در حقیقت مصدر و بستر بسیاری از مباحث روانی و روانشناختی را که بعد‌ها دستمایه نظریه‌های روانشناسان و رفتارشناسان قرار گرفته، می‌توان در متون غنی و ادبی ایران یافت.
به عنوان نمونه، سعدی شیرازی در «گلستان» اثر ارزشمند و یگانه خود، در یکی از داستانک‌های که در حکایت هفتم از باب نخست این کتاب با عنوان «در سیرت پادشاهان» نقل کرده، جدای از مفاهیم حکمت آمیز، پرده از اختلال روانی برداشته که بسیاری از مردم به نوعی به آن مبتلا هستند.
شیخ اجل در این داستانک، ماجرای غلامی عجمی را روایت می‌کند، که حین سفری دریایی، از همراهی پادشاه و نشستن در کشتی، به علت ترس از «آب» خودداری می‌کند و در آخر حکیمی دانا با پی بردن موضوع - اختلال روانی -، علاج رفع ترس غلام عجمی را انداختن وی در آب (روش درمانی غرقه سازی) بیان می‌کند.
سعدی در این داستانک به اختلال روانی اشاره دارد که در مباحث روانشناسی از آن به عنوان «فوبی» یا «فوبیا» یاد می‌شود.
در فهرست مبتلایان به فوبی، افزون بر این غلام بخت برگشته، نام شخصیت‌های مشهور از ژولیوس سزار، اسکندر مقدونی، ناپلئون بناپارت، هانری سوم، بنیتو موسولینی گرفته تا آندره آغاسی تنیسور مشهور جهان و استیون اسپیلبرگ کارگردان برجسته سینما مشاهده می‌شود.
شاید شنیدن این نکته که سیاستمدار قدرتمندی، چون ناپلئون بناپارت که روزی اروپا را به تسخیر خود در آورد، از گربه می‌ترسیده، جالب باشد؛ و یا اینکه «دنیس برگ کمپ» ستاره سرشناس فوتبال هلند وجهان، که در مستطیل سبز، با شگرد‌های خود جادو می‌آفرید، از سوار شدن در هواپیما وحشت داشت و برای حضور در مسابقات با به جان خریدن مسافت‌های زیاد، همواره قطار را برای رسیدن به اردوی تیم ملی بر می‌گزید.
فوبی چیست؟
فوبی، برگرفته از واژه یونانی «فوبوس» نام خدای ترس در اساطیر یونانی است که با زدن نقاب به صورت و پوشیدن زره بر تن، برای ترساندن دشمنان در صحنه ظاهر می‌شده است.
از فوبی در مباحث روانشناسی به عنوان بیماری «نوروتیک» و زیر مجموعه «اختلالات اضطرابی» یاد می‌شود و در کتاب «آسیب شناسی روانی» تالیف دکتر حسین آزاد، فوبی ترسی دائمی از بعضی اشیا یا موقعیت‌ها که هیچ خطر واقعی برای تشخیص نداشته و بی تناسب با جدی بودن واقعی آن‌ها اغراق آمیز شده، تعریف شده است.
به باور روانشناسان، اغلب افراد ممکن است ترس‌های بی دلیل کمی داشته باشند، اما در فوبی این ترس شدید است.
افراد مبتلا غالبا می‌پذیرند که هیچ دلیلی وجود ندارد که از چنین شی یا موقعیتی بترسد، اما بیان می‌کنند که قادر نیستند خود را از آن رها سازند و اگر به جای اجتناب از موقعیت ترس آور، کوشش کنند بدان نزدیک شوند، اضطراب بر آنان مستولی شده و ممکن است به احساس خفیف ناراحتی و فشار، تا حمله اضطرابی شدید منتهی شود.
انواع فوبی
روانشناسان برای فوبی سه طبقه شامل ترس از مکان‌های سرباز (agrophobia)، ترس اجتماعی (social phobia) و ترس ساده (simple phobia) تعریف کرده اند.
ترس از وارد شدن به مکان‌های نا آشنا متداول‌ترین فوبی طبقه اول است.
