هم کم داغ نیست. باید دید کرونا چه بر سر محیط زیست می‌آورد؛ خوب یا بد؟
هوای جهان پاک‌تر شده
نقشه کرونا برای محیط زیست چیست؟ این همان سوال هزار و بحث و صد هزار پاسخِ کنش گران و متخصصان محیط زیست است. بعضی آن را مثبت می‌خوانند و برخی منفی می‌دانند. اول نگاه مثبت؛ گاز‌های گلخانه‌ای، محافظت از تنوع زیستی و مراقبت از اقیانوس‌ها ۳ شاخص مهم برای سنجش وضعیت محیط زیست در جهانند. بسیاری از کارشناسان، وضعیت زیست محیطی جهان در سال ۲۰۲۰ را نگران کننده اعلام کردند؛ بنابراین قرار شد با رویکرد‌هایی جدی امسال، سال ترمیم یا وقفه از آسیب‌های بیشتر برای حفاظت از محیط زیست باشد.
حالا کارشناسان این حوزه این روز‌ها در حال تحلیل هستند. مقالاتی منتشر کرده اند حاکی از این که کرونا پیش از هر رویکرد جهانی به اجبار این فرصت را در اختیار محیط زیست قرار داده است. بعضی به کاهش سوخت‌های فسیلی و آلاینده در شهر‌های صنعتی جهان در کشور‌هایی مانند ایتالیا و چین اشاره کرده اند. مطالعات زیست محیطی جهان در این ایام نشان داده گاز مونو اکسیدکربن که بیشتر توسط اتومبیل‌ها تولید می‌شود، در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۱۹ حدود ۵۰ درصد کمتر بوده است. تولید گاز دی اکسید کربن که با گرم کردن کره زمین در تغییرات آب وهوایی سهم دارد هم کاهش یافته. داده‌های به دست آمده از ماهواره «سنتینل- ۵» آژانس فضایی اروپا هم آسمان ایتالیا را پاک‌تر ثبت کرده است. مصرف سوخت‌های فسیلی در هفته پس از سال نو چینی امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۶ درصد کمتر بوده.
زیان‌های خانه نشینی ما
گروه دیگری از کارشناسان، اما استنادات دیگری دارند که حالا خانه‌ها کانون آلودگی زیست محیطی است. مردم حتی حالا در آستانه گرما از وسایل گرمایشی استفاده می‌کنند، چون بر این باورند این ویروس از گرما گریزان و گرما «متحد» انسان در مبارزه با کروناست. هر چند تحقیقات این موضوع را تایید نکرده و در کشوری گرمسیر مانند استرالیا در فصل تابستان هم موارد مبتلا به کرونا ثبت شد. آلاینده‌های بهداشتی مانند ماسک، شیرابه‌های کرونایی زباله‌ها و افزایش چشمگیر زباله‌های عفونی در جهان و مواردی مانند این را خطری برای محیط زیست است.
ماندن طولانی یا دائم مردم در خانه می‌تواند به نحوی دیگر به محیط زیست آسیب بزند. آب، برق، سوخت خانگی، مواد غذایی، بهداشتی و دارویی بیشتری مصرف می‌شود. در هوای سرد با روشن کردن سیستم گرمایش و مصرف برق برای ساعات بیشتر همراه است. افزایش مصرف آب و مواد شوینده هم آسیب دیگری است که فاضلاب را بیشتر می‌کند؛ احتمال بیشتر آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی. افزایش مصرف دارو، مواد ضدعفونی کننده و سموم هم آلایندگی خاص خود را دارد. با این اوصاف هنوز برای این جمع بندی که کرونا به کمک محیط زیست آمده یا آینده زیست محیطی جهان را آسیب پذیر می‌کند، کمی زود است.
جور جفای بشر
«طبیعت یک روز بالاخره انتقام می‌گیرد.» این جمله هشداری را شاید بیشتر ما بار‌ها و بار‌ها شنیده ایم. جمله‌ای که تلنگر می‌زد تا کمتر در حق طبیعت یا همان محیط زیست جفا کنیم. کارشناسان محیط زیست معتقدند این چرخه هوشمند است یعنی هر کوتاهی و جفا در حق اکوسیستم، خلاء در آن ایجاد می‌کند. این خلاء مثل چرخ دنده ساعت که خراب بشود یا حفره‌ای است که جای خالی خودش را نشان می‌دهد. برای مثال اگر ما درختان را قطع کنیم، اکسیژن کم تولید می‌شود. هوای آلوده تری تنفس خواهیم کرد و مثال‌هایی از این دست زیاد است.
