تولید ۱۵۰ نوع محصول پتروشیمی؛ گنجینه عظیم ملی/ راه میانبر افزایش صادرات صنعت نفت در دوران تحریم چیست؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران،  دارا بودن ذخایر عظیم نفتی همواره به دنبال خود تولیدات نمونه پتروشیمی را به همراه خواهد داشت.

پتروشیمی در ایران حداقل ۱۵۰ محصول با صدها خریدار و ۱۰ ها مقصد صادراتی دارد به همین خاطر انعطاف‌پذیری بالایی به همراه داشته است.

مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی در داخل ایران از سال ۱۳۹۰ تا پایان سال ۱۳۹۷ به طور متوسط سالیانه ۶.۳ درصد رشد داشته و از ۱۱.۸۶ میلیون تن در سال ۱۳۹۰ به ۱۷.۷ میلیون تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. همچنین میزان صادرات نیز با متوسط رشد سالیانه ۲.۷ درصد از ۱۸.۲ میلیون تن در سال ۱۳۹۰ به ۲۰.۳ میلیون تن در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است.

جدیدترین رده‌بندی شرکت‌های شیمیایی و پتروشیمیایی دنیا که از سوی موسسه مستقل مطالعات شیمیایی (ICIS) منتشر شده، رتبه ۳ هلدینگ پتروشیمی حاضر در بورس ایران را برای سال ۲۰۱۶ مشخص کرده است. در کنار این ۳ هلدینگ ایرانی که در رده‌بندی جدید جایگاه‌های بهتری را نسبت به سال‌های گذشته به خود اختصاص داده‌اند، موسسه مستقل مطالعات شیمیایی(ICIS) فهرست ۱۰ پتروشیمی پردرآمد جهان را نیز منتشر کرد. بر اساس رده‌بندی سال ۲۰۱۶ موسسه مستقل مطالعات شیمیایی(ICIS) که سالانه رتبه‌بندی شرکت‌های شیمیایی و پتروشیمیایی جهان را منتشر می‌کند،‌ هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس در رده ۳۴ قرار گرفته است.

پتروشیمی در ایران چند ساله است؟

ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ شمسی باز می‏گردد. در اواخر این دهه، وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش صنعت پتروشیمی در کشور، بنگاه شیمیائی کشور را تأسیس نمود و شرکت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیائی مرودشت فارس را به اجرا گذاشت.

اما از آنجا که رشد این صنعت نیازمند فعالیت‌های تخصصی گسترده‌تر و هماهنگ با صنعت نفت و گاز بود، به زودی ضرورت ایجاد سازمانی برای توسعه و هدایت صنعت پتروشیمی مشهود شد و به همین سبب در سال ۱۳۴۲ شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت و تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تأسیس شود و تمام فعالیت‌های مرتبط با ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی در این شرکت متمرکز کنند.

روند توسعه و تحول صنعت پتروشیمی در ایران، پنج مرحله مشخص را در بر می‌گیرد:

 مرحله پیدایش

این مرحله با تأسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سال ۱۳۴۲ و با احداث واحد تولید کود شیمیایی شیراز در سال ۱۳۴۳ آغاز شد.

 مرحله گسترش اولیه

با ایجاد مجتمع های پتروشیمی رازی، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (ایران)، خارک، فارابی، بندرامام و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز آغاز گردید. (دوره سال‌های ۱۳۵۲-۱۳۵۶، ۱۳۴۷-۱۳۵۱، ۱۳۴۶- ۱۳۴۳)

مرحله رکود

به علت مسائل ناشی از جنگ تحمیلی، تولید به حداقل رسید و عملیات تکمیل احداث پتروشیمی بندرامام نیز متوقف شد، ولی تکمیل طرح‌های نیمه تمام از جمله طرح گسترش شیراز ادامه داشت.

مرحله تجدید حیات و بازسازی

اجرای طرح‌های برنامه پنجساله اول و دوم توسعه (پتروشیمی اصفهان، اراک و تکمیل مجتمع‌های بندرامام و ...) باعث شد که تولید در سال پایانی برنامه دوم به حدود ۱۲ میلیون تن برسد.

امروزه فرآورده‌های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و غیره، در تهیه بسیاری از قطعات مورد نیاز ساخت وسایط نقلیه، نقش ارزنده‌ای دارد. فرآورده‌های نفتی در تهیه سوخت موشک های هدایت کننده، سفینه‌های فضایی و ماهواره‌ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعات داخلی آنها کاربرد اساسی دارد. ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتی‌بیوتیکها از ترکیبات نفتی مشتق می‌شود.

درحال حاضر دید کلی صنایع پتروشیمی(Petrochemical industry)، بخشی از صنایع شیمیایی است که فرآورده‌های شیمیایی را از مواد خام حاصل از نفت یا گاز طبیعی تولید می‌کند. تا پیش از وارد شدن نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی مورد نیاز، بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی بدست می‌آمد. اما در اوایل قرن بیستم نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیبات مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کرده‌است.

