رسانه‌های آمریکایی مقاومت رضاخان در شهوریور ۱۳۲۰ را «جنگ ۸۰ ساعته» نامیده‌اند. جنگی که از ساعت ۲ بامداد ۲۵ اوت تا ساعت ۱۰ بامداد ۲۸ اوت ۱۹۴۱ طول کشید. ایران به نیرو‌هایش دستور ترک مقاومت داد و این دستور از ساعت ۱۰ صبح همان روز به اجرا درآمد.
رضاشاه تا آخرین دقایق امیدوار بود که تاج و تخت را حفظ کند. در شب ۱۵ سپتامبر سال ۱۹۴۱ او کسی (به احتمال زیاد ابراهیم قوام) را به سفارت انگلستان فرستاد تا بلکه انگلیسی‌ها را راضی به ماندن خود کند، اما بولارد به فرستاده شاه گفت: استعفا تنها گزینه شاه است و «هیچ راه دیگری هم وجود ندارد». روز بعد رضاشاه استعفا داد و به اصفهان فرار کرد. مردم ایران از خروج رضاشاه بسیار خوشحال شدند. دستگیری و محاکمه شاه سابق خواستی همگانی بود.
اما آنچه در خواندن این کتاب موجب حیرت می‌شود، گزارش مطبوعاتی در مورد فساد رضاشاه و پول‌های وی در بانک‌های خارجی است؛ رضاشاه حدود ۵۰۰ میلیون دلار در بانک‌های خارجی پول داشته است.
به احتمال بسیار رضاشاه ثروتمند‌ترین مرد جهان بود. روش به دست آوردن این پول برای مردی فقیر که تحصیلات درست و حسابی نداشت، علامت سؤال بزرگی است. از طرف دیگر به گزارش «نیویورک‌تایمز»، ۵۵ میلیون دلار (۲۷۵ میلیون) پوند در بانک‌های لندن سپرده شده بود. این ثروت عظیم را دولت بریتانیا توقیف کرد و هیچ‌گاه نیز معلوم نشد که بر سر آن چه آمد!
هدف از ترجمه کتاب «شهریور ۱۳۲۰» و انتشار آن توسط پژوهشکده تاریخ معاصر ایران این است که ایران در دوره پیش از ظهور رضاشاه و برآمدن سلسله پهلوی در سال‌های پس از کودتای ۱۲۹۹، در آثار دیگر تا حدودی مورد بررسی و مداقه قرار گرفته، اما تاریخ سال‌های پایانی حکومت رضاشاه، نفرت مردم از او، حمله متفقین به کشور، فروپاشی سریع رژیم رضاشاه و سقوط او و جانشینی پسرش، محمد‌رضاشاه به دقت بررسی نشده و پرده از حقایق و دقایق آن برداشته نشده است.
ارزیابی درست از دوره رضاشاه و حکومت او، بدون بررسی و مطالعه سال‌های پایانی سلطنت او و نحوه سقوطش ممکن نیست؛ همچنین ارزیابی دوران محمد‌رضا پهلوی، بدون مطالعه و بررسی و تحقیق درباره آغاز سلطنت او نیز ارزیابی درستی نخواهد بود. کتاب «شهریور ۱۳۲۰» اولین تاریخ دقیق و مستند از این وقایع به زبان انگلیسی و گامی است در راه پر کردن این خلأ آشکار در پژوهش درباره تاریخ ایران در دوره جنگ جهانی دوم.
این کتاب در ۱۵ فصل نگاشته شده است: فصل اول کتاب شامل مقدمه و نگاه اجمالی به تاریخ حمله نیرو‌های مسلح روس و انگلیس به ایران با نام رمز «عملیات دیدار» است. فصل دوم کتاب به بررسی شرایط ایران در آستانه جنگ و اقدامات متفقین پرداخته است. فصل سوم، به بررسی گزارشی از هارولد ماینور با عنوان «مروری بر اقدامات مشترک بریتانیا و شوروی بر ضد ایران» پرداخته است. در فصل چهارم، روابط ایران با قدرت‌های بزرگ بررسی شده است. فصل پنجم به تأثیر پیروزی آلمان در جبهه غرب اختصاص دارد. در فصل ششم از اشغال عراق به وسیله بریتانیا و حمله آلمان به شوروی سخن گفته شده است و فصل هفتم به اتمام حجت روس و انگلیس با ایران نظر افکنده است.
همچنین فصل هشتم سیاست بریتانیا در حمله به ایران بررسی شده است. فصل نهم سیاست شوروی در حمله به ایران را تشریح کرده است. فصل دهم درخواست ایران از آمریکا را مدنظر قرار داده است. در فصل یازدهم حمله به ایران و جنگ ۸۰ ساعته بیان شده است. فصل داوزدهم به تحولات در تهران و تزلزل حکومت رضاشاه اختصاص دارد، فصل سیزدهم به تغییر شاه و اشغال نظامی تهران می‌پردازد، فصل چهاردهم به تحولات سیاسی در تهران نظر دارد و در فصل پانزدهم برنامه جدید ایران بررسی شده است.
کتاب «شهریور ۱۳۲۰» (اسرار حمله متفقین به ایران) نوشته محمدقلی مجد و ترجمه علی‌اکبر رنجبر کرمانی توسط پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و به قیمت ۱۱۱۰۰۰ به فروش می‌رسد.
منبع: فارس
انتهای پیام/