گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، غروب اولین روز تابستان از هیاهوی ناتمام آدم‌ها و ماشین‌ها حوالی خیابان انقلاب تهران و ایستگاه متروی دروازه دولت گذشتیم و پا گذاشتیم به اولین موزه نفت تهران؛ موزه پمپ بنزین دروازه دولت! به یک دنیای دیگر درست وسط شلوغی تهران ۱۳۹۸! عقربه‌های زمان را ده‌ها سال عقب کشیدیم و رسیدیم به روزگاری که پمپ بنزین‌ها شبیه امروزشان نبودند.
روزگار رونق پیت‌های فلزی نفت و چهارچرخی‌ها، صف‌های طولانی سکو‌های فروش سوخت و البته آمد و شد ماشین‌های شش سیلندر عریض و طویل در خیابان‌ها! از در موزه که گذشتیم تاریخ ۷۹ ساله جایگاه سوخت شماره ۶ یا همان پمپ بنزین دروازه دولت پیش چشم مان ورق خورد و ما را برد به دوره پهلوی اول حوالی سال ۱۳۱۹ یعنی همان زمانی که شرکت نفت انگلیس و ایران، ساختمان اصلی این جایگاه را با هدف توزیع فرآورده‌های نفتی، از نفت سفید و بنزین گرفته تا امشی احداث کرد. ساختمانی که تا سال‌های سال محل آمد و رفت ماشین‌هایی بود که از محدوده خیابان سعدی و انقلاب می‌گذشتند و هرجا نفسشان کم می‌آمد، برای سوخت‌گیری سری به این جایگاه شماره ۶ می‌زدند.
بیشتربخوانید: آشنایی با یکی از مناطق گردشگری ایران که از وجود آن بی‌اطلاعید
جایگاهی که به مرور زمان و رونق پمپ‌بنزین‌های مجهز‌تر در گوشه و کنار تهران، کم‌کم متروکه شد. در طالع این جایگاه سوخت قدیمی، اما یک سرنوشت متفاوت نوشته شده بود، این‌که با شروع فعالیت مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت در اواخر سال ۹۲ روزگار تنهایی‌اش به سر بیاید؛ سرنوشتی متفاوت و جالب توجه که باعث شد این جایگاه در مرداد ۹۶ در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ثبت برسد؛ پمپ بنزینی که اولین روز تیر ۹۸ یعنی همین چهار روز پیش، با حضور محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، اکبر نعمت‌اللهی مدیر موزه‌های وزارت نفت و پیروز حناچی شهردار تهران، به موزه تبدیل شد تا روایتگر تاریخ جایگاه‌های توزیع سوخت، چرخه تحول پخش فرآورده‌های نفتی، بارگیری، حمل و تخلیه سوخت در این جایگاه‌ها باشد.
در ضلع جنوب‌غربی تقاطع خیابان‌های انقلاب اسلامی و سعدی شمالی، درست نبش بن‌بست فیات و در نزدیکی موزه عروسک و فرهنگ ایران، حالا موزه پمپ بنزین دروازه دولت برای خودش برو بیایی راه انداخته؛ موزه‌ای که اسمش را از منطقه جغرافیایی‌اش وام گرفته است، از دروازه دولتی که اسم یکی از دروازه‌های قدیمی شهر تهران است، یادگاری به‌جا مانده از روزگاری که تهران ۱۲ دروازه داشت؛ دروازه‌ای که تا زمان محمدشاه قاجار دروازه اسدالدوله نامیده می‌شد و از دوره ناصرالدین‌شاه به دروازه دولت تغییر نام داد.
این پمپ بنزین قدیمی، یکی از یادگار‌های به‌جا مانده از تاریخی است که بر این منطقه از تهران گذشته؛ بنایی قدیمی که ساختمان اصلی‌اش با نمای آجری همان روز‌ها و کاشی‌های معرق هفت رنگش، هنوز به همان صورت اولیه باقی مانده است.
