به گزارش خبرنگار
گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از
اصفهان،
عصارخانه‌ها یکی از جمله ابنیه فرهنگی به شمار می‌روند که طی پانصد سال گذشته نقش مؤثری در روغن کشی از دانه‌های روغنی داشته و کاربرد‌های خوراکی، داروئی و صنعتی داشته اند.یکی از احتیاجات بشر از همان دوران اولیه زندگی تامین روشنایی بود تا به وسیله آن خود را از تاریکی برهاند.
استفاده از روغن دانه هایی، چون برزک، کی کج، کافشه و کرچک از زمان‌های دیرین در ایران رایج بوده است. در عصارخانه‌ها علاوه بر روغن چراغ ، روغن خوراکی از مواد اولیه گرفته می‌شد.
در عصارخانه ها چه فرایندی انجام می شد؟
کامران هارونی کارشناس گردشگری اداره کل
میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگر استان اصفهان در گفت و گو با خبرنگار
گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از
اصفهان، گفت: یکی از احتیاجات بشر از همان دوران اولیه زندگی تامین روشنایی بود تا به وسیله آن خود را از تاریکی برهاند. استفاده از روغن‌های دانه هایی، چون برزک، کی کج، کافشه و کرچک از زمان‌های دیرین در ایران رایج بوده است.
در عصارخانه‌ها علاوه بر روغن چراغ ، روغن خوراکی از مواد اولیه گرفته می‌شد.در واقع عصارخانه‌ها در قدیم به دلیل نوع محصولات تولیدی و کاربردی آن‌ها همانند پالایشگاه امروزی بوده اند و حرفه‌ی عصاری از حرفه‌های پر اهمیت قدیم بوده است.
به گفته او عصارخانه جایی است که در آن عصاری می‌کنند محلی که درآن شیره انگور یا روغن نباتی می‌گیرند.
عصاری شغل و عمل عصار را می‌گویند و هم دستگاهی است برای روغن کشی که مرکب از استوانه‌ای چوبین به قطر ۲ تا ۳ متر و ارتفاع یک متر که در زمین نصب می‌شود.
سطح فوقانی استوانه‌ای بطور محدب و به شکل قیف تراشیدگی دارد و مطابق دهانه‌ی پایین استوانه است یک تیر در آن استوانه قرار می‌دهند به انتهای تیر رشته‌ای چرمین می‌بندند و سر رشته را به گردن اسب یا گاوی که در کنار استوانه ایستادخ می‌بندند و اسب یا گاو را به حرکت دورانی وا می‌دارند تیر به طور منحنی در داخل استوانه بگردش در می‌آید و دانه‌هایی مانند خشخاش، کنجد، پنبه و دانه‌های روغنی دیگر را در اطراف دهانه ریخته و خرد می‌کنند و روغن آن‌ها را می‌گیرند. درته دهانه استوانه سوراخی است که انتها ذخیره می‌گردد وقتی ظرف پر شد آنرا برمی دارند.
عصارخانه‌های اصفهان کارگاه‌هایی بوده اند که به کار روغن کشی از دانه‌هایی مانند، پنبه دانه، هسته تلخ زردآلو، برزک، آفتابگردان، خشخاش، کرچک، منداب اشتغال داشتند؛ که کاربرد‌های خوراکی، داروئی یا صنعتی داشتند.
ثبت هفت عصارخانه تاریخی در اصفهان
عصارخانه شیخ بهائی
فضای اصلی کارگاه عصارخانه شیخ بهائی در عمق ۹ متری از کف کوچه قرار دارد این عصارخانه تا سال ۱۳۳۷ ه. ش با نیروی محرکه به روش شتری فعال بوده و پس از آن تا سال ۱۳۵۴ ه. ش با نیروی محرکه جایگزین موتوری، اما باهمان ساختار قبلی فعال بوده است.
در فضای اصلی کارگاه در سکوی مدور با ارتفاع تقریبی ۶۰ سانتی متر و قطر تقریبی ۳ متر طراحی شده که بر فراز یکی از آن‌ها سنگی مدور و یکپارچه با ضخامت ۵۰ سانتی متر و قطر ۴/۱ به صورت افقی قرار گرفته که بر روی آن سنگی دیگر با همین مشخصات، اما با قطر ۹/۱ با شاخصی که از محور سنگ افقی خارج می‌شود با زاویه ۹۰ درجه در قسمت میانی اش اتصال یافته است. این سنگ قائم همان سنگی است که توسط تیرک‌های با یراق آلات بر بدن شتر‌ها چشم بسته متصل می‌شده و با این ترفند شتر را ساعت‌ها حول یک نقطه حرکت می‌دادند بی آنکه بداند هر بار از یک مبدأ می‌گذرد و، چون چشم بند داشته احساس سرگیجه هم نکند.
