دبیر ستاد توسعه علوم و فن آوری‌های شناختی گفت: تحقیقات داخلی برای درمان بیماری پارکینسون از ۲ روش نوشتن در مغز و استفاده از سلول‌های بنیادی در حال انجام است.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، عمیق شدن و تخصصی شدن رشته‌های علم از یک سو و پیچیده شدن نیاز‌های جوامع از سوی دیگر باعث شده که دیگر رشته‌های سنتی به تنهایی قادر به جوابگویی به نیاز‌ها نباشند و از این رو تعریف حوزه‌های میان و فرارشته‌ای برای کمرنگ کردن مرز بین علوم مختلف و کاربردی کردن علوم در نظام‌های آموزش عالی در دستور کار قرار گرفته است.
بیشتربخوانید: ترمیم دندان‌ها با سلول‌های بنیادی
یکی از حوزه‌های میان و فرارشته‌ایی که امروز بیش از پیش در حال مطرح شدن است علوم شناختی است که از علوم هوش مصنوعی و مدل سازی، مردم شناسی، شناخت اجتماعی، زبان شناسی و روانشناسی تشکیل شده است.
در حال حاضر رشته علوم شناختی از مقطع کارشناسی ارشد در کشور آغاز می‌شود و متقاضیان می‌توانند در مقاطع ارشد یا دکترا در این رشته تحصیل کنند.
به دلیل بین‌رشته‌ای و فرارشته‌ای بودن علوم شناختی هر متقاضی با پشت سرگذاشتن کنکور می‌تواند وارد این رشته شود، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که بیشتر دانشجویان رشته‌های مهندسی، روانشناسی، پزشکی، علوم پایه و فیزیک جذب علوم شناختی می‌شوند؛ علاوه بر آن‌ها دانشجوی دیگری هم وجود دارند که با اینکه در رشته‌های دیگری تحصیل می‌کنند، اما در رشته‌های علوم شناختی هم فعالیت دارند که در نهایت مدرک رشته مربوط به خود را می‌گیرد و مدرک رشته علوم شناختی را دریافت نمی‌کنند.
با توجه به اینکه بخشی از علاقمندان به رشته علوم شناختی را مهندسان تشکیل می‌دهند درباره جای کار در این حوزه برای مهندسان، آینده پیش روی این رشته و بازار کار آن با مجید نیلی‌احمدآبادی دبیر ستاد توسعه علوم و فن آوری‌های شناختی و رئیس دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران گفتگو کرده‌ایم.
بسیاری از دانشجویانی که جذب رشته علوم شناختی می‌شوند، از دانشجویان رشته‌های مهندسی هستند، در این رشته چه کارکرد‌های عملی و نتایج عینی برای ایجاد جذابیت برای این دسته از دانشجویان وجود دارد؟
نیلی احمدآبادی: یکی از مسئله‌های جدی در حوزه علوم و فناوری‌های شناختی، موضوع ایمپلنت‌های مغزی است که صورت مسئله در ایمپلنت‌های مغزی این است که چگونه می‌توانیم مغز را بخوانیم و در مغز بنویسیم.
اولین کاری که از نظر اخلاقی مسئله‌ای ندارد و بدون مشکل در حال انجام است، استفاده از ایمپلنت مغزی برای افراد معلول برای کمک به آن‌ها است؛ برای مثال در افرادی که قطع نخاع هستند درمانگران سعی می‌کنند که کورتکس مغز را بخوانند و عضو مکانیکی را با مغز حرکت دهند که تاکنون موارد متعددی از این پروژه موفقیت‌آمیز بوده است؛ بنابراین یکی از حوزه‌های جدی علوم و فناوری‌های شناختی ساخت ابزار‌هایی است که مغز را بخواند و در مغز بنویسد. البته خواندن مغز الزاما به معنای ورود الکترود خارجی به مغز نیست، بلکه به معنای خواندن فعالیت‌های الکتریکی مغز و رمزگشایی آن‌ها است تا بفهمیم فرد چه قصدی برای انجام کار داشته و در انجام آن کار‌ها به شخص کمک کنیم.
ایده نوشتن در مغز اگرچه بلندپروازانه است، اما توسط شرکت‌های مطرح جهانی با جدیت دنبال می‌شود؛ در ایران هم دو دانشگاه در موضوع نوشتن در مغز موش اقداماتی را انجام دادند که موفق بوده و قادر به کنترل حرکت حیوان شده‌اند. این آزمایش‌ها برای مثال در عملیات امداد و نجات کاربرد دارند.