هرچقدر بخش شعبه نفت در پمپ بنزین‌های امروزی مهجور مانده باشد، روزگاری که نفت هنوز سوخت اصلی خانه‌ها محسوب می‌شد، این قسمت برای خودش ارج و قربی داشت؛ بخشی که حالا در موزه پمپ بنزین تهران دوباره جان گرفته است. در این بخش که از دو فضای مجزا یعنی محوطه بیرونی فروشندگی و اتاقک فروش تشکیل می‌شود، اطلاعات لازم درباره فروش نفت و انواع مختلف ابزار‌های اندازه‌گیری مثل، پیمانه، قیف و... به معرض نمایش گذاشته شده است.
این سکو‌ها عمومی‌ترین بخش یک پمپ بنزین هستند؛ پای همه مشتری‌ها به این قسمت همیشه رسیده و به عنوان اصلی‌ترین بخش مراجعه خودروها، همیشه پر از رفت و آمدند! سکو‌هایی همیشه شلوغ که فرآورده‌هایی مثل بنزین معمولی و سوپر، گازوئیل و ... را عرضه می‌کنند. سکو‌های سوخت‌رسانی با ماشین‌های قدیمی و کلاسیک رنگارنگی که مقابل‌شان به صف ایستاده‌اند، از بنز ۱۹۰ گرفته تا دوج چلنجر ۱۹۷۴ یکی از جذاب‌ترین بخش‌های موزه پمپ بنزین دروازه دولت را تشکیل داده‌اند.
این بخش موزه به سیر تکامل نمونه‌هایی از دستگاه‌های پمپ بنزین از بدو تولید تا امروز اختصاص پیدا کرده است؛ دستگاه‌های کوچک و بزرگ در رنگ‌های متفاوت که هرکدام متعلق به یک دوره از تاریخ هستند؛ دستگاه‌هایی که هرکدام بین این دستگاه‌ها عنوان قدیمی‌ترین، به دستگاهی متعلق به شرکت SATAM می‌رسد، دستگاهی دستی، کالیبره دو شیشه‌ای که مربوط به دهه ۲۰ میلادی است؛ دستگاهی که سال ۱۳۵۰ در نجف‌آباد استفاده می‌شد و حالا گذرش به کنج موزه پمپ بنزین تهران افتاده است.
پمپ بنزین دروازه دولت تنها جایگاهی در تهران است که نمای سنتی آن از گذشته تا امروز حفظ شده و به همان شکل اولیه باقی مانده؛ در نمای ساختمان اصلی، ورودی اصلی با طاق قوسی با دو ردیف کاشی تک‌رنگ سبز لجنی در بالا، کاشی‌های معرق و کاشی‌های هفت‌رنگ با نمای دو پنجره در دو طرف بنا در دو قاب مربع‌شکل با طاق قوسی کشیده، از لحظه ورود چشم‌ها را خیره می‌کنند؛ بنایی که حالا به ساختمان اصلی موزه با سه اتاق متفاوت تبدیل شده است.
اتاق شماره یک این ساختمان، اتاق مستندات مربوط به محله دروازه دولت است، اتاق نقشه‌ها و فیلم‌های تاریخی و نحوه شکل‌گیری این جایگاه پمپ بنزین.
در اتاق میانی یعنی اتاق شماره ۲، نمونه‌هایی از بنزین معمولی، نفت سیاه تا نفت سفید، بنزین سوپر، گازوئیل، روغن موتور و حشره‌کش‌ها به معرض نمایش گذاشته شده؛ این البته تمام ماجرای این اتاق نیست و رویدادنگار جهان و ایران با رویکرد پمپ بنزین، یکی از قسمت‌های جذاب این اتاق است؛ رویدادنگاری که برای ایران از سال ۱۲۷۹ شروع می‌شود تا سال ۱۳۹۷ یعنی همین چندماه پیش، روند تغییر و همگانی شدن استفاده از خوردو و فرآورده‌های سوختی را به نمایش گذاشته است. در این رویدادنگار جذاب، سال ۱۲۷۹، به نام مظفرالدین‌شاه قاجار نوشته شده است، سالی که این شاه قاجاری در سفر فرنگ خود سفارش دو دستگاه اتومبیل را برای انتقال به تهران داد و یک دستگاه از آن‌ها سال بعد به تهران رسید. اوایل دهه ۱۲۸۰ هم در این خط زمانی به ساخت اولین جایگاه پمپ بنزین در تهران در خیابان اعیان‌نشین امیریه و چهارراه گمرک اختصاص داده شده است.
