روابط میان دو کشور مهم عضو جنبش عدم تعهد، از دهه ۱۹۹۰، از زمان حمایت از جبهه متحد اسلامی ملی برای نجات افغانستان (ائتلاف شمال) علیه طالبان تاکنون تقویت شده است.
ایران و هند در سال ۲۰۰۳، پایه‌ریزی یک «مشارکت راهبردی» را اعلام و به دنبال آن در انرژی، تجارت، مقابله با تروریزم، و فعالیت‌های دفاعی و اطلاعاتی همکاری کردند.
پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک که با نام توافق هسته‌ای شناخته شده است، تهران صادرات نفت به شبه قاره هند را چند برابر کرد و به دومین تامین‌کننده نفت دهلی‌نو تبدیل شد.
بر اساس برآورد‌های رویترز، هند حدود ۴۵۷ هزار بشکه نفت در روز نفت خام ایران را در ۳ ماه نخست سال مالی ۲۰۱۸ دریافت کرده است.
هند در توسعه بندر چابهار در استان سیستان و بلوچستان، منافع حیاتی دارد. چابهار به عنوان تنها بندر آب‌های آزاد ایران، مسیری راهبردی برای اتصال ایران، افغانستان و هند است و به طور کامل پاکستان را دور می‌زند. هند در دسامبر ۲۰۱۸ فعالیت در این بندر را به عهده گرفت.
با این حال، همه چیز برای ایران و هند خوب نیست. اعلام اخیر دولت آمریکا مبنی بر اینکه معافیت‌های مشتری‌های بزرگ نفت ایران را تمدید نمی‌کند، به این معناست که دهلی‌نو کار سختی برای حفظ روابط تجاری و انرژی طولانی‌مدت‌اش با ایران خواهد داشت.
چگونگی تاثیرات تحریم‌های اخیر آمریکا بر روابط تجاری ایران و هند
جایگزینی نفت عراق و عربستان کاملا محقق نشده
بازسازی پالایشگاه‌ها برای پالایش نفت‌های به غیر نفت ایران هزینه بر است
واردات چای و برنج از هند به ادامه خرید نفت از سوی دهلی‌نو بستگی دارد
سومیتا کوتی، محقق دانشکده مطالعات بین‌الملل راجاراتنما دانشگاه صنعتی نانیانگ سنگاپور در مورد چگونگی تاثیرات تحریم‌های اخیر آمریکا بر روابط تجاری ایران و هند گفت: حجم مبادلات تجاری میان ایران و هند حدود ۱۲ میلیارد دلار است و به علت صادرات نفت خام که تقاضای فزاینده انرژی هند را تامین می‌کند، به نفع ایران است. هند نزدیک به سه چهارم نفت خام مورد نیازش را وارد می‌کند که حدود ۱۰ درصد آن از ایران تامین می‌شود.
هند، تحت معافیت ۶ ماهه دولت آمریکا می‌توانست روزانه بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کند. این رقم تقریبا نیمی از حجم واردات نفت از ایران در دوره لغو تحریم‌ها بود. تصمیم اخیر [دولت آمریکا]برای عدم تمدید معافیت‌ها و یک کاهش شدید در واردات، تنها تامین واردات برنامه‌ریزی شده دولت هند برای سال جاری [سال انتخابات]را دشوارتر می‌سازد.
واردات بیشتر نفت از عربستان و عراق، به اندازه کافی برای جایگزینی نفت ایران که شرایط اعتباری مطلوب‌تر و قیمت‌های پایین‌تر دارد، محقق نشده است. بعلاوه، بازسازی پالایشگاه‌های دولتی که نفت خام ایران را پالایش می‌کنند به منظور پالایش انواع دیگر نفت، یک کار هزینه بر است. تعداد زیادی از پالایشگاه‌های هند، دولتی هستند و این هزینه باید توسط دولت تامین شود.
