به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،فرونشست زمین به جابجایی عمودی لایه‌های زمین گفته می‌شود که بر اثر عواملی همچون برداشت از مخازن هیدروکربنی، ریزش لایه‌های زیرسطحی زمین بر اثر انحلال سنگ‌ها و برداشت آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد.
بر اساس اصول علمی، خروج و زهکشی آب از بین لایه‌های آبرفتی منجر به نشست این لایه‌ها می‌شود. خروج آب از بین ذرات درشت دانه خاک سریع و نشست رخ داده بسیار جزوی و برگشت‌پذیر است، اما زهکشی آب از بین ذرات ریز دانه خاک همچون رس‌ها زمان‌بر بوده که منجر به نشست غیرقابل برگشت خاک می‌شود.
پس از جنگ جهانی دوم و روی آوردن کشور‌ها به توسعه بر پایه صنعت و کشاورزی، استفاده از منابع آب زیرزمینی مورد توجه قرار گرفت که این امر سبب اُفت شدید آب زیرزمینی و به تبع آن فرونشست زمین شد. به دلیل آثار مخرب فرونشست زمین از جمله تخریب منازل مسکونی، زیرساخت‌هایی همچون راه و راه‌آهن، غیر قابل استفاده شدن اراضی کشاورزی، مطالعات بسیاری در محافل علمی در خصوص شناسایی عوامل وقوع فرونشست، تعیین میزان و همچنین راهکار‌های جلوگیری از گسترش آن انجام شده و در حال انجام است.
حدود دو سوم کل دشت‌های کشور، با کلید واژه‌ای قرمز به نام «ممنوعه» توصیف می‌شود و این شرح پریشان حالی دشت‌های سرزمینی است که میزان تراز منفی آبخوان‌هایش به بیش از ۲ متر در سال می‌رسد و دیگر حتی با تزریق آب هم نمی‌توان، گوشه‌ای از این زمین مرده را احیا کرد.
برداشت بیش از حد مجاز را می‌توان نتیجه عدم وجود مدیریت درست منابع آب در بخش برداشت و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در در نتیجه نادرست بودن شیوه‌های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا به طور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.
فرونشست زمین خود یک زلزله خاموش و مخرب است که تنها راه حل جلوگیری از گسترش آن مهار برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است.
منصور شیشه‌فروش با اشاره به پدیده فرونشست زمین در دشت‌های استان اصفهان اظهار داشت: ۲۰ سال متناوب شرایط کمبود آب را در حوزه زاینده‌رود را داشته‌ایم و هنوز هم این شرایط وجود دارد و در شرایط اضطرار خشکسالی قرار داریم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان این‌که ۸۰ درصد از پهنه استان اصفهان تحت تأثیر کم آبی است، افزود: میانگین بارش امسال نسبت به سال گذشته و نسبت به بلندمدت کاهش داشته است و بارش‌ها کمتر از نرمال است و حجم زاینده‌رود هم نسبت به بلند مدت ۵۴ درصد کاهش داشته است.
او با تأکید بر این‌که این شرایط سبب شده در سال‌های گذشته برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی افزایش پیدا کند و این امر سبب نشست زمین در بعضی از مناطق شده است، گفت: وقتی بین لایه‌های خاک آب باشد و این آب کشیده شود، حالت تخلیه‌ای ایجاد می‌شود و نشست پیدا می‌کند، اثرات این فرو نشست در جا‌هایی از استان اصفهان بعد از ۲۰ تا ۳۰ سال برداشت بی‌رویه آب به صورت فرونشست ظهور پیدا کرده است.
شیشه‌فروش با بیان این‌که پدیده فرونشست مربوط به استان اصفهان نیست و بیشتر استان‌های کشور با این پدیده مواجه هستند، بیان کرد: می‌توان گفت استان اصفهان مانند استان‌های دیگر که در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند با این پدیده روبه رو هستند و اصفهان جزو ۱۰ استان کشور است که پدیده فرونشست زمین در آن رخ داده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان این‌که فرونشست زمین به علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی و کمبود منابع آب اتفاق می‌افتد، عنوان کرد: دشت‌های برخوار، گلپایگان، کاشان، مهیار، دامنه و اصفهان تحت تأثیر فرونشست زمین است.
او با اشاره به شکاف ۳۰۰ واحد مسکونی در دشت دامنه شهرستان فریدن خاطرنشان کرد: مدیریت بحران استان اصفهان آن را بررسی و مطالعات فنی انجام شد و علت آن برداشت بی‌رویه آب بوده، به همین دلیل دشت دامنه ممنوعه اعلام شد؛ در جاده کاشان نیز فرونشست زمین در جاده سبب شد که یک خودرو در آن فرو رود، این پدیده در راه‌ها و جاده‌ها و در منازل مسکونی به صورت شکاف دیده شده است.