حالا هم دانشمندان هشدار می‌دهند در آینده، بیماری‌هایی شبیه #کرونا_ویروس به وجود خواهد آمد و مردم باید منتظر بیماری‌های همه گیر بعدی باشند. محققان در کمپین «نشنال جئوگرافیک» گفته اند که کووید١٩ تازه شروع ماجراست و به دلیل جنگل زدایی و استفاده از حیوانات وحشی به عنوان غذا و دارو، بیماری‌های بیشتری مانند یا بدتر از کرونا ویروس خواهد آمد. این جملات هشداری، پیش فرض‌هایی است که مداخله در کار طبیعت را محکوم می‌کند و تلنگر می‌زند که برای توقف این تخریب و آسیب ها، امروز بهتر از فرداست و آثار سوء آن را کمتر می‌کند.
بز‌های پیشکشی در ولز
ما خود را مالک این سیاره می‌دانیم، این خوی بشر است. تفکری که سبب شده تمام چرخه حیات محیط زیست را خادم خود بدانیم و نگاه بهره بردارانه داشته باشیم. توسعه شهرها و نفی حریم حیات دیگر موجودات در خشکی، دریا و آسمان نمونه‌هایی از این خوی بد ماست.
شهرها چنان توسعه پیدا کرده که قلمرو زندگی دیگر جانداران کوچک شده. به زیستگاه‌های مشخص، محدود و معمولاً صعب العبور کوچ کردند تا پای بشر به آن باز و چرخه حیاتشان تنگ‌تر نشود. برخی گونه‌های جانوری هم به تصمیم بشر خاستگاهشان تغییر کرد. این روز‌ها تصاویر جالبی در نقاط مختلف جهان دیده می‌شود. حیوانات وحشی به دلیل اعلام قرنطینه کشور‌ها برای مقابله با ویروس کرونا و در خانه ماندن انسان‌ها احساس راحتی می‌کنند و در خیابان پرسه می‌زنند. شهر «ساندیدنو» در «ولز» در این روز‌های کرونایی دیدنی است؛ گله‌ای از بز‌های کوهی راهی خیابان‌ها شده اند برای گشت و گذار.
وب سایت «تلگراف» از هجوم این چهارپایان به شهر‌های ولز نوشته؛ بز‌های کوهی از نسل بز‌های کوهی کشمیری. روایتی وجود دارد که سال ۱۹۰۷ شاه ایران این گونه جانوری حیات وحش کشور را به ملکه ویکتوریا هدیه داد. بز‌ها از آن زمان در صخره‌های مشرف به دریا در ولز زندگی می‌کنند. البته نمونه‌های مشابه این رفتار را می‌توان در جا‌های دیگر جهان هم دید. تقریباً از همان اولین روز‌های قرنطینه در هند با خلوت شدن جاده و خیابان ها، رفت و آمد حیوانات جنگلی مانند فیل، ببر، پلنگ و گوزن سر طلایی در شهرها زیاد شده است. هندوستان شهر‌های متراکم، پر جمعیت و پر ترددی دارد و شرایط قرنطینه سبب شده شهرها سوت کور شوند، حیوانات کمتر احساس خطر کنند و بنابه غریزه کنجکاوانه خود پرسه بزنند؛ گویی شهرها را فتح می‌کنند.
فیل‌ها گرسنه می‌مانند
در کشور‌های توریستی و گرمسیری مانند تایلند، حیواناتی مانند فیل که برای جذب گردشگر بکار گرفته می‌شدند حالا به دنبال رکود گردشگری گرسنه مانده اند. در تایلند هزار فیل که تامین غذای روزانه آن برای فیلبانان سخت شده، گرسنه هستند. این فیل‌ها هر روز ۲۰۰ کیلوگرم غذا می‌خورند.