ایده نوشتن در مغز بلندپروازانه است که به شدت دنبال می‌شود، همچنان که شرکت ایلان‌ماسک (بنیان‌گذار شرکت تسلا موتورز و فعال در تجارت صنایع پیشرفته) چند وقت پیش سیستم ایمپلنت موش را تست کرد که این ایمپلنت مغز را می‌خواند.
در حوزه خواندن مغز و تحت کنترل درآوردن مغز حیوانات، صورت مسئله در اختیار گرفتن مغز حیوانات است. آزمایشی در این باره در مجموعه دانشگاهی تربیت مدرس انجام شده که طی این آزمایش با کاشت الکترود در مغز گونه‌ای از ماهی، کنترل جهت حرکت ماهی ممکن شد؛ حل این صورت مسئله برای مثال نتایج جدی در ماهیگیری برای هدایت خانواده ماهی‌ها به محل موردنظر دارد.
علاوه بر این، مجموعه‌ای در دانشگاه علم و صنعت آزمایشی روی موش انجام داده‌اند که موفق به حرکت حیوان شده‌اند و ایده پشت این اقدام استفاده از حیوان برای مثال در امداد و نجات در بلایای طبیعی است که حیوان می‌تواند بدون محدودیت‌های تامین انرژی و با دارا بودن مکانیزیم حرکت، در محیط‌های پیچیده حرکت کند و جایگزین پروژه‌های نه چندان موفق ربات‌های نجات‌دهنده شود. این حیوان متصل به سنسور زنده‌یاب خواهد بود و ساعت‌ها می‌تواند برای نجات افراد در مکان‌هایی که امکان حضور انسان وجود فعالیت کند. کمیته‌های اخلاق اجازه این تحقیقات را به محققان داده‌اند.
تحقیقات برای درمان بیماری پارکینسون در کشور از طریق دو روش نوشتن در مغز و استفاده از سلول‌های بنیادی در حال انجام است که به زودی و تا چند ماه آینده نتایج آن قابل اعلام می‌شود؛ با این درمان‌ها می‌توان یادگیری تحلیل رفته را بهبود داد یا سلول‌های از دست رفته را ترمیم کرد.
درباره نوشتن در مغز، ان‌شاءالله پروژه دیگری تا چند ماه آینده در کشور به نتیجه می‌رسد که درباره درمان بیماری پارکینسون است؛ در این بیماری افراد لرزش‌های بسیار دارند و یادگیری آن‌ها دچار اختلال می‌شود. در ایران این درمان روی موش آزمایش شده است که در این درمان، می‌توان با ساخت الکترود‌های عمقی در مغز و تحریک مغز جلوی ارتعاشات را گرفت و یادگیری تحلیل رفته افرادی که بیمار شده‌اند را بهبود داد؛ این موضوع نوعی نوشتن در مغز برای کاهش آمال افرادی است که دچار مشکل پارکینسون می‌شوند.
البته همین بیماری پارکینسون راه درمان دیگری هم دارد که به زودی نتایج آن اعلام می‌شود و محققان کشور ما هم به آن دست پیدا کرده‌اند و ان‌شاءالله به زودی فاز‌های بالینی برای تست روی انسان آغاز می‌شود. در آن روش درمان به جای تحریک الکتریکی مغز، سلول‌های بنیادی را در مغز تزریق می‌کنند و این سلول‌ها قسمت آسیب‌دیده را ترمیم کرده و مشکلاتی که باعث بروز بیماری پارکینسون می‌شود را حل می‌کنند.
چه بازار کاری برای مهندسان رشته علوم شناختی وجود دارد؟
نیلی احمدآبادی: یکی از حوزه‌های جدی در علوم شناختی این است که چگونه و با چه ابزار‌های دیگری می‌توان مغز را تحریک کرد و خواند؟ در بحث وارد شدن به حوزه ابزارسازی برای خواندن و تحریک مغز برای مهندس‌ها زمینه کاری وجود دارد.
برای مثال با امواج الکتریکی یا نور مغز را تحریک کرد تا رفتار خود را عوض کند؛ تحریک مغز با نور در کشور اتفاق افتاده است اگرچه در حال حاضر در زمینه تحریک مغز توسط نور لیزر برای کنترل رفتار حیوان هنوز در ابتدای راه هستیم که محققان داخلی تا این مرحله از آزمایش‌ها موفق شده‌اند برای مثال حیوان را به خواب ببرند. ساخت این ابزار‌ها کار مهندسان است.