شیشه‌فروش ادامه داد: طرح تعادل‌بخشی منابع آب توسط وزارت نیرو ابلاغ شده که باید این طرح اجرایی شود و مسؤولیت آن با وزارت نیرو است و باید اقداماتی را در راستای پیشگیری و کنترل فرونشست زمین انجام دهد تا ادامه پیدا نکند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان این‌که در محور زاینده‌رود به دلیل این‌که مدت‌ها آب قطع و وصل شده فرونشست‌هایی اتفاق افتاده است، تصریح کرد: سالیانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب کسری مخزن است که مازاد برداشت می‌شده است، میانگین سالیانه ۸۰ سانتی‌متر اُفت آب‌های زیرزمینی بوده است.
او با اشاره به راهکار‌های کنترل فرونشست زمین گفت: نصب کنتور‌های هوشمند بر روی چاه‌ها، اصلاح و تعدیل پروانه‌های چاه‌ها، پُر و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز از جمله راهکار‌های کنترل فرونشست زمین است.
شیشه‌فروش با اشاره به اقدامات انجام شده در راستای پیشگیری از فرونشست زمین بیان کرد: ۵ هزار حلقه چاه پُر و مسدود شده است و در مناطقی که بیشترین برداشت را داشته است ۶۲ گروه گشت و بازری آب و منطقه‌ای تشکیل داده تا از حفاری غیرمجاز جلوگیری کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به توقیف ۸۰۰ دستگاه حفاری غیرمجاز در سال‌های گذشته و امسال عنوان کرد: حدود ۴ هزار کنتور هوشمند در چاه‌های غیرمجاز نصب شده و در حال حاضر هم نصب کنتور‌های هوشمند با جدیت پیگیری می‌شود.
او با اشاره به این‌که جهاد کشاورزی موظف شده که طرح الگوی کشت را در مناطق مختلف اجرایی کند، افزود: اجرایی طرح‌های مصرف بهینه آب که حدود ۱۰۰ هزار هکتار در سطح استان اصفهان آبیاری تحت فشار برای پیشگیری از هدر رفت آب انجام شده است و احداث طرح‌های گلخانه‌ای برای مصرف بهینه آب در راستای پیشگیری از فرونشست انجام شده است.
شیشه‌فروش با تأکید بر این‌که مناطقی که تحت فرونشست زمین هستند باید ساز‌ها را در برابر حوادث پایدارسازی کرد که به دستگاه‌ها اعلام شده است، بیان کرد: تأسیسات در این مناطق باید پایدارسازی و جاده‌ها ایمن‌سازی شود و الزامات مهندسی را در ساختمان‌ها و ساز‌ها رعایت کنند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به این‌که در مناطق شمال و شرق اصفهان پدیده فرونشست زمین مشاهده شده است، تاکیدکرد: گروه‌های سازمان زمین شناسی و نقشه‌برداری در اصفهان هستند تا نرخ فرونشست را در مناطق مختلف انداز‌گیری کنند.
او با اشاره به این‌که مطالعات فرونشست زمین در حال تدوین است و همزمان راهکار‌های لازم در جهت کنترل فرونشست زمین در دشت‌ها تدوین و به دستگاه‌ها ابلاغ می‌شود، گفت: صرفه‌جویی در مصرف آب در این مناطق، تغذیه سطوح آب‌های زیرزمینی، اجرای طرح‌های آبخیزداری برای پخش سیلاب، می‌تواند در آینده به تدریج کمک کند.
شیشه‌فروش با اشاره تأثیر پدیده فرونشست زمین بر آثار تاریخی شهر اصفهان بیان کرد: با توجه به این‌که آب به صورت مداوم در زاینده‌رود جریان نداشته است، تحت تأثیر قرار می‌دهد، میراث فرهنگی در حال بررسی است در این راستا مطالعات فرونشست زمین توسط شهرداری و دانشگاه اصفهان در حال انجام است.
محسن رفیعی با اشاره به دلایل به وجود آمدن فرونشست زمین گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال‌های اولیه پس از انقلاب، رویکرد ویژه به خودکفایی در تامین مواد غذایی و افزایش اشتغال منجر به توسعه بسیار وسیع و بدون آینده‌نگری بخش کشاورزی شد.
مدیر اداره امور منابع آب شهرضا با بیان این‌که در آن سال‌ها به طور گسترده اراضی ملی توسط دولت به کشاورزان واگذار و مجوز حفر و بهره‌برداری تعداد زیادی چاه صادر شد، افزود: در هر منطقه تعداد چاه‌های آب کشاورزی از چند صد حلقه به هزاران حلقه رسید.