آمار‌ها حکایت از این دارد که ۴ هزار فیل در این کشور زندگی آزاد ندارند و در این صنعت بکار گرفته می‌شوند. کرونا زندگی این جانواران را که سال هاست فیلبانان آن‌ها را از جنگل بیرون آورده اند، تهدید می‌کند. مدتی قبل هم در چند کشور آسیای شرقی و گرمسیری، اخباری مبنی بر حمله میمون‌های گرسنه به شهر منتشر شد. شرح اخبار حاکی از این بود که غذای این میمون‌ها را معمولاً گردشگران تامین می‌کردند. این موضوع آن‌ها را وابسته و مهارت غذایابی گونه‌های جانوری را پایین می‌آورد. حالا در این روز‌های کرونایی و بدون گردشگر، چنین رفتار‌هایی از حیوانات گرسنه سر می‌زند.
پیاده روی شیر جوان در سانتیاگو
در بارسلون گراز‌های وحشی در معابر شهر دیده شده اند. دوربین‌ها در خیابان‌های شهر ۶ میلیونی «سانتیاگو» هم پرسه زنی یک شیر کوهی جوان را ثبت کرده اند. «بولدر» واقع در کوهپایه‌های کوهستان راکی بهشت سنگ نوردان است با قوانین قرنطینه و سکوت شهر، ساکنانش گفته اند شیر‌های کوهی از ارتفاعات راکی پایین می‌آیند و در شهر می‌گردند. دلفین‌های مدیترانه در قالب گروه‌های بزرگ، به خط ساحلی نزدیک شده اند؛ اتفاقی که کمتر می‌توان شاهدش بود. «رومن ژولیار»، مدیر تحقیقات موزه تاریخ طبیعی پاریس می‌گوید: «کاهش ناگهانی حضور آدم‌ها به حیوانات وحشی میدان داده است. آن‌ها با سرعتی باورنکردنی تغییر رفتار می‌دهند.» ژولیار روباه‌ها را مثال می‌زند که در حاشیه شهر‌های بزرگ اروپایی زندگی مخفیانه داشتند حالا، اما هر روز در شهر رژه می‌روند و خود را به مردم خانه نشین که از پشت پنجره آن‌ها را می‌بینند، نشان می‌دهند. کبوتر یا گنجشکان پارک‌ها هم کم کم از محدوده قدیمی خود دورتر پرواز می‌کنند. قلمرو آن ها؛ پارک‌ها را حالا حیوانات دیگری اشغال می‌کنند. خبری از ماشین‌های چمن زنی نیست. گیاهان بیشتر گل می‌دهند. گرده و شهد برای زنبور‌های عسل بیشتر شده است.
سال بی خطر این حیوانات
«ژروم سوئور» هم که در موزه تاریخ طبیعی روی صدا و زبان پرندگان پژوهش می‌کند، نکته جالبی را این روز‌ها مطرح کرده که پرنده‌ها به دلیل سر و صدای زیاد محیط آواز نمی‌خوانند، اما با تغییرات تازه، صدای آن‌ها بیشتر به گوش می‌رسد. درست برعکس آنچه که خیلی‌ها فکر می‌کنند که سکوت باعث شده صدای پرنده را بشنویم: «پرندگان از شرّ آلودگی محیط زیستشان توسط بشر خلاص شده اند.» این قرنطینه بزرگ جهانی که شاید در تاریخ زندگی بشر بی سابقه باشد در نیم کره شمالی با بهار و فصل جفت گیری بسیاری از جانوران همزمان شده است. کارشناس تنوع زیستی شاغل در مناطق جنگلی فرانسه که صحبت هایش در رسانه‌ها بازتاب داشته می‌گوید: «هر سال قورباغه‌ها و نوعی از سمندر؛ «سمندر آذرین» برای جفت گیری از جاده‌ها عبور می‌کردند و کشته می‌شدند. امسال، اما رفت و آمدشان بدون ترس و خطر است.» هر روز خبر‌ها و مقاله‌های مختلفی از تاثیر کرونا یا به عبارت بهتر؛ خانه نشینی انسان و نقش آن بر اکوسیستم، جمعیت و رفتار گونه‌های جانوری و گیاهی منتشر می‌شود.
غذا بدهید؛ کرونا نه!