یکی از دیگر موضوعات جدی تولید (گیم) بازی‌های شناختی برای ارتقای قابلیت‌های شناختی افراد است؛ این روز‌ها مردم به شدت به گیم علاقمند هستند و می‌توان از گیم برای اندازه‌گیری قابلیت‌های شناختی افراد و و ارتقاء آن‌ها استفاده کرد. البته در اینکه این کاربرد‌ها در درازمدت تا چه حد اثربخش هستند و اثر آن‌ها تا چه مدت باقی می‌ماند سوال‌هایی وجود دارد، اما می‌دانیم حداقل اثر آن این است که افراد نسبت به قوای شناختی خود آگاه می‌شوند. برای مثال نتایج نشان داده افرادی که عمل جراحی قلب باز انجام می‌دهند عموما ً دچار افت شناختی جدی می‌شوند که استفاده از این بازی‌ها باعث می‌شود که این افراد سریع‌تر قوای شناختی خود را بدست آورند؛ همچنین نتایج یک آزمایش هم نشان داده که استفاده از این روش برای بهبود وضعیت بچه‌هایی که دچار مشکل خودکنترلی بوده‌اند موثر واقع شده است؛ بنابراین استفاده از بازی‌های هوشمند که قوای علوم شناختی کاربر را تخمین بزند و تدوین مراحلی از بازی که قوای شناختی افراد را ارتقاء دهد از دیگر زمینه‌های حضور مهندسان در علوم شناختی است.
مهندسان می‌توانند ابزار‌های بسیاری مانند بازی‌های شناختی را برای ارتقا قابلیت‌های شناختی بسازند. در مجموع هدف از این رشته کاری این است که در آینده بتوانیم رفتار افراد را رمزگشایی کنیم تا برای رفع بیماری‌هایشان کمک بهتری ارایه دهیم.
مهندسان می‌توانند ابزار‌های بسیاری مانند بازی‌های شناختی را برای ارتقا قابلیت‌های شناختی بسازند که در حال حاضر بازی‌های علوم شناختی در کشور تولید شده و نتایج مثبتی هم از آزمایش این بازی‌ها روی افراد بدست آمده است.
در حال حاضر داده‌های زیادی در کشور وجود د ارد که می‌توانیم آن‌ها را تحلیل کنیم و به جامعه بازخورد دهیم که با کمک این ابزار‌ها می‌توانند رفتار‌های خود را بهبود ببخشند.
در مجموع هدف از این رشته کاری این است که در آینده بتوانیم رفتار افراد را رمزگشایی کنیم تا مانند استفاده از تحریک مغز در رفع بیماری پارکینسون، بتوانیم برای رفع بیماری‌هایشان کمک بهتری ارایه دهیم.
در حال حاضر پرداختن به چه موضوعی از علوم شناختی در اولویت کشور است؟
نیلی احمدآبادی: در بعد فردی افراد باید برای حل مساله براساس علایق شخصی به حوزه‌ای وارد شوند که این حساسیت در حوزه‌های جدید بیشتر هم هست و در بعد کشوری مهم‌ترین موضوعی که اکنون مورد نیاز است ارتقاء قابلیت‌های شناختی آحاد جامعه است.
هنوز مطالعه و ارزیابی چندانی از اینکه کدام یک از قابلیت‌های شناختی جامعه ایران نیازمند ارتقاء است انجام نشده است، اما برآورد جمعی در دنیا این است که همه ابعاد شناختی نیاز به ارتقا دارند.
یکی از صورت مساله‌های جدی امروز، روانپزشکی محاسباتی است که با فرد بیمار مصاحبه می‌شود و درمانگر از اطرافیان درباره رفتار‌های او گزارش می‌گیرد و حدس می‌زنند که فرد دچار چه مشکلی است و درمان را آغاز می‌کنند. با این مساله، این سوال مطرح است که آیا می‌توان مجموعه آزمون‌هایی را در طول زندگی عادی این فرد اجرا کرد که در طول زمان داده‌ها را تحلیل کنیم و به پزشک وی ارائه دهیم؟
یکی از سوالات اساسی این است که آیا می‌توان رفتار یک فرد را در طول زندگی به طوری پایش کرد که پیش از عمل جراحی احتمال موفقیت آمیز بودن عمل سنجیده شود. علوم شناختی به دنبال پاسخ این پرسش است.
