ماه مبارک رمضان در شهرها و روستاهای همدان نیز با آداب و سننی همراه است، ضمن اینکه قبل از آغاز ماه رمضان مردم در تدارک مواد غذایی لازم برای روزه داری هستند و خانواده‌ها بنا به وسع مالی خود هر یک مقداری آرد، نان، برنج، روغن، شیره، حبوبات، مرباجات و سبزیهای خشک شده را برای ایام روزه داری تهیه می‌کردند.
رمضان ماهی است که مردم استان همدان برای آن ارج و احترام ویژه قائل بوده و هستند و قدمت سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی‌گردد.
این ماه عزیز در شهرها و روستاهای همدان نیز با آداب و سنن خاصی همراه است، قبل از آغاز ماه رمضان مردم در تدارک مواد غذایی لازم برای روزه داری هستند، پیش از پیدایش یخچال برقی، خانواده ها بنا به وسع مالی خود هر یک مقداری آرد، نان، برنج، روغن، شیره، حبوبات، مرباجات و سبزیهای خشک شده را برای ایام روزه داری تهیه می کنند.
قدمت سنت های ویژه ماه مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام بر می گردد و همه ساله چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال این ماه می روند، که این استقبال آیین پیشباز از ماه رمضان نامیده می شود.
با یکی ازشهروندان همدانی در این باره هم صحبت شدیم.
خانم کرمی می گوید: اهمیت ماه رمضان از چند جهت مورد توجه است مهم آنکه در این ماه مسلمانان روزه می گیرند و ضمن خودداری از خوردن و آشامیدن از زمان اذان صبح تا اذان مغرب و عشا از محرمات بسیاری پرهیز می کنند.
این شهروند همدانی گفت: همچنین شبهای قدر که تقدیر انسان ها در این شب ها رقم می خورد در این ماه واقع شده و بنا به نص صریح قرآن در سوره انا انزلنا ارزش هر یک از این شبها از هزار ماه بیشتر است و ولادت مسعود امام حسن مجتبی(ع) امام دوم شیعیان جهان با نیمه این ماه مصادف است و پیشوای یکتاپرستان علی بن ابیطالب(ع) نخستین امام شیعیان جهان در این ماه به شهادت رسیده است.
او ادامه می دهد: همدان با داشتن پیشینه تاریخی اش، آداب و رسوم محلی خاصی را بویژه در ماه مبارک رمضان دارد به گونه ای که مردم این دیار در طول زمان، آنچنان به این مناسبت ها پایبند شده اند که جزء جدایی ناپذیر زندگی آنها شده است.
کرمی اضافه کرد: از نیمه ماه شعبان که بگذریم، چهره ظاهری شهرهای استان همدان دگرگون می شود مردم این استان از چند روز قبل شروع به نظافت و پاکسازی خانه ها و مساجد می کنند و به این ترتیب به استقبال ماه مهمانی خدا می روند و رمضان کم کم خود را با آیین های معنوی زیادی نمایان می کند.
وی خاطرنشان کرد: آیین استقبال به این صورت است، که مردم برای آمادگی هر چه بیشتر برای گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه می گیرند.
به سراغ کارشناس میراث فرهنگی رفتم و با او درباره آیین های استان همدان در ماه مبارک رمضان به گفتگو نشستیم.
فریبا نعمتی با اشاره به اینکه مدتی است از ماه رمضان می گذرد ومردم این روز ها بیشتر به خدا نزدیک تر شده اند وهمچنین در مورد آداب‌و رسوم ماه مبارک رمضان گفت: آئین و سنت‌های ماه مبارک رمضان در سراسر ایران تقریباً یکنواخت است اما به دلیل تنوع اقلام و اقلیمی بعضی از اصطلاحات متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه در شمال کشور به دلیل کشت برنج نذرهای ماه مبارک رمضان اغلب شیر برنج است، افزود: اما در غرب کشور به دلیل فراوانی محصول گندم مردم بیشتر برای نذری‌ها حلیم می‌پزند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه متفاوت بودن برخی آداب ورسوم شهرها در ماه مبارک رمضان به دلیل اقلیم آب‌وهوا ، محصولات کشاورزی، محصولات دامی و تفاوت اصطلاحات به دلیل تنوع قومیت‌ها است، گفت: در گذشته مراسم‌های ماه مبارک رمضان در روستاها با آب‌وتاب بیشتری برگزار می‌شد.
