با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله مشهور بهابن عبدالحَکَم، فقیه و تاریخ‌نگار سده‌های دوم و سوم هجری قمری است.
ابن عبدالحَکَم همچنین عنوان افراد خاندانی از مورخان، فقیهان، محدثان و پیشوایان مذهبی مصر در سده‌های دوم و سوم هجری / هشتم و نهم میلادی است که بر مالکیان مصر ریاست داشتند و از شهرت و نفوذ بسیار برخوردار بودند.
ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله شخصیت برجسته این خاندان بود که در حدود ۱۸۲ق/۷۹۸م در فسطاط به دنیا آمد. فقه و حدیث را نزد پدر آموخت. از یونس بن یحیی، ابوزرعه وهب الله بن راشد، شعیب بن لیث و عبدالله بن صالح حدیث روایت کرد و حافظان و راویانی همچون ابوحاتم رازی، نسائی و علی بن قدید از او روایت کرده‌اند. او نیز همانند برادران دیگرش جایگاه اجتماعی بالایی داشت و ریاست مذهبی را عهده‌دار بود، اما از بلا‌ها و سختی‌های دوران خلافت متوکل مصون نماند.
پس از شورش علی بن عبدالعزیز جروی، مصر دچار هرج و مرج و آشوب شد. در این زمان عبدالرحمان گرفتار و اموالش مصادره شد، اما پس از شکنجه شدن و مرگ برادرش عبدالحکم، در ۲۳۷ق، خلیفه دستور داد او را از زندان آزاد کنند. عبدالرحمان بیست سال پس از آزادی از زندان، در قید حیات بود. درباره رویداد‌های این دوره از زندگی‌اش اطلاعی در دست نیست. او در ۲۵۷ق/۸۷۱م درگذشت.
رابطه عبدالرحمان با حاکمان و دسترسی به اسناد و اسرار دولتی از یک سو و شنیدن اخبار و روایات صحابه و تابعینی که به مصر آمده بودند از سوی دیگر، سبب شد که او به تاریخ گرایش پیدا کند. وی از مجموع این اطلاعات کتاب فتوح مصر و اخبار‌ها را تألیف کرد. این کتاب کهن‌ترین اثر باقی‌مانده درباره تاریخ دوره اسلامی مصر است که احوال قضات مصر تا ۲۴۶ق در آن شرح داده شده و دارای هفت بخش است:
در فضایل مصر و تاریخ پیش از اسلام آن دیار، که بیشتر جنبه اساطیری دارد.
فتح مصر به دست اعراب مسلمانان.
ورود مسلمانان به مصر و رواج نظام خراج.
اداره مصر از زمان فتح تا مرگ عمرو بن عاص.
وقایع فتح افریقیه و اسپانیا تا ۱۲۷ ق.
تاریخ مختصر قضات مصر تا ۲۴۶ق.
احادیث و اخبار و روایات منقول از صحابه‌ای که به مصر آمدند.
این کتاب بیشتر جنبه روایی دارد. مورخان و راویانی، چون ابن قدید، ابوعمر کندی و نویسندگان مشهوری مانند ابن تغری بردی و سیوطی از این کتاب به منزله منبعی در تاریخ فتوح اسلامی استفاده کرده‌اند.
در قرن نوزدهم بخش‌هایی از کتاب به زبان‌های گوناگون ترجمه و منتشر شد.
منبع: آنا
انتهای پیام/