ترس اجتماعی عبارت است از ترس وناراحتی از تماس و ارتباط با افراد بویژه در موقعیت‌های که ممکن است توسط دیگران مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
به عنوان نمونه ترس از صحبت کردن در جمع، ترس از عمل کردن در برابر دیگران، ترس از دستشویی عمومی، ترس از خوردن در حضور دیگران و ترس از تحقیر و شرمساز شدن.
ترس ساده نیز انواع گوناگون از ترس‌های غیر منطقی مانند ترس از تاریکی، بلندی، حیوانات، بیماری و غیر را در بر می‌گیرد.
در مجموعه متداول‌ترین فوبی‌ها به شرح ذیل است:
- «اکروفوبیا» (acrophobia) ترس از مکان‌های بلند
- «آگرافوبیا» (agraphobia) ترس از مکان‌های باز
- «الگوفوبیا» (algophobia) ترس از درد
- «کلاستروفوبیا» (claustrophobia) ترس از مکان‌های بسته
- «هماتوفوبیا» (hematophobia) ترس از خون
- «هایدروفوبیا» (hydrophobia) ترس از آب
- «میسوفوببا» (mysophobia) ترس از آلوده شدن
- «نیکتوفوبیا» (nyctophobia) ترس از تاریکی
- «فوتوفوبیا» (photophobia) ترس از نور
- «زوفوبیا» (zoophobia) ترس از حیوان
در این پیوند نباید فراموش کرد که پدیده‌های معاصر و به روز نیز افزون بر فواید خود، فوبی‌های دیگری را برای سرنوشت بشر اضطراب زده رقم زده اند، نمونه آن «مونو فوبیا» است که بر اساس آن، بیشتر کاربران تلفن همراه در صورت عدم دسترسی به موبایل دچار استرس و پریشانی می‌شوند!
فوبی، اضطراب هولناک
معاون دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: فوبیا یا ترس‌های روانشناختی، اختلالاتی هستند که در دسته اختلالات اضطرابی طبقه بندی می‌شوند؛ افراد دارای فوبیا، احساس ترس بیش از حد نسبت به موقعیت‌هایی که به صورت طبیعی تهدید کننده نیستند، تجربه می‌کنند.
دکتر مهرداد کاظم زاده عطوفی می‌افزاید: شایع‌ترین فوبیا، فوبیای اجتماعی است؛ هر فردی در زندگی خود به طور طبیعی، موقعیت‌های اجتماعی را تجربه می‌کند که در آن موقعیت‌ها و در آن شرایط، مورد توجه واقع می‌شود. مثلا هنگامیکه که در رستوان غذا می‌خوریم یا هنگامیکه قرار است مقاله و سخنرانی ارائه دهیم، وضعیت‌های معمولی هستند که احساس تهدیدی ایجاد نمی‌کنند، اما افراد دارای اختلال فوبیا در این شرایط فوبیای اجتماعی را تجربه می‌کند.
چه کسانی مشکوک به فوبیا هستند؟
این متخص روانشناسی بالینی اضافه می‌کند: هنگامیکه فرد دارای فوبیا با موقعیت‌هایی مواجه می‌شود که مورد قضاوت قرار می‌گیرد، دچار اضطراب زیادی می‌شود؛ فوبیا درجات متفاوتی دارد. افراد دارای علائم بدوی فوبیا می‌توانند با موقعیت‌های سخت مواجه شوند و در این موارد با اختلال روبرو نیستم، اما عده‌ای دیگر به واسطه تجارب حس ترس، از اینگونه موقعیت‌ها پرهیز و اجتناب می‌کند یا به سختی وارد این شرایط می‌شوند؛ در این افراد باید به فوبیا شک کنیم.
عطوفی با اشاره به انواع فوبیا می‌افزاید: به طورمثال فوبیا‌های ترس از آب، ارتفاع، فضا‌های شلوغ یا فضا‌های بسته وجود دارد. در فوبیای ترس از فضای بسته، افراد به خاطر این فوبیا سوار آسانسور نمی‌شوند یا اینکه به تنهایی وارد محیط آسانسور نمی‌شوند. افراد دارای فوبیای پرواز نیز در کابین‌های پرواز دچار حملات شدید اضطرابی می‌شوند.