اتاق شماره ۳ اتاق تشریح نمونه‌های مختلف دستگاه‌های سوخت است. اتاقی که گیتی خامنه راهنمای موزه درباره‌اش به ما می‌گوید: این اتاق از دهه ۵۰ روغن‌فروشی بوده است، یعنی خرده‌فروشی روغن موتور در آن انجام می‌شده، اما امروزه با تغییر کاربری در موزه به بخش فنی اختصاص داده شده است. به گفته خامنه، در این بخش از موزه، پروسه سوخت‌رسانی به خودروها اعم از پمپ‌ها و تلمبه‌های داخل جایگاه و قطعاتی که درگیر سوخت‌رسانی در داخل خودرو هستند به نمایش گذاشته شده‌اند.
اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌های وزارت نفت در مراسم افتتاحیه موزه پمپ بنزین دروازه دولت، از برنامه‌ریزی برای احیای ۲۸ موزه دیگر نفت خبر داد و گفت: درهمین راستا تاکنون ۲ موزه را در آبادان به اتمام رسانده‌ایم و موزه پمپ بنزین دروازه دولت سومین موزه حوزه نفت است و امیدواریم تا آخر سال دو موزه دیگر را در کرمان و سبزوار افتتاح کنیم. نعمت‌اللهی با اشاره به فعالیت‌های وزارت نفت در حوزه میراث فرهنگی هم گفت: تا به امروز ۱۲۴ بنای تاریخی حوزه نفت ثبت ملی شده و ده پرونده دیگر هم برای ثبت ملی به سازمان میراث فرهنگی ارسال شده است؛ همچنین ۲۰ میلیون برگه سند از نقاط مختلف و بعضا در شرایط نامطلوب جمع‌آوری شده و حدود ده هزار شیء تاریخی مرتبط با حوزه نفت هم احیا، جمع‌آوری، مرمت و ساماندهی شده است.
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی هم در این مراسم گفت: درحال حاضر تنوع آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی بالا رفته و تعداد زیادی از آثار دوره معاصر هم در فهرست میراث ملی ثبت شده‌اند؛ آثاری که همگی جزوی از تاریخ این کشور به حساب می‌آیند. طالبیان ادامه داد: این جایگاه پمپ بنزین نشان می‌دهد دوره صنعت و تحولات اجتماعی در شهر چطور بوده؛ درواقع وجود پمپ بنزین‌ها اولین نشانه‌های وجود خودرو در شهر است و یک حس خاطره‌ساز برای مردم دارد. اگر این بنا به موزه تبدل نمی‌شد حتما تخریب می‌شد، اما الان به بخشی از حافظه شهر تبدیل شده است.
پیروز حناچی، شهردار تهران هم در حاشیه مراسم افتتاح این موزه گفت: اگر از مردم بپرسید ارزش‌های یک شهر چیست، شاید از مراکز بزرگ خرید، مراکز تجاری یا برج‌های بلند نام ببرند، اما این‌ها احتیاجات شهر است ارزش‌های یک شهر تعداد صفحات شناسنامه آن شهر هستند؛ موضوعاتی که سیر تحول و تغییرات در آن به نمایش گذاشته شده و موزه پمپ بنزین یکی از آنهاست که دوره‌ای از تاریخ گذشته شهرمان را روایت می‌کند.
منبع: روزنامه جام جم
انتهای پیام/