اقوام متمدن دوران باستان، به ویژه سومری‌ها و آشوری‌ها و بابلی‌ها، در حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین میان رودان (محل عراق کنونی) با برخی از مواد نفتی که در دریاچه قیر بدست می‌آمد، آشنایی داشتند.

آنان از خود قیر به عنوان ماده غیرقابل نفوذ، استفاده می‌کردند. رومی‌ها و یونانی‌ها نیز مواد قیری را برای غیرقابل نفوذ کردن بدنه کشتیها به کار می‌بردند. همچنین برای روشنایی و گرم کردن نیز از آن بهره می‌جستند.

امروزه با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرت‌آوری بوجود آمد. به طوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.

صنعت  موتور محرکه سایر صنایع کشور

آلبرت بغزیان کارشناس نفت و انرژی در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان،گفت: خوشبختانه صنعت پتروشیمی از دهه اول انقلاب تا به امروز پیشرفت های خوبی داشته و با توجه به وارد شدن پتروشیمی به بورس و رشد بسیار مطلوب آن توانست روند رو به رشد خوبی داشته باشد.

او در ادامه در خصوص تحریم‌های صنعت پتروشیمی  بیان کرد: تحریم‌ها از گذشته بوده و هست و خوشبختانه نتوانسته بر صنایع کشور بخصوص مواد اولیه در زمینه پتروشیمی خللی ایجاد کند، البته شاید در زمانی تحریم‌های صنعت پتروشیمی بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار داده است.

بغزیان تصریح کرد: بی تردید امروزه صنعت پتروشیمی را می‌توان موتور محرک اقتصاد مقاومتی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در صنعت نفت ایران برشمرد.

او گفت: صنعت پتروشیمی با تاکید بر اولویت تامین نیاز داخل یکی از گزینه‌های مهم صادرات غیرنفتی به شمار می‌رود و همچنین در شکوفایی اقتصادی کشور، توسعه پایدار، بومی کردن فناوری و گسترش صنایع جانبی اعم از صنایع تکمیلی و یا صنایع تامین کننده نیاز‌های فنی، مهندسی و تحقیقاتی در کشور نقش اساسی دارد.

پتروشیمی تنها راه حل تغییر جهت برای جلوگیری از خام فروشی

محمد علی صادقی کارشناس نفت و انرژی در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان،گفت: عمدتا صنعت پتروشیمی بعد از انقلاب شکل متفاوتی بخصوص در ماهشهر و عسلویه به خود گرفت.

او ادامه داد: صنعت پتروشیمی ایران به عنوان راهکاری برای تغییر جهت ایران از خام فروشی به تولید ثروت از مواد هیدروکربوری مورد توجه قرار گرفت به طوری که در اوایل دهه ۹۰ تعداد مجتمع‌های پتروشیمی در حال تولید در ایران ۴۶ عدد بود که امروز این میزان به ۵۳ مجتمع با صادرات سالانه حدود ۲۶  میلیون تن رسیده است.

این کارشناس نفت گفت: در پنج سال گذشته فروش محصولات پتروشیمی در ایران از ۲۷.۳ به حدود ۴۰ میلیون تن در سال رسیده که این میزان فروش منجر به درآمد زایی سالیانه ۱۹.۷ میلیارد دلار شده است. با روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران  و بعد از آن لغو تحریم‌ها امروز شاهد آن هستیم که سطح ارزش صادرات محصولات پتروشیمی ایران در حال نزدیک شدن به روال سال‌های قبل است.

صادقی تصریح کرد: باید بتوانیم از ظرفیت‌های داخلی بخصوص صنعت پتروشیمی استفاده کنیم به طوری که صنعت پتروشیمی یکی از مهمترین صنایع کلیدی اقتصاد است و توسعه این حوزه علاوه بر اشتغال زایی در بخش‌های صنایع پایین دستی و بالادستی کمک قابل توجهی به کشور می‌کند.

او ادامه داد: توسعه پایدار اقتصاد صنایع پایین دستی پتروشیمی از مسیر خلق ارزش‌های بومی و مزیت محور و با الگوگیری از اقتصاد مقاومتی است، صنعت نفت بطور خاص و به تبع آن صنعت نفت و گاز بدون شک یکی از قدیمی‌ترین صنایع استراتژیک ایران است.

صادقی اضافه کرد: صنعت نفت و گاز و مشخصا صنعت پتروشیمی دارای ارتباط عمیق با صنایع بالا و پایین دستی خود است که هرگاه این صنعت رشد نموده است به تبع خود رشد سایر صنایع را نیز در پی دارد.

