به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،تالاب‌ها یکی از مهمترین اکوسیستم‌های طبیعی کم نظیر هستند که سه درصد از سطح کره زمین را به خود اختصاص داده اند.
ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و ۱.۸ دهم درصد مساحت آن را تالاب تشکیل می‌دهد، کارشناسان معتقدند تالاب‌ها اصلی‌ترین و مهمترین زیست بوم‌های محیط زیست به شمار می‌روند که چند سالی است با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنند.
تامین غذا و آب، پاکسازی و تلطیف هوا، جذب آلاینده ها، کنترل سیلاب و خشکسالی، ذخیره کربن، تعدیل خرده اقلیم ها، مصارف شیلات، رونق گردشگری، حفظ فرهنگ‌های بومی و حفظ گونه‌های زیستی گیاهی و جانوری بر اساس یافته‌های کارشناسان، گوشه‌ای از کارکرد‌های این زیست بوم‌های مهم به شمار می‌رود.
تالاب‌ها همچنین در ثبات سطح آب‌های زیرزمینی، تامین منابع آبی تالاب‌های پایین دست، جلوگیری از نفوذ آب‌های شور، کنترل باد‌های سخت و نمکی و رسوب زدایی از آب‌ها نقش پررنگی دارند که به طور حتم اخلال در چرخه زیستی تالاب‌ها هر یک از این کارکرد‌ها را به مخاطره انداخته و محیط زیست اطراف را دچار بحران می‌سازد.
افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه‌های آبریز بالا دست، دریاچه‌ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح‌های توسعه‌ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی رویه و برداشت‌های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه‌های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالش‌هایی است که تالاب‌ها را به خطر انداخته است.
با توجه به اهمیت موضوع، شهر رامسر در شمال ایران در دوم فوریه سال ١٩٧٠ زادگاه یک کنوانسیون بین المللی با هدف حفاظت از تالاب‌های جهان شد که به کنوانسیون رامسر معروف است، در آن سال، ۱۸ کشور به آن پیوستند و امروز ١٧٠ کشور عضو این کنوانسیون هستند همچنین ۲ هزار و ۳۳۷ تالاب جهان در آن به ثبت رسیده است.
ایران هم ۲۴ عنوان در قالب ۳۵ تالاب را در این کنوانسیون به ثبت رسانده است؛ یک و نیم میلیون هکتار از سه میلیون هکتار تالاب‌های کشور در کنوانسیون رامسر ثبت شد، اگرچه شروع آینده نگری در خصوص این بخش مهم طبیعت از ایران بود، اما بنا به اظهار متخصصان حقیقت آن است بین ۱۷۰ کشور عضو این کنوانسیون، تاکنون نتوانستیم سهمی در مدیریت تالاب‌ها داشته باشیم.
میزان بارش کشور از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر سال ۱۳۹۷) تا ۲۳ فروردین سال ۹۸ بنا به اظهار مسوولان امر، ۲۹۳ میلیمتر بوده که نسبت به آمار بلندمدت ۵۰ ساله، ۴۵ درصد و نسبت به متوسط بارندگی سال گذشته بیش از ۱۷۴ درصد افزایش داشته است.
بر این اساس کل جریان‌های ورودی به مخازن سد‌های کشور بیش از ۵۲ میلیارد مترمکعب اعلام شده که سه و نیم برابر سال گذشته بوده و بیش از ۲۵۰ درصد افزایش داشته است.
این بارش‌ها اگر چه خسارت‌های جانی و مالی بر جای گذاشت، اما در اوج نقمت با نعمت‌هایی همراه بود که آشتی بیشتر تالاب‌های کشور با آب یکی از آنهاست، به طوری که به گفته مسوولان، سیلاب توانسته بیشتر تالاب‌های ایران را در زمان حاضر سیراب و از آب پر کند.
تازه‌ترین آمار حاکی از آن است با توجه به گستردگی بارش‌های مناسب سال جاری و حجم زیاد جریان‌های سطحی، ۴۴ پهنه از تالاب‌های مهم کشور که در اثر خشکسالی مستمر سال‌های اخیر دچار مشکلات جدی شده بودند، بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد آبگیری کرده و از آب پر شده اند.
به دنبال بارش‌ها و حرکت روان آب‌ها و سیلاب ها، بنا بر اظهار مسوولان، تالاب‌های گمیشان، آلاگل، اجی گل و آلما گل در شمال کشور، میقان و آقگل در مرکز، چغاخور، گندمان، بامدژ، هورالعظیم، حله و مهارلو در غرب و جنوب و تالاب هامون و هیرمند در جنوب شرق همچنین دریاچه ارومیه آبگیری شدند. علاوه بر این تالاب‌های شادگان، میان بران، شین بان و جازموریان به گفته مسوولان وضعیت خوبی پیدا کردند.