با توجه به تایید احتمال انتقال کرونا از انسان به حیوان که پیش از این رد می‌شد، طرفداران محیط زیست توصیه‌هایی دارند. اگر قرار است برای سگ، گربه و حیوانات دیگر غذا تامین کنید از غذای دست و دهان خورده نباشد. برای مثال استخوان‌هایی که برای سگ‌های ولگرد یا غلاتی که برای پرنده‌ها کنار می‌گذارید نیم خورده نباشد. پیش از خوردن غذا مقداری از آن را بدون دخالت دست جدا کنید. در ظرفی تمیز و در بسته بریزید.
بعد آن را به محل مورد نظر ببرید و رها کنید تا حیوانات مصرف کنند. اگر شما ناقل باشید ممکن است ویروس کرونا با غذای دست و نیم خورده شما به جانوران منتقل شود. کرونا ویروسی سریع الانتقال است. گربه‌ای خانگی از بانویی بلژیکی و صاحب خود کرونا گرفته است.
پس باید زنجیره کرونا را از هر طریق قطع کنیم چه از حیوان به انسان چه انسان به حیوان. روز‌های نخست شیوع کرونا در سال نو چینی در شهر ووهان، برخی رسانه‌ها طبخ سوپ خفاش را عامل احتمالی انتقال کرونا دانستند. بعد‌ها با بررسی ژنوم ویروس نام حیوانی دیگر؛ مورچه خوار به میان آمد.
نقد‌ها بر سر اینکه حیوانات وحشی نباید برای طبخ عرضه شود آن هم با شرایطی که بازار‌های «تَر» دارند، کم نبود. به ویژه در فضای مجازی بالا گرفت و این اقدامات را محکوم کرد. دوباره پرونده مرس، سارس و ابولا به عنوان ویروس‌هایی با عامل حیوانی باز شد. این احتمالات هنوز با قطعیت علمی رد یا به طور کامل تایید نشده است. اما با توجه به تاثیرپذیری چرخه محیط زیست و حیات، دولت چین قوانین بازدارنده وضع کرد؛ خوردن حیوانات وحشی ممنوع اعلام شد.
دفاع یا تهاجم نوین؟
یک تیم تحقیقاتی در زمینه محیط زیست و بیمارى هاى بیولوژیکى معتقد است کرونا حیات بیولوژیک زمین را تغییر خواهد داد. به دنبال تغییر سبک زندگی بشر با شیوع این ویروس فراگیر، فعالیت‌های صنعتی و تولید آلاینده‌ها کمتر شده است. پیش بینی شده ادامه یافتن این سبک کاهش تولید بیش از ۲۰۰میلیون مترمکعب گازهاى گلخانه اى و دی اکسید کربن را به دنبال دارد؛ بنابراین با پایین آمدن دماى کره زمین به دنبال این کاهش، بقاى بیش از ۷۰۰ گونه گیاهى و جانورى قابل پیش بینی است. مشروط بر اینکه این وضع به مدت یک سال ادامه داشته باشد.
این گروه تحقیقاتی از کرونا با عنوان «تنفس عمیق» برای محیط زیست زمین یاد می‌کنند. نتایج بیشتر این تحقیقات با این کلیدواژه قابل دسترسی و جستجو است. البته برخی مقالات و جستار‌های زیست محیطی هم این ویروس را با عنوان و کلیدواژه «دفاع نوین اکوسیستم از خود» مطرح کرده اند. با این حال به نظر می‌رسد این موارد جمع بندی‌های پژوهشی است که ارائه می‌شود تا یک فرضیه قابل دفاع محکم.
گروهی دیگر از محققان معتقدند با فرض دست کاری و سلاح بیولوژیک بودن این ویروس همچنان این بشر است که به حریم طبیعت، جهان و حتی چرخه حیات خود دست درازی می‌کند؛ بنابراین دفاع نوین ماهیت خود را از دست می‌دهد و با فرض دست ورزی بیولوژیکی باید جای خود را به تهاجم نوین بشری دهد. زمان و نتایج نهایی تحقیقات گسترده این موضوع را روشن خواهد کرد.
روزگار ایزوله پوشی پاکبانان
تلاش کشور‌های جهان بر این است زباله‌های کرونایی جداگانه و بدون دخالت دست جمع آوری شوند. با این حال، اما هنوز در بسیاری از کشور‌ها این موضوع محقق نشده است.
