با فاطمه محمدصالحی کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی درباره آسیب‌های «راحت طلبی» که یکی از آسیب‌های جدی تربیتی است گفتگو کردیم. خصیصه‌ای که اگر به قدرت برسد، زمام و افسار هدف‌های متعالی را گرفته و میل به سکون و رکود را بیشتر می‌کند.
راحت‌طلبی روی دیگر سکه بی‌مسئولیتی
وقتی از راحت‌طلبی حرف می‌زنیم، نباید فراموش کنیم که روی دیگر سکه آن بی‌مسئولیتی است. اغلب وقتی که فرد دچار تن آسایی و راحت‌طلبی می‌شود حقیقت امر این است که می‌خواهد مسئولیتی را قبول نکند، اینکه چطور به این موضوع واکنش نشان می‌دهد برای ما اهمیت دارد چرا که باید متوجه شویم با چه موقعیتی مواجه شدیم و فرد تا چه میزان دچار راحت‌طلبی شده است.
واکنش‌ها در مقابل خواسته‌های والدین، خود نشان‌دهنده میزان راحت‌طلبی است مثلاً فرزند برای انجام کار آن را به تعویق می‌اندازد و می‌گوید این کار را بعداً انجام می‌دهم یا می‌گوید صبر کنید تا یک کار دیگر را انجام دهم و بعد از آن، این کار را انجام می‌دهم که این هم مصداق تأخیر انداختن است و یا مانع‌تراشی می‌کند و یا با بهانه‌های مختلف نظیر آنکه پدر اجازه نداد و یا خواهرم به من فلان حرف را زد، به دنبال عدم انجام آن هستند.
دلیل‌تراشی، توجیه، تأخیر انداختن، بهانه‌آوردن و ایجاد مانع کردن همه شرایطی است که یک نفر برای عدم انجام کار‌ها از آن‌ها استفاده می‌کند و نشان می‌دهد که دچار آفت «راحت‌طلبی» شده است.
همه ما راحت‌طلبیم فقط کم و زیاد دارد
اما این سوال مطرح می‌شود که آیا فقط افراد خاصی دچار راحت‌طلبی می‌شوند و یا گروه خاصی از نوجوانان و بزرگ‌تر‌ها به تن‌آسایی دچار هستند؟ پاسخ این سوال خیر است. تقریباً می‌توان گفت ذات انسان‌ها اگر به حال خود رها شود به دنبال راحت‌طلبی است و همه با این مسئله درگیر هستند فقط میزان آن متفاوت است. اما در مساله «راحت‌طلبی» وقتی باید نگران نوجوان‌مان باشیم که روال عادی زندگی خودش یا اطرافیانش تغییر می‌کند و به حالت غیرطبیعی می‌رسد.
تعدادی از اتفاقات در اجتماع، خانواده و در گروه‌های دوستی ممکن است به وقوع بپیوندد که به این موضوع دامن بزند ما با دانستن هر کدام از این دلایل می‌توانیم قائله را برعکس کنیم و بدانیم که کدام موارد موجب راحت‌طلبی می‌شود و با کم کردن چالش‌ها از راحت‌طلبی افراطی نوجوانان جلوگیری کنیم.
«هر چه پیش آید خوش آید» مصداق راحت‌طلبی است
در ابتدا بیایید از ضرب‌المثل‌ها شروع کنیم اگر ضرب‌المثلی نظیر «هر چه پیش آید خوش آید» در خانه، توسط والدین و در حضور کودکان و نوجوانان زیاد بر سر زبان بیاید تا تبدیل به یک اصل رفتاری شود، ممکن است آرام آرام برای کودک و نوجوان هم تبدیل به یک سبک زندگی شود و دیدگاه‌های فکری نوجوانان را تشکیل دهد. به طور مثال فرزند ما در چنین شرایطی با خودش فکر می‌کند که من فعلاً برای درس خواندن تلاشی نمی‌کنم چرا که تا زمان کنکور شاید قوانین آن متفاوت شود و یا اصلاً کنکور حذف شود!
نه به "چو فردا شود فکر فردا کنیم"
برخی اوقات بزرگ‌تر‌ها از تکه کلام‌هایی استفاده می‌کنند که استفاده از همان جمله‌ها به مشکل فرزندان در خانواده دامن می‌زند. نباید فراموش کنیم که در ابتدا باید در خانواده نسبت به جلوگیری از بروز و رواج طرز تفکر «راحت طلبی» حساس باشیم. در ابتدا فضای خانه و خانواده را نسبت به این امر، پاکسازی کنیم چرا که اگر این کار را انجام ندهیم، برای فرزندان‌مان مشکلات غیرقابل جبرانی پیش می‌آید.