عصارخانه درب زنجیر
سنگ آسیاب آن دارای تاریخ ۱۰۱۰ ه. ق و نام استاد است.
عصارخانه شاهی
یک عصارخانه تاریخی در شهر اصفهان است که در سال ۱۰۲۱ ه. ق هم زمان با احداث بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملا عبداله به دستور شاه عباس اول ساخته شده است.
این عصارخانه دریک طبقه با ارتفاع حدود ۱۱ متر و سه سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه ایجاد شده که سقف‌ها به سبک طاق و چشمه و نورگیر‌های سقف، روشنایی عصارخانه را تامین می‌کنند این اثر در تاریخ ۲۵ متر ۱۲۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عصارخانه خمینی شهر
یادگاری از دوران صفویه از مکان‌های دیدنی این شهرستان است سازه‌های باقیمانده و معماری آجری این عصارخانه که اواخر سال ۸۶ به دنبال ریزش زمین در محله چهارشنبه بازار شهرستان کشف شده دربین عصارخانه‌های استان اصفهان بی نظیر است.
این عصارخانه حدود ۲ هزار مترمربع زیر بنا دارد که در زمان صفویه محور فعالیت اقتصادی و تجاری و یکی از بازار‌های منطقه بود و در سال ۸۶ با شماره ۲۶۸۵۵۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
عصارخانه بی طرف شهرضا
مربوط به دوره صفوی است تنها عصارخانه‌ای که در شهرستان شهرضا سالم باقی مانده و هنوز مشغول به کار است، این عصارخانه حدود یکصد سال سابقه دارد و در آنجا روغن منداب و روغن‌های دیگر می‌گرفتندکه این اثر در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۸۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عصارخانه تاریخی آران و بیدگل
تنها عصارخانه آران و بیدگل مربوط به دوران صفویه است این عصارخانه که در بافت قدیم مرکز شهر ساخته شده ۱۵۰۰ متر زیر بنا دارد و در سال ۹۵ به شماره ۳۱۵۲۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. آران و بیدگل با ۱۳۵ اثر ثبتی درفهرست آثار ملی کشور پس از کاشان رتبه دوم شهرستان‌های استان پهناور و تاریخی اصفهان را از این نظر داراست.
عصارخانه اخلاقی نجف آباد
نجف آباد به شهر عصارخانه‌ها معروف بوده وتعداد ۱۵ عصارخانه داشته است باتوجه به وضعیت زراعتی نجف آباد، وجود منابع کودی و روستایی در این شهر احساس می‌شد که این کار با تقاضای مردم نجف آباد انجام شد بیدآبادی سنگ بنای یکی از بزرگترین عصارخانه‌ها آن زمان و نجف آباد را پایه گذاری کرد.
این بنای بزرگ با سبک معماری خاص ساخته شده است و امروزه به عصارخانه اخلاقی معروف است که بزرگترین و پرقدمت‌ترین عصارخانه واقع در بازار بزرگ نجف آباد می‌باشد این عصارخانه که از آثار عهد صفوی است.
فریدون الهیاری افزود: ساختمان این بنا سبک معماری اسلوب بنا ومحاسبات فنی مهندسی آن، این بنا را به یکی از مهم‌ترین عصارخانه‌های اصفهان و از نفایس این عهد تبدیل کرده است.
او ادامه داد: لوازم بسیار ارزشمند و زیبایی در این عصارخانه وجود دارد که گرانبهاترین شی این گنجینه باارزش سنگ حجاری شده بسیار نفیسی است که روی آن آیه آخر سوره مبارکه ن والقلم به خط استاد محمد حسن الامی نقش بسته است این عصارخانه درسال ۱۲۴۶ ه. ق تعمیر گردیده است.
الهیاری گفت: علاوه بر عصارخانه اخلاقی که در دوران صفویه بنا شده عصارخانه حاج نوروز، سیدرضا آیتی، سید محمود آیتی، بابا امین، شاه آباد عصارخانه حاج نوروز که امروزه به عصارخانه زمانی معروف است توسط حاج نوروز زمانی ساخته شده است.
بسیاری از پل ها، آسیابها، عصارخانه ها، برج‌های کبوترخانه و سایر بنا‌های می توان برای جذب گردشگر داخلی وخارجی به غنای فرهنگ ملی و محلی اهتمام ورزیدکه باعث تقویت هویت فرهنگی می‌گردد.
با تخریب و غیر فعال شدن فضا‌های نظیر عصارخانه‌ها و آسیابها مشاغلی همچون عصاری و آسیابانی نیز در گذر زمان فراموش خواهند شد که ضایعه عظیمی برای فرهنگ کشور محسوب می‌شود و با محو شدن این آثار فرهنگی و مشاغل مربوط به آن‌ها پیوند نسل‌های کنونی و آینده با گذشته فرهنگی و تاریخی خود گسسته می‌شود.
گزارش: معصومه اکبری
انتهای پیام/س