هند بیشتر برنج و چای صادر می‌کند و تداوم ادامه واردات ایران از این کشور بسیار زیاد به تصمیم دهلی‌نو برای واردات نفت از ایران بستگی دارد. دو کشور یک سازوکار روپیه- ریال برای ادامه تجارت تحت تحریم‌های یکجانبه آمریکا به راه انداخته‌اند.
چگونگی تامین انرژی هند؛ آیا دهلی‌نو واردات نفت از ایران را متوقف می‌کند؟
با توجه به اینکه آمریکا در نظر دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند و هیچ معافیتی تمدید نمی‌شود، سومیتا کوتی در مورد چگونگی تامین انرژی هند و اینکه آیا دهلی‌نو، واردات نفت از ایران را متوقف می‌کند، توضیح داد: واکنش مقامات دولت مودی به عدم تمدید معافیت‌ها بیشتر سکوت بوده است.
مقامات هندی می‌گویند پالایشگاه‌های هندی برای این وضعیت آماده شده‌اند و این کشور تامین‌کنندگان جایگزین هم‌تراز برای پر کردن این شکاف دارد. این [اظهارات]از زمانی‌که دهلی‌نو به پالایشگاه‌ها فشار آورد و هشدار داد که انتظار بروز چنین احتمالی را داشته باشند، تا حدی درست است. تمامی سفارش‌های هند به ایران برای ماه می، زودتر متوقف شده بود.
در سال‌های اخیر، دولت هند انرژی زیادی در روابط متقابل با کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات (کشور‌هایی که صادرات نفت به هند را برای کمک به آن افزایش داده‌اند) صرف کرده است. همچنین هند، واردات نفت از آمریکا را افزایش داده است.
علی‌رغم این اقدامات، با توجه به تحریم‌های اخیر آمریکا علیه ونزوئلا، هند قطعا اکنون با مشکل روبرو می‌شود. از طرفی انتخابات در هند در شُرُف انجام است.
آیا هند در برابر تحریم‌های یکجانبه علیه ایران مقاومت می‌کند؟
این محقق هندی در مورد اینکه آیا هند هیچ لزومی برای مقاومت در برابر تحریم‌هایی که یکجانبه است و از سوی شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا تایید نشده دارد یا نه، گفت: هند تمایل دارد تا همکاری نزدیکش با آمریکا را حفظ کند، اما همانند هر کشوری تامین منافعش در اولویت قرار دارد. موضع مقامات دولت «مودی» این است که تنها تحریم‌های تایید شده سازمان ملل را به رسمیت می‌شناسد.
دولت پیشین هند نیز موضع مشابهی داشت. هر دولت هند باید منافع مردمش را بر موضع خود اولویت دهد. با این حال، هند در عمل با تنظیم واردات نفت و تعاملات ضروری با ایران، با آمریکا مصالحه کرده است.
آنچه در گذشته به دهلی‌نو کمک می‌کرد، این بود که دولت اوباما لفظ «کاهش چشمگیر» را معنا نمی‌کرد. این لفظ اکنون از سوی ترامپ به «کاهش به صفر» تغییر کرده است. با توجه به اعتقاد سخت هند به استقلال داخلی راهبردی، این اقدام قطعا دهلی‌نو را خواهد رنجاند. هند همیشه این موضع را حفظ کرده است حتی اگر همکاری نزدیکی با آمریکا بر سر منافع هماهنگ داشته باشد.
در گزارش‌ها آمده است که هند می‌تواند معافیتی از تحریم‌های ثانویه واشنگتن برای توسعه بندر چابهار در جنوب ایران بیابد.