نعمتی ادامه داد: مردم با غبارروبی مساجد و قرار دادن ادعیه مربوط به ماه مبارک رمضان در مساجد به استقبال این ماه مبارک رفته اند، بیان کرد: معمولاً در گذشته در روستاها برای درخواست پیش‌نماز نامه‌ای به قم می‌فرستادند و درخواست می‌کردند تا امام جماعتی به روستا اعزام شود.
وی با اشاره به اینکه امام جماعت اعزام شده به روستا نیز معمولاً یک ماه رمضان را در روستا در منزل کدخدا یا بزرگ روستا مهمان محسوب می‌شد، عنوان کرد: با توجه به اینکه مردم ماه مبارک رمضان را ماه پربرکت و ماه میهمانی خدا می‌دادند همواره با یک روز مانده به ماه رمضان با روزه گرفتن به پیشواز این ماه می‌روند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه مردم در ماه مبارک رمضان برای ادای نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا حتماً به مساجد می‌روند ، ابراز داشت : درگذشته همانند امروز ساعت و رادیو وجود نداشت تا مردم از وقت سحر و افطار مطلع شوند هنگام سحر زمانی که خروس سه بار می‌خواند مشخص می‌شد نزدیک سحر است و در روستاها جارچی به پشت بام می‌رفت و مردم را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کرد.
نعمتی خاطرنشان کرد: در روستاها جارچی وظیفه مؤذن را نیز به عهده داشت و هنگام اذان صبح و موقع افطار نیز به پشت‌بام رفته و اذان می‌گفت.
وی با اشاره به اینکه درگذشته سحری و افطاری همانند امروز دارای تنوع نبود، اظهار داشت: مردم معمولاً برای وعده‌های سحر و افطار انواع آبگوشت، حلوا، خرما و آش گندم می‌پختند.
این کارشناس افزود: در نیمه ماه رمضان که مصادف است با میلاد امام حسن مجتبی (ع )مردم نذورات خود را که بیشتر آش، حلوا، خرما، شیر گرم و چای بود در مساجد یا در بین همسایه‌ها توزیع می‌کردند.
نعمتی با بیان اینکه شبهای احیا سه شب بسیار مهم در ماه رمضان است، تأکید کرد: مردم اعتقاد دارند که سرنوشت ما در این شبها رقم زده می‌شود و به امضای امام زمان (عج )می‌رسد.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان ادامه داد: در ماه‌های قمری یکی از سنت‌های حسنه ایرانیان و مسلمانان این است که یادی از اهل قبور کرده و حتماً شبهای جمعه خرما، حلوا و غیره به عنوان خیرات برای آنان پخش می‌کنند.
نعمتی بیان کرد: در این ماه‌ها مردم به دیدار اهل قبور خود می‌روند تا بگویند در ماه مبارک رمضان و روزهای عزیز که انسان به خدا نزدیک می‌شود به یادآنها نیز هستند.
وی با اشاره به اینکه مردم در عید فطر نیز حتماً در نماز جماعت روز عید شرکت می‌کنند، بیان کرد: بعد نماز نیز سعی دارند برای وعده ناهار غذای خوب داشته باشند و معمولاً آش درست می‌کنند چرا که بر این عقیده هستند که معده پس از یک ماه روزه داری ضعیف شده و مردم نباید غذای سنگین بخورند.
گفتنی است؛ برگزاری نماز عید سعید فطر در مکان‌های روباز و مساجد از آیین‌هایی است که روزه‌داران همدانی با شور و شوق خاصی در آن شرکت می‌کنند که دیدوبازدیدها و عیدی دادن توسط افراد بزرگ تر خانواده به کوچک‌ترها از دیگر آداب روز عید فطر است و روزه‌داران و کسانی که به دلایل شرعی روزه نگرفتند و تمام اعضای خانواده باید زکات فطریه بپردازند هنگام پرداخت زکات فطریه از غروب آخرین روز ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است میزان زکات فطریه بنا به فتوای بسیاری از مجتهدین جامع‌الشرایط است که برخی فطریه را مستقیماً به مستحقان می‌پردازند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از آداب و رسوم اهالی همدان کلوخ اندازان نام دارد که مردم استان روز آخر ماه شعبان را کلوخ اندازان می گویند و در این روز مردم شادی کنان با تهیه و پخت غذایی مخصوص به نام کباب سرداشی سفره خود را برای اطعام نیازمندان و فقرا پهن می کنند.