او با تأکید بر این‌که رشد بی‌رویه برداشت از منابع آب زیرزمینی به عنوان منبع آب غیر قابل بازگشت منجر به اُفت شدید سطح آب زیرزمینی شد، بیان کرد: اُفت شدید سطح آب زیرزمینی پیامد‌هایی از جمله متروک و غیرفعال شدن چاه‌ها، تحمیل هزینه سنگین به بهره‌برداران به منظور تعمیر و نگهداری چاه‌ها، شور شدن آب زیرزمینی و از همه مهم‌تر نشست زمین را به دنبال داشت.
رفیعی گفت: علاوه بر ممنوعه اعلام شدن بیش از ۳۰۰ دشت در کشور، در بسیاری از دشت‌ها همچون دشت مشهد، دشت شهریار در استان تهران، دشت رفسنجان در استان کرمان و دشت کبودرآهنگ در استان همدان، پدیده فرونشست گزارش شده است.
مدیر اداره امور منابع آب شهرضا بیان کرد: مانند سایر مناطق کشور، دشت مهیار واقع در جنوب استان اصفهان و شمال شهرستان شهرضا به عنوان یکی از مناطق مستعد کشاورزی به خصوص تولید محصولاتی همچون غلات و صیفی‌جات مورد توجه قرار گرفت.
او با بیان این‌که با وجود ممنوعه اعلام شدن دشت مهیار در سال ۱۳۴۷ بر اساس قانون ملی شدن آب، اراضی ملی در این منطقه واگذار و مجوز حفر صد‌ها حلقه چاه صادر شد، تصریح کرد: بر اساس آمار شرکت آب منطقه‌ای چاه‌های دشت مهیار جنوبی از ۲۱۷ حلقه در سال ۱۳۶۹ به ۴۴۶ حلقه در سال ۱۳۸۰ رسید که منجر به کسری مخزن سالانه ۲۵ میلیون مترمکعبی شده است.
رفیعی با اشاره به این‌که بر اساس آمار شرکت آب منطقه‌ای، سطح آب زیرزمینی در این دشت در طول ۴۰ سال گذشته به طور میانگین سالانه حدود ۷۰ سانتی‌متر اُفت داشته است، تصریح کرد: در برخی مناطق این دشت اُفت سطح آب تا چند متر در سال نیز گزارش شده است.
مدیر اداره امور منابع آب شهرضا با بیان این‌که اُفت ناگهانی سطح آب منجر به رخداد فرونشست گسترده زمین در این منطقه شده است، خاطرنشان کرد: از جمله پیامد این نشست می‌توان به کج‌شدگی و غیر قابل استفاده شدن لوله جدار چاه‌ها، کاهش فضای خالی در بین لایه‌های آبرفت و از دست رفتن آبخوان و ایجاد ترک و شکاف در سطح زمین را اشاره کرد.
او ادامه داد: شکاف‌های ایجاد شده در نزدیکی زیرساخت‌ها و منازل مسکونی منطقه تاکنون سبب ایراد خساراتی به زیر ساخت‌ها از جمله جاده مواصلاتی و استراتژیک اصفهان - شهرضا شده و نگرانی‌هایی را در خصوص وجود این شکاف‌ها در نزدیکی خطوط انتقال برق و راه آهن تهران- شیراز ایجاد کرده است.
رفیعی با بیان این‌که دشت مهیار مورد توجه بسیاری از محققان حوزه آب زمین‌شناسی و عمران قرار گرفته است، افزود: بر اساس نتایج تحقیقات محققان دانشگاه‌های شیراز و مشهد، بر اساس تصاویر ماهواره ENVISAT در بازه زمانی ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶، نشست سالانه بیش از ۸ سانتی‌متر گزارش شده است.
مدیر اداره امور منابع آب شهرضا عنوان کرد: با توجه به عدم کنترل موثر برداشت از منابع آب زیرزمینی، در سال‌های اخیر وزارت نیرو اقدام به اجرای طرح تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کرده که یکی از پروژه‌های این طرح بررسی فرونشست زمین در دشت‌های کشور و راهکار‌های پیشگیری و توقف روند آن است و اقداماتی نیز از سوی وزارت جهاد کشاورزی برای اصلاح الگوی کشت به منظور کاهش برداشت از منابع آب انجام شده است.
او با بیان این‌که نشست زمین بر اثر تراکم لایه‌های رسی خاک یک فرایند بلند مدت بوده و در صورت کاهش و حتی توقف برداشت از منابع آب زیرزمینی ممکن است رفتار تراکمی خاک ادامه داشته و تا سال‌ها منجر به نشست زمین شود، خاطرنشان کرد: توقف و کنترل برداشت بیش از حد منابع آبی نه تنها به منظور کنترل فرونشست زمین و خطرات اشاره شده، بلکه به منظور امکان ادامه فعالیت‌های کشاورزی و نیل به اهداف آن از جمله امنیت غذایی و تولید اشتغال ضروری به نظر می‌رسد.
منبع:فارس
انتهای پیام/م