نقش تعیین‌کننده بندر چابهار در امنیت و اقتصاد هند
کوتی در مورد نقش تعیین‌کننده این بندر در امنیت و اقتصاد هند و اینکه چرا برای هند حفظ استقلالش در مورد آن مهم است، توضیح داد: تحولات بندر چابهار و اتصال به افغانستان برای هند مهم است، زیرا به هند کمک می‌کند تا به افغانستان و آسیای میانه با دور زدن پاکستان دسترسی پیدا کند. این بندر همچنین به کابل امکان دسترسی به دریا و گزینه‌های بیشتر برای تجارت با هند از طریق خاک خود بدون وابستگی آشکار به پاکستان را می‌دهد.
نخستین معافیت پروژه چابهار، تأیید واشنگتن از منافع شریک راهبردیش [در این پروژه]بود. هند به صورت رسمی فعالیت در این بندر را از دسامبر ۲۰۱۸ از طریق مشارکت یک شرکت دولتی با اپراتور ایرانی بندر به عهده گرفت. البته نباید این حقیقت را نادیده گرفت که تحریم‌های یکجانبه آمریکا به میزان زیادی مانع از برنامه‌های سرمایه‌گذاری هند در این بندر شد.
برای مثال، این پروژه نتوانست منافعی برای شرکت‌های خصوصی هند تامین کند. نگاه منفی در مورد معافیت ندادن واشنگتن در هند وجود دارد و این اقدام دخالت خارجی در منافع راهبردیش در مورد افغانستان و ایران دیده می‌شود. این موضوع به نفع مردم هند نیست و صرف‌نظر از اینکه چه کسی برنده انتخابات باشد، مسئله دولت بعدی هندی نیز خواهد بود. دولت جدید هند نمی‌خواهد در مذاکرات با آمریکا با موضع ضعف ظاهر شود.
چگونگی توسعه روابط ایران و هند در سایه تحریم‌های جدید آمریکا
این محقق دانشکده مطالعات بین‌الملل راجاراتنما دانشگاه صنعتی نانیانگ سنگاپور در مورد چگونگی توسعه روابط ایران و هند در سایه تحریم‌های جدید آمریکا و احتمال از هم پاشیدن توافق هسته‌ای گفت: مراودات هند با ایران عمدتا در مورد انرژی است، اما از سال ۲۰۱۲ به بعد، ایده همکاری برای ارتباط از طریق افغانستان این روابط را تقویت کرده است.
بدون معافیت‌های آمریکا و تسلیم شدن هند، بخش انرژی این رابطه دوجانبه، صراحتا ستون اصلی این رابطه نیست. دومین معافیت آمریکا برای بندر چابهار برنامه‌های ارتباطی هند را زنده نگاه خواهد داشت. آمریکا این پروژه را به عنوان تکمیل استراتژی افغانستان خود و تقویت امنیت تجاری و اقتصادی این کشور در نظر می‌گیرد. دهلی‌نو باید تصمیم سختی بگیرد که اگر هیچ معافیتی از سوی دولت ترامپ دریافت نکرد، آیا از منافع خود در این موضوع محافظت می‌کند یا نه.
آینده روابط ایران و آمریکا
وی در مورد آینده روابط ایران و آمریکا گفت: آمریکا از زمان خروج از توافق هسته‌ای در سال گذشته، سیاست‌های خود برای منزوی کردن ایران را دو برابر کرده است. به نظر می‌رسد که دولت کنونی آمریکا دوست دارد ایران از توافق هسته‌ای به میل خود خارج شود. این امر می‌تواند حتی اگر یک رهبر یا حزب دیگر در انتخابات بعدی آمریکا روی کار بیاید، یک سیاست خصومت‌آمیز علیه ایران برای آینده باقی بگذارد.
ایران به صورت طبیعی علیه تحریم‌های جدید و عدم تمدید معافیت‌ها بسیار شدید پاسخ داد. این کشور پس از اینکه آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تروریست نامید، آمریکا را به عنوان «حامی تروریست» و نظامیانش در منطقه را تروریست اعلام کرد. جای زیادی برای مانور دیپلماتیک برای طرف باقی نمانده است.
انتهای پیام/