وی اظهار داشت: همدانی ها کباب سرداشی را از مخلوط گوشت چرخ کرده، سیب زمینی ، پیاز، تخم مرغ، ادویه و گوجه فرنگی تهیه می کنند، مراسم کلوخ اندازان از اول تا پایان روز آخر شعبان ادامه دارد و پس از آن مردم، آماده روزه داری در ماه مبارک رمضان می شوند.
وی افزود: مردم استان پس از آن که فرزندان آنان به سن بلوغ رسیدند، از آنان می خواهند که در ماه مبارک رمضان روزه را کامل بگیرند، درباره بچه هایی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست، اهالی همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغی (کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می کند همچنین مردم همدان به روزه نیمه روز و روزه ای که در آن بچه ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می گویند.
کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: یکی دیگر از سنت های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم “ کیسه برکت ” در روز ۲۷ این ماه است، در این روز زنان روزه دار در رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه ، نخ و سوزن می برند و در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می شوند.
نعمتی گفت: به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می بخشد، به این علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می کنند.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از آداب مخصوص این ماه در همدان آیین توزیع آجیل مشکل گشا است افزود: به عقیده مردم اگر ماه مبارک رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، این ماه بسیار پر برکت و خوش یمن خواهد بود، بر این مبنا زنان با خرید و بسته بندی آجیل مشکل گشا هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت به مسجد می روند و پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می کنند.
پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین های ماه مبارک رمضان است، زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتراز غذاهایی مانند آش رشته، فرنی، ترحلوا، طاس کباب، شامی کباب، سرداشی ، بورانی و شیربرنج و برای سحری نیز رشته پلو و آبگوشت مرغ می پزند.
پخت شیرینی های محلی مانند کماج، انگشت پیچ، پنجه خاله ، یوخا، ارده در ماه مبارک رمضان بین خانواده های همدانی نیز رواج دارد.
وی در خصوص خوردن انگشت پیچ در ایام قدیم افزود: به این صورت که انگشت خود را در ظرفی که آغشته به انگشت پیچ بود می پیچیدند چون در آن زمان استفاده از قاشق و چنگال مرسوم نبوده است، این سوغاتی شیرین که طرفدار بسیاری هم دارد، بیشتر به دلیل تامین قند خون روزه داران در همدان رایج شده و در ماه مبارک رمضان تهیه می‌شود.
نعمتی افزود: یکی از آیین های جالب توجه مردم استان همدان ، فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس، است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد ، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد ، این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عددمرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی انگشت پیچ و میوه های فصل است.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه مردم در روز عید فطر به دیدار بزرگ ترها می‌روند، گفت: از دیر باز تاکنون کسانی که نوعروس دارند برای خانه عروس چند مجمع مسی پر از شیرینی، لباس، میوه، طلا و هر آنچه در توان دارند به عنوان عیدانه می‌فرستند و خانواده عروس نیز متقابلاً هدیه‌ای برای داماد تهیه می کنند.
وی زیارت اهل قبور ، شرکت گسترده در آیین های شب های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی الموحدین امام علی (ع)، راه اندازی دسته های سینه زنی، نوحه خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب مردم شهرها و روستاهای استان همدان در ماه ضیافت الله است.ماه مبارک رمضان آئین و سنت‌های خاص خودش را دارد هرچند که در سراسر ایران این سنت‌ها تقریباً یکسان است اما در برخی مناطق و شهرها این آیین‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی گفت: در شبهای احیاء مردان و زنان پیش از رفتن به مسجد اغلب غسل می‌کنند و یکی دو ساعت بعد از افطار با قرآن، جانماز، کتاب دعا و یا مفاتیح الجنان روانه مسجد محل و یا بقاع متبرکه می‌شوند.
وی اظهار داشت: عید فطر بعد از ماه مبارک رمضان یکی از بزرگترین عیدهای ما مسلمانان است که مردم همدان در این روز به طور دسته جمعی در صف های منظم در مصلی همدان جمع شده و نماز فطر را به جا می آورند و مادران همدانی نیز در این روز غذای آبکی و مقوی برای اهل خانه پخت می کنند.
و اما سخن پایانی؛ رمضان بهار معنویات، فصل بندگی، اخلاص، عبادت، قرب به خدا، تلاوت و تدبر در کتاب آسمانی (قرآن)، نبرد سرنوشت‌ساز با شیطان و فصل ترقی و تجلی‌گاه مؤمنین مخلص است.
انتهای پیام/ج