با این حال، این محصولات در مقایسه با ده ها هزار مشتقی که از نفت و گازهای طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست می‌آید، بسیار اندک بوده، نشان می‌دهد که باید همت و تلاش بیشتری در این زمینه باید بکار برد تا به واقعیت نزدیکتر شد.

فعالیت‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق تا اواسط سال ۱۳۶۷ به حداقل خود رسید.

بیشتر بخوانید: صادرات ۲۲ میلیون تن محصول پتروشیمی در سال/ صنعت پتروشیمی ۱۷ میلیارد دلار در آمد کسب کرده است

بازسازی مجتمع‌های خسارت دیده در جنگ، در طول برنامه اول توسعه، در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳، بهره برداری از طرح‌های بنیادی مانند پتروشیمی اصفهان، اراک و تکمیل مجتمع بندرامام گسترش صادرات و خصوصی سازی و سود دهی در برنامه پنج ساله دوم در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ و افزایش تولید سالانه تولیدات از ۴/۲ به ۱۱ میلیون تن در سال، با بهره برداری از برنامه‌های باقی‌مانده از برنامه پنج ساله اول، از اقدامات و پیشرفت‌های این شرکت، در مرحله بازسازی و تجدید حیات شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، به شمار می‌رود.

صنایع پتروشیمی بخشی از صنعت شیمی است که محصولاتش را از نفت خام یا گاز طبیعی تولید می‌کند. صنعت پتروشیمی ایران در آغاز راه است. کارخانجات این صنعت در بندر امام خمینی (ماهشهر) متمرکز است. 

صنایع پتروشیمی در اقتصاد ملی ایران نیز نقشی پررنگ ایفا می‌کند. بخش پتروشیمی بعد از بخش سایر معادن به غیر از نفت و گاز (صادرات غیر نفتی) بیشترین تاثیر‌گذاری در اتخاذ سیاست توسعه صادرات بر رشد اقتصادی خود بخش را داشته است و در میان بخش‌های اقتصادی كشور (غیر نفتی) حائز رتبه دوم است.

بخش پتروشیمی در بین بخش‌های تولیدی كشور با تعقیب سیاست جایگزینی واردات، موفق ترین بخش در اقتصاد كشور بوده به نحوی كه از نظر تاثیر‌گذاری بر رشد خود بخش، طی دوره مزبور، رتبه اول را در كل اقتصاد كشور داشته است.

پتروشیمی در صنعت نفت شاید به جرات بیشترین و بالاترین جایگاه از نظر رشد، افزایش ظرفیت، جلوگیری از خام فروشی، حضور در بازار‌های جهانی و جذب سرمایه خارجی را به خود اختصاص داده و موجب رشد چشمگیر صادرات غیرنفتی و اقتصادی کشور شده است.

به طوری که درآمد نفت از محل صادرات را در سال ۹۶ با احتساب میانگین نفت ۵۵ دلاری حدود ۴۰ میلیارد دلار در نظر بگیریم، کارنامه تجارت پتروشیمی‌ها در سال ۹۶ با درآمد ۱۱.۷ میلیارد دلاری رضایتبخش خواهد بود، اما این مهم، رافع ارزش‌آفرینی این صنعت و پتانسیل بالقوه آن برای صادرات بیشتر و درآمدزایی مضاعف‌تر نیست.

آخرین وضعیت صنعت پتروشیمی در کشور + داده نما

در حال حاضر ۵۶ مجتمع فعال پتروشیمیایی داریم که این تعداد با تحقق طرح‌های جهش دوم در پایان سال ۱۴۰۰ به ۸۳ مجتمع می‌رسد که بر این اساس و خوراک دریافتی صنعت پتروشیمی نیز به ۶۲ میلیون تن خواهد رسید، اما در جهش سوم یعنی تا پایان سال ۱۴۰۴ تعداد مجتمع‌های پتروشیمیایی کشور به ۱۰۹ واحد می‌رسد و به تبع خوراک دریافتی نیز افزایش خواهد یافت که برآورد‌ها حاکی از ان است که خوراک دریافتی واحد‌های پتروشیمی در این سال به ۷۴ میلیون تن خواهد رسید.

هم اکنون ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ۶۶ میلیون تن در سال است که این رقم با حجم سرمایه‌گذاری ۵۳ میلیارد دلاری ایجاد شده و درآمدی حدود ۱۷ میلیارد دلار عاید کشور می‌کند که ظرفیت تولید این صنعت با تحقق جهش دوم و در پایان سال ۱۴۰۰ به ۱۰۰ میلیون تن با حجم سرمایه‌گذاری ۷۰ میلیارد دلار خواهد رسید، همچنین در پایان سال ۱۴۰۴ و تحقق جهش سوم ظرفیت به ۱۳۳ میلیون تن با حجم سرمایه‌گذاری ۹۳ میلیارد دلار می‌رسد.

انتهای پیام/