بی مسئولیتی اخلاقی برخی شهروندان در رفتار با این زباله‌ها می‌تواند کرونا را دوباره به شهرها برگرداند، چطور؟ ماسک، دستکش و زباله‌هایی که به طور مستقیم با دست، رطوبت بدن و تنفس ما در ارتباط بوده در صورت ناقل بودن ما فقط یک دستکش یا ماسک نیست. وقتی آن را در پیاده رو یا معابر رها می‌کنیم، ممکن است حیوانات آن را لمس کنند.
باد آن را جابجا کند و پاکبانان برای حفظ پاکیزگی شهر ناچار خم شوند و آن را بردارند تا به مخازن زباله بیاندارند. البته بین اخبار بد روز‌های کرونایی خبر تجهیز کارگران خدمات شهری و جمع آوری پسماند به لباس ایزوله هم خبری خوب و دلگرم کننده بود. مخازن زباله پر از پسماند‌تر و شیرابه زباله است. شیرابه در شرایط عادی برای محیط زیست به خصوص درختان سم است حالا به ویروس از دستکش یا ماسکی که ما بدون کیسه یا محافظ در مخزن رها کرده ایم آغشته می‌شود؛ بنابراین یک بی احتیاطی ساده ما می‌تواند دوباره کرونا را برگرداند.
لاکپشت ها، بمب می‌بلعند
زباله‌های عفونی، بمب‌های ساعتی هستند. زباله‌هایی که نحوه جمع آوری و امحا آن‌ها بسیار مهم و حیاتی است. افرادی که با این زباله‌ها در ارتباط هستند مانند کادر‌های درمانی باید از پوشش محافظتی و ایزوله استفاده کنند. زباله‌های بیمارستانی البته و خوشبختانه با حساسیت بیشتری جمع آوری و امحا می‌شوند. خطر زباله‌های عفونی بیمارستانی و عمومی کم نیست. امحای صحیح ماسک‌های آلوده به مسئله جهانی تبدیل شده است. فعالان محیط زیست علاوه بر نگرانی برای گسترش آلودگی توسط این ماسک‌ها که جایگزین زباله‌های پلاستیکی می‌شوند از خطر بلعیده شدن آن توسط لاک پشت‌ها، دلفین‌ها و بقیه جانوران نگرانند.
زباله‌های عفونی و کرونایی خطری مهلک‌تر از پلاستیک برای چرخه حیات است. جملات «محمد درویش»، محقق و فعال محیط زیست در مصاحبه اخیر با همشهری قابل تأمل است: «طی ۴دهه پایانی قرن بیستم از سال ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۴ سازمان جهانی بهداشت بیش از ۳۳۵ نوع بیماری جدید شناسایی کرده که ۶۰ درصد منشا جانوری داشته اند. متأسفانه هر سال ۳۰۰ نوع ماده جدید شیمیایی در طبیعت تزریق می‌شود.»
کیسه قرمز اصفهانی تا امحاگر چینی
قدم اول را باید خود ما برداریم؛ زباله‌های عفونی حاوی ویروس کرونا باید از بقیه زباله‌ها جدا شوند تا امحای آن‌ها با دقت و حساسیت انجام شود. در اصفهان خانواده‌هایی که مبتلا به کرونا دارند با تماس با سامانه ۱۳۷ شهرداری، کیسه زباله قرمز رنگ می‌گیرند و زباله‌های عفونی را در آن می‌اندازند. ۲۵۰۰ نفر وظیفه جمع آوری این زباله‌ها را بر عهده دارند. گام بعدی امحای اصولی و حرفه‌ای است. مدتی قبل در خبر‌ها خواندیم چین به پاس همدردی ایران با مبتلایان کرونا در کشورش، یک دستگاه امحای پسماند بیمارستانی به ما اهدا کرده است که روزانه قابلیت امحای ده تن زباله عفونی بیمارستانی دارد. شرکت‌های دانش بنیان کشورمان هم این روز‌ها در این زمینه فعالیت‌هایی داشته اند. با این حال به نظر می‌رسد می‌توان انتظار اخبار بیشتر و بهتری در این حوزه از دانش بنیان‌ها و جوانان خلاق عرصه صنعت داشت.
منبع:فارس
انتهای پیام/