در این میان استان اصفهان همچنان برغم بارش‌های بی سابقه و بالا آمدن محسوس سطح آب زاینده رود سهم بسیار ناچیزی از احیای تالاب‌ها دارد، به طوری که با وجود بارندگی بی سابقه تالاب بین المللی گاوخونی پس از ۱۵ سال تنها با رسیدن بخش اندکی از آب زاینده رود قدری زنده شد اگرچه همین اندک قدم رنجه آب موجی از مسرت و شادمانی مردم اصفهان را به دنبال داشت.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان هشت فروردین امسال در حاشیه بازدید از این تالاب افزود: پس از بازگشایی دریچه‌های سد زاینده رود و استمرار بارش ها، پساب یک متر مکعب بر ثانیه وارد این تالاب شده است.
حجت الله غلامی گفت: با هدایت سیلاب و روان آب بارش‌های اخیر به رودخانه زاینده رود حجم ۱۰ مترمکعب بر ثانیه به تالاب بین المللی گاوخونی رسید و این تالاب پس از ۱۵ سال رنگ آب را به خود دید.
گاوخونی را شاید بتوان تالاب بی نصیب و رنجور ایران نامید، چرا که علاوه بر رویایی با سو مدیریت‌های دنباله دار، از سخاوت آسمان در ریزش بارش‌های سیل آسای اخیر هم محروم ماند و تمام سهم آن از خروش سیلابهای بی امان، به ورود ناچیز آب خلاصه شد، اینجاست که در میان همه غفلت‌ها و بی مهری ها، باز هم باید باران را تنها چتر نجات گاوخونی دانست چرا که پس از ۱۵ سال دوباره بر تن خشکیده گاوخونی شبنم طراوت نشاند.
تالاب گاوخونی منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه‌های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و ۴۷۰ متر و بیشینه عمق آن ۱۵۰ سانتی متر است، این تالاب بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال ۹۵، آب را به خود ندیده است.
گاوخونی در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب‌های بین المللی قرار گرفت، این تالاب که روزگاری یکی از زیستگاه‌های حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود اکنون نشانی از حیات موجودات زنده در آن نیست.
برخی از کارشناسان معتقدند اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود، انتشار سمی آلوده به فلزات سنگین شهر اصفهان و استان‌های اطراف را تهدید می‌کند.
در چند سال اخیر توسعه نا‌متوازن استان اصفهان سبب ایجاد مشکلات و چالش‌های زیست محیطی بسیاری شامل آلودگی هوا، آلودگی آب، کم آبی، خشکی تالاب گاوخونی و رودخانه زاینده رود و افت شدید آب‌های زیرزمینی شده است.
تالاب بین المللی گاوخونی در سال‌های اخیر بدلیل کاهش بارش‌ها در حوضه زاینده رود و برداشت بی رویه در این حوضه آبی، به منطقه‌ای خشک بدل شده است، این تالاب نقش عمده‌ای در اکوسیستم منطقه بویژه پراکنش ریزگرد‌ها تا کویر مرکزی ایران دارد.
کاهش تبعات تغییرات آب و هوایی، تصفیه پساب‌های جاری شده در زاینده رود، پرکردن سفره‌های آب زیرزمینی، جلوگیری از سیلاب، گردشگری و مباحث فرهنگی، تثبیت شن‌های روان و گنجینه متنوع زیستی و ژنتیکی از جمله ارزش‌ها و کارکرد‌های تالاب گاوخونی است.
زاینده رود به طول بیش از ۳۸۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به تالاب بین المللی گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه تاکنون نقش موثری در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی و اجتماعی و حیات تالاب گاوخونی داشته است از این رو صاحبنظران و متخصصان بر این باورند مسوولان کلان کشوری باید با در نظر گرفتن همه ابعاد و پیامد‌های بی آبی آن و با نشست‌های تخصصی با حضور مسوولان استان‌های مربوط برای نجات این رود تصمیم اصولی و کارشناسی اتخاذ کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: تالاب گاوخونی اصفهان برای سیراب شدن به حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد یعنی زمانی که ارتفاع آب در این اکوسیستم طبیعی نزدیک به یک متر باشد به کارکرد واقعی اش می‌رسد.
ناصر حاجیان افزود: تاکنون کمتر از ۱۰ میلیون متر مکعب آب به عرصه‌های تالاب بین المللی گاوخونی رسیده است در حالی که باید سطح آب به بیش از این میزان برسد.