تصور کنید اگر کودکان در بافتی از خانواده پرورش پیدا کنند که اینگونه ضرب‌المثل‌ها زیاد در آن استفاده می‌شود در آستانه ورود به مدرسه و ۷ سالگی این موضوعات را الگوی خود قرار داده و کم کم پیشرفت تحصیلی‌شان از آنچه که باید باشد کمتر می‌شود و اگر فرد با این روال و این طرز تفکر رشد پیدا کند نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که بعداً از این کودک در دوران بزرگسالی یک کارآفرین خبره به وجود می‌آید. همچنین اگر کودکی با استراتژی راحت‌طلبی رشد کند و در آینده شکست بخورد، به دلیل روحیه شکننده‌ای که دارد هرگز دوباره و چندباره برای رسیدن به موفقیت تلاش نخواهد کرد.
در این کودکان به مرور زمان احساس خود کم‌بینی بیدار می‌شود و، چون تجربه‌های موفقیت‌آمیزشان کم بوده است و تجربه‌های زیادی نداشته‌اند، به مرور زمان درباره خودشان احساس ناتوانی پیدا می‌کنند و ارزیابی از خودشان طوری رقم می‌خورد که خود را یک انسان ضعیف می‌دانند.
در واقع صفتی که به ظاهر سطحی و تک‌بُعدی است اگر ادامه پیدا کند، ممکن است کودکان و نوجوانان را در تنظیم خویشتن‌داری در مباحث اخلاقی، جنسی و روابط بین فردی دچار مشکل کند.
دین‌داری مرکز هدف راحت‌طلبی
یکی دیگر از موضوعاتی که آفت راحت‌طلبی به حساب می‌آید، «دین‌داری» است؛ که اثرات منفی آن در زندگی نوجوانان خیلی زود خود را نشان می‌دهد. مثلاً برخی از پدر و مادر‌ها عنوان می‌کنند که در حال حاضر فرزندشان تمامی نمازهایش را به موقع می‌خواند و حتی از خواندن به موقع نماز صبح غافل نیست. اما نباید این نکته را فراموش کرد که در مسائل اخلاقی باید بلندمدت را در نظر گرفت بنابر این اگر موضوع راحت‌طلبی و تن‌پروری برطرف نشود در آینده نیز دین‌داری فرزندان تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. به همین دلیل بهتر است بین سن ۷ تا ۱۴ سالگی برای تنظیم میزان راحت‌طلبی اقدام کرد.
تغییر سبک زندگی با تغییر در رفتار با کودکان
یکی از موضوعاتی که مقام معظم رهبری نیز به آن تأکید کرده‌اند این است که باید سبک زندگی ایرانی‌ها بهبود پیدا کند و تغییر داشته باشد. اما بهتر است این تغییر هم از سنین پایین شروع شود؛ لذا یکی از موضوعاتی که می‌توان برای تغییر در سبک زندگی به آن اشاره کرد «تن‌پروری و راحت‌طلبی» است که چهره کلی جامعه را تحت تأثیر قرار داده است. اتفاقا تمایل زیاد به کار‌های پشت میز نشینی و مدیریتی ریشه در راحت‌طلبی دارد.
راهکار‌های فرار از راحت‌طلبی
یکی از استراتژی‌هایی که در این زمینه وجود دارد این است که با بچه‌ها از همان نقطه‌ای که آن را قبول دارند و به آن علاقه دارند و چالشی بین والدین و بچه‌ها درباره آن وجود ندارد شروع کنید. مثلاً کودکان علاقه زیادی به تجربه کردن دارند و آزمون و خطا برای آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. اولین راه برای اینکه از راحت‌طلبی کودکان جلوگیری کنیم این است که وقتی می‌خواهند کاری را تجربه کنند که مفید است، جلوی آن‌ها را نگیریم و بهتر است انجام آن کار مفید را از بچه‌ها دریغ نکنیم.
«نه» گفتن‌هایمان را برای هر مسأله‌ای خرج نکنیم
بسیاری از نوجوانان علاقه دارند که در شغل پدرشان همکاری داشته باشند و یا هنرهای مادرشان را تجربه کنند. حتی در افراد فامیل با دیدن افراد موفق دوست دارند تجربه آن‌ها را در زمینه‌های مختلف هنری و ورزشی امتحان کنند. والدین نباید جلوی این اتفاق را بگیرند و باید به این سمت برویم که «نه» گفتن‌هایمان را برای هر مسأله‌ای خرج نکنیم.
واگذاری مسئولیت به بچه‌ها فراموش نشود
یکی دیگر از مواردی که می‌تواند از بروز و رواج «راحت‌طلبی» در زندگی کودکان و نوجوانان جلوگیری کند واگذاری مسئولیت به بچه‌ها است، بچه‌ها کم کم با توجه به رشد عقلی و مهارت‌هایی که به دست می‌آورند توانایی این موضوع را پیدا می‌کنند تا فعالیت‌هایی که برای والد وقت‌گیر است را انجام دهند.
