محمدرضا سلمانی عبیات پژوهشگر تاریخ عاشورا در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، گفت: کاروان اسیران کربلا را پس از انتقال به کوفه، چند روزی توقف کردند و سپس به سوى دمشق، پایتخت حکومت اُمویان حرکت داده شدند.
او افزود: مسیر حرکت این کاروان در کتب تاریخ و سیره معیّن نشده است از این رو پیموده شدن هر کدام از مسیرهاى میان کوفه و دمشقِ آن روزگار محتمل است.
سلمانی عبیات با اشاره به اینکه بزرگانی همچون شیخ عباس نیز اعلام کرده اند که تعیین مسیر حرکت کاروان اسرا در کتب تاریخی مشخص نیست، تصریح کرد: شیخ عباس قمی در نفس المهموم، صفحه ۳۳۸ آورده است؛ بدان که ترتیب منزل هایى که در هر مرحله در آن توقف کرده اند، بیتوته کرده اند یا از آن عبور کرده اند معلوم نیست و در هیچ کتاب معتبرى ذکر نشده است.
این پژوهشگر تاریخ عاشورا با بیان اینکه برخى خواسته اند با ارائه شواهدى، حرکت آنان را از یکى از این چند راه، قطعى نشان دهند؛ ولى مجموع قرائن، ما را به اطمینان کافى نمى رساند، اظهار داشت: میان کوفه و دمشق، فقط سه راه اصلى بوده، البتّه هر کدام از این راه ها، در بخشى از مسیر، فرعى هاى متعدّد کوتاه و بلندى هم داشته اند که طبیعى است.
او در ادامه با برشمردن نخستین راه مشهور در آن زمان و تاکید بر اینکه آیت الله ری شهری نیز در پژوهش‌های خود بر این نکات اشاره کرده اند، بیان کرد: یکی از راه‌های مشهور در آن زمان بین کوفه تا شام راه بادیه است. این مسیر، کوتاه‌ترین راه بین این ۲ شهر است و حدود ۹۲۳ کیلومتر مسافت داشته است.
محمدرضا سلمانی عبیات با بیان اینکه مشکل اصلى این راه کوتاه، گذشتن آن از صحراى بزرگ میان عراق و شام است که از روزگاران کهن، به «بادیة الشام» مشهور بوده است گفت: این مسیر براى افرادى قابل استفاده بوده که امکانات کافى بویژه آب براى پیمودن مسافت هاى طولانى میان منزل هاى دور از همِ صحرا را داشته اند، هر چند گاهى شتاب مسافر او را وادار به پیمودن این مسیر مى کرده است.
این نویسنده عاشورایی راه کناره فرات را راه دوم احتمالی حرکت کاروان اسرا دانست و اذعان داشت: فرات، یکى از ۲ رود بزرگ عراق است که از ترکیه سرچشمه مى گیرد و پس از گذشتن از سوریه و عراق، به خلیج فارس مى پیوندد که کوفیان براى مسافرت به شمال عراق و شام از کناره این رود حرکت مى کردند تا هم به آب دسترسی داشته باشند و هم از امکانات شهرهاى ساخته شده در کناره فرات استفاده کنند که طبیعتا لشکرهاى انبوه و کاروان هاى بزرگ که به آب فراوان نیاز داشتند، ناگزیر از پیمودن این مسیر بودند.
او در تشریح این مسیر افزود: این مسیر ابتدا از کوفه به مقدار زیادى به سوى شمال غرب مى رود و سپس از آن جا به سوى جنوب، بر مى گردد و با گذر از بسیارى از شهرهاى شام، به دمشق مى رسد؛ این راه، انشعاب هاى متعدّد داشته و با طول تقریبى ۱۱۹۰ تا یکهزار و ۳۳۳ کیلومتر، جاى گزین مناسبى براى راه کوتاه، امّا سختِ بادیه بوده است.
این مورخ عاشورایی، راه کناره دجله را راه سوم دسترسی به شام دانست و اظهار داشت: دجله، دیگر رود بزرگ عراق است و آن نیز مانند فرات، از ترکیه سرچشمه مى گیرد؛ امّا از شام نمى گذرد و درگذشته، براى رفتن به شمال شرق عراق، از مسیر کناره آن، استفاده مى کرده اند که این راه، مسیر اصلى میان کوفه و دمشق، نبوده است و باید پس از پیمودن مقدار کوتاهى از آن، کم کم به سمت غرب پیچید و پس از طىّ مسیر نه چندان کوتاهى، به راه کناره فرات پیوست و از آن طریق، وارد دمشق شد که طبیعتا، از همه راه هاى دیگر، طولانى‌تر است و طول آن، حدود ۱۵۴۵ کیلومتر است؛ که این راه را «راه سلطانى» نامیده اند.
عبیات با بیان اینکه بر اساس شواهدی می‌توان استدلال کرد به احتمال قوی کاروان اسرا را از طریق راه سلطانی به سمت شام برده اند، بیان کرد: قرار گرفتن شهر‌های متعدد در مسیر راه سلطانی به عنوان راه رسمی و معروف در آن زمان احتمال حرکت این کاروان را در این مسیر را تقویت می‌کند، چرا که بر خلاف آنچه که در کامل بهائی آمده، هدف یزید از آوردن اسراء به شام، نوعی نمایش قدرت به همه شهر‌های بزرگ بوده است.
این پژوهشگر تاریخ عاشورا اظهار داشت: قرار گیری مشهد رأس‌الحسین در حماه و مشهد رأس الحسین (ع) در حمص و مشهد الدکّه یا مشهد السِقط در حلب که از آثار حرکت اسرا در این آن سفر است در مسیر راه سلطانی موید این گفتار است.
عبیات با اشاره به اینکه ابن سعد مورخ شهیر تاریخ اسلام به نقل از امام سجاد (ع) الطبقات الکبرى در جلد یک صفحه ۵۰۱ حدیث شماره ۴۶۳ آورده است که هنگام خروج از کاروان از کوفه، بسیاری از کوفیان به شیون و گریه روی آورده بودند، افزود: ایشان می‌فرماید: ما را از کوفه به سوى یزید بن معاویه بردند. راه هاى کوفه، پُر از مردم گریان بود و بیشترِ شب گذشته بود، ولى از فراوانى مردم نتوانسته بودند ما را عبور دهند. [با خود]گفتم: اینان، همان‌ها هستند که ما را کُشتند و اکنون مى گِریند!
او با اشاره به کیفیت تعامل امویان با کاروان اسراء گفت: سید بن طاووس در کتاب الإقبال جلد ۳ صفحه ۸۹ و علامه مجلسی در بحار الأنوار جلد ۴۵ صفحه ۱۵۴ حدیث ۳ به نقل از امام باقر آورده اند که فرمود؛ از پدرم على بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام در باره بردن او به سوى یزید پرسیدم. فرمود: مرا بر شترى لَنگ و بدون جهاز، سوار کردند و سر حسین علیه السلام بر بالاى عَلَمى بود و زنانمان، پشت سرِ من بر اَسترانى بدون پالان، سوار بودند. کسانى که ما را مى بردند، از پشت سر و گرداگردمان، با نیزه، ما را احاطه کرده بودند و آزار مى دادند. اگر اشکى از دیده یکى از ما فرو مى چکید، با نیزه به سرش مى کوبیدند، تا آن که وارد شام شدیم.
انتهای پیام/گ