وی معتقد است مساحت تالاب گاوخونی به طور تقریبی برابر با مساحت شهر اصفهان است و این حجم گسترده باید به خوبی آب داشته باشد تا این که سیراب شود.
استان اصفهان با مساحت ۱۰۷ هزار و ۴۴۳ کیلومتر مربع، حدود ۲۵.۶ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است.
این استاد و متخصص بخش آب با اشاره به این که در گذشته سال‌هایی هم بوده یک میلیارد متر مکعب در بستر این تالاب آب جاری می‌شد، خاطرنشان کرد: برای چنین اتفاقی سد زاینده رود هم پر از آب بوده است.
وی مدیریت منابع آب را بسیار مهم دانست و یادآورشد: برای تکمیل ظرفیت آب سد زاینده رود نیاز به آب بیشتری است و نباید نسبت به میزان تناسب ورودی و خروجی آن بی توجهی کرد و خودسرانه آب زیادی را باز کرد و منابع آبی را از دست داد.
حاجیان با اشاره به این که امکان دارد میزان بارندگی در سرشاخه‌های زاینده رود به حدود ۲ هزار تا ۵۰۰ میلی متر برسد، تصریح کرد: چنین میزان بارشی در ۶۰ سال گذشته به طور تقریبی کم سابقه بوده، اما با توجه به این که در سال گذشته کمترین میزان بارش را تجربه کرده ایم تحلیل موضوع و توجه به منابع آبی از اهمیت خاصی برخوردار است.
وی خاطرنشان کرد: باید در بخش آب متخصصان اظهارنظر کنند و بر اساس نظر کارشناسان کار را به خوبی پیش برود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان اظهار کرد: برای احیای تالاب بین المللی گاوخونی، باید ساماندهی رودخانه زاینده رود از سراب تا پایاب انجام شود.
حجت الله غلامی افزود: ساماندهی زاینده رود از پرت آب در مسیر جلوگیری می‌کند و در مواقع بازگشایی آب برای کشاورزی، اضافه‌های آن به تالاب هم می‌رسد.
وی اظهارداشت: در صورتی که ساماندهی رودخانه زاینده رود در سال‌های گذشته انجام شده بود بارندگی‌های اخیر به راحتی به سمت تالاب هدایت شده و آنرا سیراب می‌کرد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان تصریح کرد: برای احیا و ساماندهی این تالاب اعتباری در نظر گرفته نشده، اما برای ساماندهی رودخانه زاینده رود از سراب تا پایاب اعتبار اختصاص پیدا کرده است.
وی بیان کرد: پس از بازگشایی سد زاینده رود، آب به تالاب گاوخونی رسیده، اما دبی بالایی ندارد، ولی بارش‌های خوب روز‌های گذشته موجب شد آب با دبی به نسبت خوب به تالاب برسد.
غلامی اضافه کرد: با هدایت بخشی از سیلاب‌ها و روان آب‌ها به تالاب گاوخونی، وضعیت نامناسبی که بر اثر خشکی که در شرایط جوی ناپایدار با افزایش گرد و غبار همراه با فلزات سنگین در محیط اطراف پراکنده می‌شد، بهبود پیدا می‌کند.
۱۳ بهمن سال گذشته شماری از کارشناسان شرکت کننده در همایش تالاب بین المللی گاوخونی (تهدید‌ها و امیدها) در تالار شهید فتوحی دانشگاه صنعتی رهنمود‌ها و اظهار نظر‌های قابل تاملی را در این خصوص بیان کردند.
مدیر دفتر برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در این همایش اظهارداشت: از آن جایی که حقابه زیست محیطی این تالاب طی سال‌های گذشته پرداخت نشده، تالاب گاوخونی به وضعیت کنونی دچار شده است.
بابک ابراهیمی با بیان اینکه در برخوار ۶۰ متر و نجف آباد ۸۰ متر سطح آب‌های زیرزمینی افت کرده است، گفت: اینگونه مسائل پیامد بیماری بوده که حوضه آبریز زاینده رود با آن مواجه شده و طی ۳۰ سال اخیر به چالش عدم تعادل منابع، مصرف و توان اکولوژیک بدل شده است.
وی اضافه کرد: بسیاری از عواملی که انسان در آن دخیل بوده باعث به وجود آمدن شرایط کنونی شده است، سدی که ساخته می‌شود اجازه می‌دهیم در بالادست اراضی کشاورزی افزایش پیدا کند به همین دلیل سد از کارکرد افتاده است.
