با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
پیش از ظهور اسلام، عرب‌ها به دو دانش شبه‌تاریخ‌نگاری علاقه فراوانی نشان می‌دادند: یکی انساب و دیگری ایام‌العرب. علاقه عرب پیش از اسلام به این دو، ریشه در ویژگی‌های جامعه قومی و قبیله‌ای آن دوران داشت، اما نیاز‌های جامعه رو به توسعه اسلامی هم ضرورت بعضی از علوم قدیم را دوچندان می‌کرد؛ گرچه کارکرد این علوم، اساساً دچار تغییر شده بود. یکی از این علوم، علم انساب بود که در آن که در آن، بزرگانی، چون ابن عِنَبه به شهرت عالمگیری رسیدند.
نسب‌شناسی که نسبش به حَسنین (ع) می‌رسید
سید جمال‌الدین احمد بن علی حسینی، معروف به «ابن عِنَبه»، مورخ و نسب‌شناس شیعی قرون هشتم و نهم هجری قمری است.
ابن عِنَبه خود اشاره می‌کند که نسبش از طرف پدر به امام حسن (ع) و از طرف مادر به امام حسین (ع) می‌رسد. از این رو، وی را حسنی حسینی نیز گفته‌اند. نیای او عنبه اصغر نام داشت. بدین سبب او را ابن عنبه خواندند.
وی در حدود سال ۷۴۸ق در حلّه زاده شد و از همان آغاز جوانی در جرگه شاگردان ابوعبدالله محمد بن معیه دیباجی، نسب‌شناس معروف شیعی درآمد. ابن عنبه نزد او فقه، حساب، ادب، شعر، تاریخ و نسب‌شناسی فرا گرفت و از شاگردان و همراهان خاص او شد. ابن عنبه از کتاب‌ها و استادان بسیاری کسب فیض کرد، اما بیشترین بهره علمی را از آثار ابن معیه برد. پس از درگذشت ابن‌معیه، او به اصفهان، هرات، سمرقند و مکه سفر کرد و از نسب‌شناسان بسیاری بهره گرفت. وی در ۸۲۸ق درگذشت.
ابن عِنَبه و سه تحریر از یک کتاب
ابن عنبه تألیفاتی داشته که برخی از آن‌ها باقی مانده است. آثار باقی‌مانده و یا منسوب به ابن عنبه همگی درباره نسب‌شناسی است. مهم‌ترین اثر او در این زمینه عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب است. ابن عنبه این اثر را سه بار تحریر کرد: تحریر نخست آن مفصل و نامنظم بود و آن را به امیر تیمورگورکان تقدیم کرد و از این‌رو به عمدة الطالب تیموری معروف شد.
تحریر دوم، دو سومِ حجم تحریر نخست است و به عمدة الطالب جلالی معروف است و مؤلف آن را برای جلال‌الدین حسن بن علی بن حسن بن محمد حسینی تدوین کرد.
تحریر سوم را برای سلطان شریف محمد مشعشعی تدوین کرد و در ۱۰ صفر ۸۲۷ از آن فراغت یافته است. عمدة الطالب جلالی در ۱۳۱۸ق در بمبئی، بار دوم در ۱۳۵۸ق در نجف و بار سوم در ۱۳۸۰ق در همان‌جا و به کوشش محمدحسن آل‌طالقانی چاپ شد.
آثار باقی‌مانده و یا منسوب به ابن عِنَبه همگی درباره نسب‌شناسی است
کتاب دیگر ابن عنبه، الفصول الفخریة فی اصول البریة است که آن را به زبان فارسی و برای فخرالدین حسن بن شمس‌الدین محمد، از نوادگان امام زین‌العابدین (ع) که از عالمان سبزوار بود، نوشت. این کتاب در ۱۳۴۶ به کوشش جلال‌الدین حسینی محدث ارموی در تهران به چاپ رسید.
این کتاب در تبار آدم تا نوح و سپس گسترش فرزندان نوح و نیز در نیاکان پیامبر (ص) تا ابوطالب است. شباهت فراوان این این کتاب به کتاب عمدة‌الطالب جلالی چنان است که برخی گفته‌اند کتاب الفصول ترجمه عمدة‌الطالب است.
منبع: آنا
انتهای پیام/