وی ادامه داد: بنابراین یک فرد دارای فوبیا دو شاخص دارد. اول آنکه این فرد در موقعیت‌هایی که به صورت منطقی تهدیدی وجود ندارد، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند و دوم اینکه این اضطراب مانع از آن می‌شود که در آن موقعیت قرار گیرند. این افراد یا این شرایط را به سختی می‌گذرانند یا اینکه کلا از حضور در آن شرایط اجتناب می‌کنند.
عطوفی تاکید کرد: هر شخص که دو شاخص نامبرده شده را داشته باشد باید به روانشناسان بالینی مراجعه کند و آن‌ها ارزیابی می‌کنند که آیا فرد دارای فوبیا هست یا نه.
چه کسانی حتما باید برای درمان اقدام کنند؟
رئیس مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید: گاهی افراد در قرار گرفتن موقعیت‌هایی دچار اضطراب شدید می‌شوند که دلایل آن به بیماری‌های جسمی بازمی گردد بنابراین برای تشخیص فوبیا یا همان اختلال هراس روانشناختی باید معاینه شوند و به روانشناس مراجعه کنند.
عطوفی می‌افزاید: گاهی فرد دارای فوبیای ترس از فضای بسته، آپارتمان نشین و ناگزیر از استفاده از آسانسور است یا اینکه گاهی افراد دارای فوبیای پرواز به دلیل شغل حرفه‌ای و تجارت ملزم به سفر هستند و باید پرواز‌های متعددی داشته باشند که در این صورت وجود چنین اختلالی به زندگی و شغل آن‌ها آسیب می‌زند.
وی ادامه می‌دهد: حیوانات فی نفسه خطری برای انسان ندارند، اما در افراد دارای فوبیا؛ میزان اضطراب در مواجهه با حیوان به حدی زیاد است که اگر در محیط زندگی او حیوانی وجود داشته باشد، به زندگی طبیعی او اختلال وارد می‌شود و باید حتما اقدام به درمان کند.
درمان دارویی بهتر است یا درمان روانشناختی؟
معاون دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌گوید: اختلالات مربوط به فوبیا، درمان بسیار ساده‌ای دارند، اما این درمان‌ها زمان بر است و شامل دو نوع درمان‌های دارویی و روانشناختی می‌شود.
عطوفی می‌افزاید: دارو را روانپزشک ارائه می‌کند تا علائم اضطرابی مدیریت شوند. درمان روانشناختی توصیه بیشتری می‌شود، چون این اضطراب به دلیل مشخصی شکل گرفته و روانشناسان بالینی با روش‌های بازسازی تصویر‌های ذهنی و ریشه یابی دلیل، علائم اضطراب را حذف می‌کنند.
وی به افراد دارای فوبیا توصیه کرد برای درمان فوبیای خود حتما مراجعه کنند، چون در غیراینصورت لذت احساس تجربه‌های زیبا را از دست می‌دهند به طورمثال عده‌ای به دلیل هراس از آب، شنا نمی‌کنند و از این تجربه زیبا محروم می‌شوند.
چند نفر در کشور فوبیا دارند؟
گفته می‌شود ۴ تا ۸ درصد مردم آمریکا به یکی از انواع فوبی مبتلا هستند، اما آمار و ارقام در ایران مشخص نیست البته براساس پیمایش ملی کشور (۸۹ تا ۹۰)، آمار‌ها در گروه سنی ۱۴ تا ۶۵ سال نشان می‌دهد که ۲۳.۶ درصد مردم از یک اختلال روان رنج می‌برند که نیاز است برای درمان آن به متخصصان روانشناس و روانپزشک مراجعه کنند و وزارت بهداشت قبلا اعلام کرده است که از هر چهار نفر یک نفر مبتلا به اختلال روان است، اما چقدر از این افراد فوبی دارند، معلوم نیست. طبق اعلام وزارت بهداشت، ۶۳ درصد این مبتلایان فکر می‌کنند خودشان خوب می‌شوند و برای درمان مراجعه نمی‌کنند.
منبع: ایرنا
انتهای پیام/