بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود.
این تعریف پدیده‌هایی همچون زمین لغزش‌ها را به دلیل اینکه حرکت آن‌ها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک‌های دستی، که دارای مکانیزم متفاوتی می‌باشد شامل نمی‌شود.
در این گزارش به بیان این می‌پردازیم که وضعیت فرونشست زمین در ایران چیست و راه حل مهار آن چیست.
فرونشست در ایران بحرانی‌تر از دیگر کشور‌های جهان است
شدت فرونشست در برخی دشت‌های ایران از جمله تهران دست کم ۹۰ برابر بیشتر از بحرانی‌ترین شرایط در کشور‌های توسعه یافته جهان است. محمد جواد بلورچی، مدیر امور زمین شناسی، مهندسی، مخاطرات و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در این باره می‌گوید: نرخ فرونشست در دنیا ۴ میلی متر در سال است و در کشور‌های پیشرفته این نرخ بحرانی قلمداد می‌شود با این حال در سال ۸۵ نرخ فرونشست در دشت تهران ۱۷ سانتی متر بوده که در سال جاری به ۳۶ سانتی متر در سال افزایش پیدا کرده است.
به گفته وی تحقیقات و بررسی‌های سازمان زمین شناسی کشور نشان می‌دهد که به علت خشکسالی‌های پیاپی و تغییرات اقلیمی طی سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در کشور افزایش یافته است، ولی رقم دقیق و مستندی برای کشور نمی‌توان ارائه کرد چرا که هر دشت در نرخ فرونشست، عدد خاص خودش را دارد.
وی رقم ۹۰ برابر نرخ فرونشست بحرانی‌ترین نقاط دنیا در ایران را به استناد تقسیم نرخ فرونشست سالانه ۳۶ سانتی متر در تهران صحیح می‌داند و می‌افزاید: شواهد حکایت از افزایش متوسط میزان فرونشست در کشور دارد و تصریح می‌کند: روند فرونشست رو به بهبودی ندارد!
این مسئول با اشاره به این که بیش از ۶ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی داریم، می‌افزاید: از حدود ۳۰۰ دشت کشور بیش از ۲۳۰ دشت حالت بحرانی دارد و گسترش پدیده فرونشست در این دشت‌ها ضرورت بازنگری و تغییر در استراتژی مدیریت منابع آب در راستای توسعه پایدار کشور را صدچندان می‌کند.
محمد درویش، مدرس دانشگاه و فعال زیست محیطی کشور نیز در این باره گفته: ظرفیت آب در کشور ما سالانه بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیارد متر مکعب است و باید چیدمان توسعه بر اساس این رقم صورت گیرد. ۸۷.۹ درصد از سرزمین ما در اقلیم خشک واقع است و در برنامه ریزی‌ها باید تغییر میانگین بارش‌ها در سال تا ۶۰ درصد محاسبه و بر همین اساس برای مصرف آب برنامه ریزی شود. وقتی توسعه را بر اساس کشاورزی طراحی می‌کنیم و نیاز به آب بیشترداریم و خشکسالی‌ها هم سبب فشار مضاعف بر سفره‌های زیرزمینی می‌شود در نتیجه شاهد فرونشست زمین هستیم.
سازمان‌های متولی باید چه اقدامی انجام دهند؟
علاوه بر توضیحات بالا، به موارد ذیل نیز میتوان اشاره کرد:
در مصرف آب بویژه در بخش کشاورزی باید بشدت صرفه جوئی کنیم.
وزارت نیرو در ظرف یکسال باید در میزان پروانه بهره برداری چاه‌های آب مجاز بازنگری کند بشدت با چاه‌های غیرمجاز حفر شده مقابله کند و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد.
وزارت جهاد کشاورزی باید در کاشت نوع محصولات و باغات و بویژه محصولات با مصرف بالای آب دخالت جدی کند و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد و همچنین در مورد بسط شیوه‌های نوین آبیاری اقدام بسیار جدی بعمل آورد و به مردم گزارش پیشرفت کار ارائه دهد.
سازمان محیط زیست بعنوان حافظ محیط زیست کشور در این زمینه مسئولیت بسیار سنگینی دارد. این سازمان ظاهرا بجز مساله شکار و چند مشکل دیگر، در این زمینه احساس مسئولیت نمی‌کند.
دولت باید برای پایش فرونشست کشور و مطالعات جدی‌تر آن حتما ردیف بودجه‌ای را اختصاص دهد. سازمان برنامه بودجه ظاهرا در این خصوص مشکلی را هنوز احساس نمی‌کند.
همان طور که صاحب نظران و کارشناسان برداشت بی رویه از سفره‌های آبی و متعادل نبودن میزان آب ورودی و خروجی مخازن را علت اصلی پدیده مخرب فرونشست بیان می‌کنند تنها راه مهار این پدیده هم کنترل برداشت‌ها و نجات سفره‌های زیرزمینی است.
تراز منفی آبخوان‌های کشور که میزان آن از منفی ۶ میلیارد متر مکعب در سال هم گذر کرده به معنای آن است که سالانه دست کم ۶ میلیارد متر مکعب آب بیش از چیزی که در خاک فرو می‌رود برداشت می‌شود و این یعنی عین فاجعه.
مهندس جمال روشن روان، رئیس سازمان زمین شناسی در خراسان رضوی هم تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی و کنترل برداشت آب را اصلی‌ترین راه حل به حداقل رساندن فرونشست زمین بیان می‌کند و می‌گوید: خشکسالی‌های متوالی و برداشت بی رویه آب و حفر چاه‌های متعدد برای تامین آب شرب در برخی دشت‌ها نظیر مشهد سالانه یک متر افت سطح آب‌های زیرزمینی را در پی داشته است و اگر برداشت آب کنترل نشود روز به روز شرایط بحرانی‌تر خواهد شد.
به اعتقاد وی کمتر شدن برداشت آب و به تعادل رساندن حجم آب ورودی و تغذیه مخازن با میزان آب استحصالی تنها راه نجات کشور از عواقب فرونشست زمین است.
نصرالله کمالیان، نماینده مجلس و عضو کمیته زلزله می‌گوید: فرونشست زمین خود یک زلزله خاموش و مخرب است که تنها راه حل جلوگیری از گسترش آن مهار برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است.
وی با اشاره به نقش موثر انسان‌ها در افزایش این بحران می‌افزاید: شواهد امر نشان می‌دهد که راهکار‌ها برای مهار این بحران ناکافی است.
محمد درویش، عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی نیز معتقد است: بی رویه توسعه دادن کشاورزی و تلاش نکردن برای افزایش راندمان آبیاری که همچنان ۳۰ تا ۳۵ درصد است دلیل اصلی این بحران است.
به گفته وی در سال ۲۰۰۱ اعلام شد که افت سطح آب کشور در ۳۰ سال (از ۱۹۷۱ تا ۲۰۰۱) ۱۵ متر معادل نیم متر در هر سال بوده است، ولی مدیر عامل شرکت منابع آب ایران به تازگی اعلام کرده است از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ این وضع به مراتب بدتر شده و در ۸۰ دشت کشور میزان افت سالانه سطح آب ۲ متر و در نیمی از دشت‌های کشور هم به یک متر در سال رسیده است که این شرایط بسیار نگران کننده است.
منبع: میزان
انتهای پیام/