البته ممکن است که آن‌ها به خوبی ما نتوانند فعالیت کنند، اما این واگذاری مسئولیت حس اعتماد ما را به آن‌ها نشان می‌دهد و این حس برای بچه‌ها لذت‌بخش است. اگر این لذت‌ها را فرزندان‌مان بچشند کم کم فکر و ذهن‌شان اصلاح می‌شود، اما اگر این فرصت را به آن‌ها ندهیم بچه‌ها برای رسیدن به این میزان رضایت از خود، سراغ لذت‌هایی می‌روند که هم زحمت کمتری می‌طلبد و هم در تضاد با راحت‌طلبی‌شان نیست.
الگوپذیری خصیصه نوجوانی
کودکان و نوجوانان علاقه زیادی به الگوپذیری دارند لذا فراهم کردن حلقه دوستانه برای رفت و آمد‌های تحت نظر خانواده با افرادی که از لحاظ فرهنگی با خانواده ما تناسب دارند، یکی از راهکار‌های جلوگیری از تن‌پروری است. مراکز فکری خوب نظیر نمایشگاه کتاب و کتابخانه هم باید از مقصد‌هایی باشد که والدین باید برای تفریح کودکان و نوجوانان مدنظر داشته باشند.
اما یکی از آن دسته کتاب‌هایی که می‌تواند روحیه بچه‌ها را تغییر دهد، خواندن کتاب‌های زندگی‌نامه افراد موفق و اثرگذار است. به عنوان مثال اگر نوجوانان زندگی‌نامه دکتر حسابی را مطالعه کنند خیلی روی تفکرات و احساسات‌شان تأثیر می‌گذارد چرا که متوجه می‌شود انسان «تن‌پرور» و «راحت طلب» انگیزه و امید کمی دارند و هدفگذاری درستی برای زندگی‌شان ندارند. اما با خواندن این کتاب‌ها متوجه ارزش هدفگذاری و داشتن انگیزه و امید می‌شوند.
به صورت خانوادگی جست‌وجو کردن در فضای مجازی و یا گپ و گفت صمیمانه برای نوجوانان مفید است چرا که سبک زندگی «راحت‌طلبی» یک شبه در فرزندان ایجاد نمی‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود خانواده‌ها از این مهم غافل نشوند برخی از خانواده‌ها هیئت‌های دانش‌آموزی راه می‌اندازند که این هیئت‌ها فقط برای مولودی و عزاداری نیست بلکه جلسات گفت‌وگوی صمیمانه دارد و تحت نظر یک استاد و یا مربی باتجربه برگزار می‌شود. این هیئت‌ها بازدید‌های مختلف و کوهنوردی را نیز در برنامه خود دارند.
از مزایای ورزش غافل نشوید
ورزش در دوران کودکی و نوجوانی کمک زیادی به روحیه بچه‌ها می‌کند البته در این سن باید کنترل والدین روی بچه‌ها کاملاً غیرمحسوس باشد چرا که این پیام را به فرزندمان می‌دهد که او هر کاری که می‌کند ایراد و اشکال دارد و باید مراقبش باشیم در نتیجه این پیام نوجوان هیچ کاری را انجام نمی‌دهد. این شیوه تربیتی شیوه کارآمدی نیست چرا که تنها دیکته ننوشته است غلط ندارد پس والدین مراقب فرزندانشان باشند، ولی این کار را به حدی انجام ندهند که فرزند تصور کند که زیر ذره‌بین است و همیشه باید منتظر تذکر باشد.
سعی کنید تا جایی که می‌شود زمانی که فرزندتان تجربه خوب و مثبتی دارد وی را تشویق کرده و به او نشان بدهید که می‌تواند از پس برخی از کار‌ها به خوبی بر بیاید. همچنین فراموش نشود که مسئولیت‌هایی به بچه‌ها واگذار شود که احتمال موفقیت آن‌ها در کار مورد نظر حداقل ۵۰ درصد باشد.
انگیزه‌های معنوی روشی برای جلوگیری از تن‌پروری
آمار‌ها و تحقیق‌های کیفی نشان می‌دهد که انگیزه‌های معنوی و رابطه با خداوند نیز می‌تواند در این زمینه به بچه‌ها کمک بسیاری کند. به همین دلیل، داشتن جمع‌های سالم و انجام فعالیت‌های اجتماعی نظیر برپایی ایستگاه صلواتی، هیات‌های زیارت عاشورا و دعای کمیل و ... به صورت مداوم مفید است؛ لذا والدین از کار گروهی غافل نشوند چرا که اگر بچه‌ها در این سن تجربه موفق کار گروهی را داشته باشند باز هم در آینده به دنبال آن می‌روند.