همچنین در بیماری صرع برخی افراد مقاوم به دارو شده اند و نیاز دارند که قسمتی از مغز آن‌ها برداشته شود تا حملات صرعی از بین رود، اما متاسفانه در آینده برخی مشکلات برای این افراد ایجاد می‌شود و در بسیاری از افراد این عمل اثربخش نیست و دلیل آن هم مشخص نیست. مساله این است که آیا می‌توان از این فرد آزمون‌هایی گرفته شود که احتمال اینکه جراحی روی این بیمار اثرگذار است یا تا چه حد اثربخش است مشخص یا پیش‌بینی شود.
یکی از موضوعات علوم شناختی بحث علوم شناختی در رسانه و شناخت باور‌های مردم با حضور آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی است در این باره چه فضای کاری برای مهندسان وجود دارد؟
نیلی احمدآبادی: یکی از سوالات مطرح در بحث علوم شناختی و رسانه احتمال حدس زدن باور‌ها و ساختار ذهنی آن‌ها نسبت به موضوعات از روی رفتار آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی است. اگر بتوان این موضوع را فهمید می‌توان با استفاده از همین شبکه‌های اجتماعی با خلق پیام یا تصویر نگاه آدم‌ها را تغییر داد یا تصحیح کرد یا دیدگاه‌های دیگر را هم به آن‌ها معرفی کرد؛ سپس می‌توان تغییر دیدگاه افراد را به صورت برخط پایش کرد و دریافت که چه اتفاقی در باور جامعه نسبت به هر موضوع در حال وقوع است.
برای پی بردن به این موضوع باید زبانشناسی شناختی را وارد کار کرد و از مدل‌سازی و روش‌های هوشمند برای تحویل داده‌ها بهره برد.
تمام این موارد روش‌هایی از خواندن مغز است که در اجرا متفاوت است؛ به این معنی که در بخش ایمپلنت‌های مغزی حوزه‌های مهندسی شامل علوم کامپیوتر، الکترونیک را با حوزه اعصاب ترکیب می‌کنیم و وارد علوم شناختی می‌شویم و در دیگر حوزه‌ها، خواندن مغز را از روش‌های دیگری انجام می‌دهیم.
افزایش کیفیت ارایه خدمات پزشکی و روانشناختی به مردم به همراه درمان نرم و تمرین‌های شناختی از حوزه‌های داغ و موفقیت‌آمیز خواهند بود و اقتصاد بزرگی پشت آن‌ها قرار دارند؛ به شرطی که بتوانیم در هر موضوع تیم مناسبی برای کار داشته باشیم.
آینده حوزه علوم شناختی در کشور چگونه خواهد بود؟
نیلی احمدآبادی: در حوزه‌های نرم علوم شناختی می‌توان آینده کشور را به روشنی ترسیم کرد؛ در بخش ابزار می‌توانیم ابزار‌های نرم ایجاد کنیم که قابلیت‌های شناختی افراد را افزایش دهد که این فعالیت، بازار بسیار بزرگی دارد و اگر این ابزار دقیق و صحیح باشد هیچ پدر و مادری از به کار بردن و تهیه آن برای کمک به بهبود و ارتقای وضع فرزندان خود صرف نظر نمی‌کنند.
ترکیب حوزه‌های نرم با حوزه‌های پزشکی برای افزایش کیفیت خدمات پزشکی و روانشناختی به همراه درمان نرم و تمرین‌های شناختی حوزه بزرگ دیگری است که پیش‌روی این بازار قرار دارد.
در مساله اعتیاد ترک دادن افراد مساله پیچیده‌ای نیست بلکه مشکل بزرگ‌تر این است که آن‌ها پس از درمان اعتیاد دوباره به این مشکل باز می‌گردند و اگر درمان نرمی از جمله بررسی رفتار فرد ایجاد شود می‌توان احتمال برگشت فرد به مواد مخدر را کاهش دهد؛ البته به شرطی که بتوانیم در هر موضوع تیم مناسبی برای کار داشته باشیم.
این حوزه‌ها داغ و موفقیت‌آمیز خواهند بود و اقتصاد بزرگی پشت آن‌ها قرار دارند.
*حاکمیت با مقررات‌گذاری صحیح اجازه استفاده از ابزار‌های نادرست را ندهد
حاکمیت چه کمکی در توسعه ابزار‌های موردنیاز علوم شناختی می‌تواند داشته باشد؟
نیلی احمدآبادی: این موضوع نیاز به حمایت چندان دولت ندارد، دولت فقط باید مقررات‌گذاری لازم را انجام دهد که ابزار‌ها به درستی استفاده شود و شاهد استفاده از ابزار‌های فیک در این حوزه نباشیم.
منبع: فارس
انتهای پیام/