حمایت افراطی از فرزندان، آینده آن‌ها را به باد می‌دهد
باید یادآوری کنیم که فرهنگ برخی از خانواده‌ها موجب افزایش تن‌پروری شده است. خانواده‌هایی که حسابی هوای بچه‌هایشان را دارند و با محبت‌های افراطی به اسم اینکه می‌خواهند بچه‌ها خسته نشوند و یا کمبودی نداشته باشند آن‌ها را راحت‌طلب بار می‌آورند حمایت از بچه‌ها نباید طوری باشد که فقط برای امروزشان خوب باشد و فردایشان را خراب کند.
شناسایی، رشد و پرورش خلاقیت، حلال مشکلات
کمک گرفتن از «خلاقیت» می‌تواند جبران بسیاری از مسائل باشد چرا که در خانه می‌توانیم در کنار فرزندان بسیاری از فعالیت‌ها را در کنار هم داشته باشیم. فرهنگ روزی حلال درآوردن از نهاد خانواده شکل می‌گیرد. پدر و مادر می‌توانند با کمک بچه‌ها کالایی را تولید کنند و در مناسبت‌های مختلف آن را در معرض فروش قرار دهند. چنانچه در دهه ۶۰ نیز بچه‌ها فارغ از مسأله مالی کار‌هایی نظیر فرفره‌فروشی انجام می‌دادند.
این تجربه‌ها باعث می‌شود که کودک و نوجوان احساس کنند که وارد یک کار جدی شده حتی می‌توان با واگذاری حساب‌داری کوچک به بچه‌ها قدرت اعتماد به نفس آن‌ها را بالا برد به عنوان مثال در جمع بستن خرج‌های روزانه و یا بافت رومیزی‌های کوچک و یا کار‌های هنری کم هزینه می‌تواند به مسئولیت‌پذیری بچه‌ها در زمینه تولید و رشد اقتصادی کمک کند.
اگر این موضوع دغدغه ما شود که هر ماه تعدادی از بچه‌های همفکر و هم نظر با یک پذیرایی ساده دور هم جمع شوند و هر بار هم این دور همی در خانه یکی از والدین باشد این کار با هزینه کم انجام می‌شود و حتی می‌توان از افراد جهادگری که در بسیج محله حضور دارند دعوت کرد تا هدایت این جلسات را بر عهده بگیرند.
پدر و مادر هم باید تلاش گر باشند
یکی از موضوعاتی که درباره تن‌پروری و راحت‌طلبی نباید فراموش کرد این است که والدین هم باید اهل تلاش باشند مثلاً یکی از مراجعه‌کنندگان من خانمی بود که دخترش ترک تحصیل کرده بود پس از اندکی صحبت کردن متوجه شدم که همسرش چند ماه است که بیکار در خانه مانده است و دائم ناله می‌کند که دنیا جای خوبی برای زندگی نیست به طور قطع تزریق فکر و ایده به بچه‌ها باعث می‌شود یک نوجوان پر امید را در آینده داشته باشیم که آرزو‌های زیادی داشته باشد و به دنبال تجربه باشد. این موضوع باعث می‌شود اولین چیزی که در ذهن فرد نوجوان از لذت متواتر می‌شود لذت جنسی نباشد و بداند چیز‌های زیادی برای تجربه و هیجان وجود دارد.
برای نوجوانان سرگرمی و دغدغه ایجاد کنیم
یکی از راه‌هایی که می‌توانیم به وسیله آن به نوجوانان کمک کنیم تا از نظر جنسی در زمان تطبیق با بلوغ فکری خود به دنبال ارضای آن باشند این است که ذهن‌شان را درگیر موضوعات مختلف کنیم. نوجوانان در سنی که نیاز‌های بنیادین بلوغ در آن‌ها فوران می‌کند باید سرگرمی‌ها و دغدغه‌های زیادی داشته باشند که به آن‌ها این فرصت را ندهد که برای اجابت نیاز جنسی عجله کنند و به هر راهی متوسل شوند تا این نیاز برطرف شود.
افرادی که دغدغه‌ها و اهداف کوتاه مدت و بلندمدت زیادی دارند عزت نفس‌شان بالا رفته و هر کاری را در شأن خود نمی‌دانند. متأسفانه در جامعه ما فقط به اعتماد به نفس اهمیت داده می‌شود و در بسیاری از اوقات عزت نفس یک موضوع حاشیه‌ای است. تنظیم روحیه تلاش‌گری یکی از مصداق‌های رشد عزت نفس است.
منبع: فارس
انتهای پیام/