مدیر دفتر برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان تصریح کرد: نگاه ما نگاه بخشی و مدیریت بخشی بوده است، همچنین از لحاظ جغرافیایی و بخش مدیریت فنی نگاه بخشی به مسائل داریم.
وی سال گذشته را در ۵۰ سال پیش بدترین وضعیت آبی و خشکسالی دانست.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان یکی دیگر از سخنرانان این همایش بیان کرد: در گذشته تالاب بین المللی گاوخونی یک پیکره مهم منحصر به فرد آبی بود، ولی در زمان حاضر به شکلی در آمده که می‌تواند پتانسیل بالایی برای تولید گرد و غبار باشد.
احمد جلالیان ادامه داد: براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی، خطر ریزگرد‌ها و سونامی نمک اراضی این منطقه را تهدید می‌کند.
جلالیان افزود: گاوخونی در کنترل فرسایش بادی، جلوگیری از سیل، از نظر شرایط تنوع زیست محیطی، گردشگری اجتماعی و اقتصادی یک مجموعه منحصر به فرد بوده است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه بدون حساسیت نمی‌توان از مشکلات زیست محیطی عبور کرد، افزود: متاسفانه مشکلات را عیان نمی‌کنیم و با آمار وارقام همه چیز را خوب جلوه می‌دهیم.
حسین اکبری با اشاره به اینکه برای ایجاد حساسیت ملی باید مشکلات را ارائه دهیم، ادامه داد: روند طبیعی خشک شدن تالاب‌ها میلیون‌ها سال طول می‌کشد، زیرا خود تالاب‌ها حاصل کارکرد میلیون‌ها سال است.
وی تصریح کرد: بارگذاری بیش از حد، کشاورزی، صنعت و خدمات مشکلات کنونی را بر پیکره مظلوم تالاب گاوخونی به وجود آورده است.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان ادامه داد: خشکی تالاب بین المللی گاو خونی با دیگر تالاب‌ها متفاوت است، تالاب گاوخونی در پهنه بیابانی و اقلیم خشک واقع شده است که بادخیز بودن آن شرایط را صد چندان بحرانی می‌کرده و ریز گرد‌ها و منابع را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
وی با بیان اینکه تالاب بین المللی گاوخونی در سال‌های نه چندان دور پذیرای حدود ۱۵۰ هزار پرنده بوده است، خاطرنشان کرد: راهکار محیط زیست برای احیای تالاب تامین حق آبه است که حدود ۱۷۶ میلیون مترمعکب نیاز آبی این تالاب بعد از آشامیدنی است.
اکبری با اشاره به راهکار‌های احیای تالاب گاوخونی اضافه کرد: تاسیس دبیر خانه مدیریت زیست بومی تالاب گاوخونی (براساس توسعه پایدار) و تامین نیاز آبی زاینده رود از راهکار‌های احیای تالاب است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان در این همایش گفت: اگر در زمینه احیای تالاب گاوخونی فرهنگ سازی نشود نمی‌توان راهی از پیش برد البته فرهنگ سازی نیازمند زمان است.
وی تصریح کرد: با تاسف باید گفت آخرین مقوله‌ای که درباره توسعه به آن می‌پردازیم، فرهنگ سازی است، فرهنگ سازی باید به نحوی باشد که تصمیم گیری، تصمیم سازی و اجرای مسوولان در این راستا باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به اهمیت حفظ تالاب ها، تصریح کرد: باید اهمیت تالاب‌ها مطرح و بزرگنمایی شود از این رو رسانه‌ها بزرگترین رسالت را در این زمینه دارند این در حالی است که به این رسالت عمل نمی‌کنند.
وی با بیان اینکه با ورود فناوری به کشور به جان طبیعت افتادیم، خاطرنشان کرد: ما علم نداشتیم و تکنولوژی را هم قرض کردیم از این رو توسعه ناپایدار و خارج از ظرفیت را در این راستا به ارمغان آوردیم که نتیجه‌ای جز تخریب نداشت.
بصیری با اشاره به اینکه تالاب‌ها اکوسیستم منحصر به فرد و مولد هستند، تصریح کرد: تالاب‌ها در حد فاصل زیستگاه‌های آبی و خاکی قرار دارند یعنی مرز آب و خاک هستند.
به گفته عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، تالاب‌ها نقش کلیدی در نگهداری چرخه‌های طبیعی دارند و طیف وسیعی از تنوع زیستی را پشتیبانی می‌کنند.
این استاد دانشگاه، سد‌ها را مشکل اصلی تالاب‌ها دانست و گفت: سد احداث می‌کنیم تا آب را کنترل کنیم، اما طبیعت کنترل‌های دقیق و صحیحی از خود دارد از این رو مدیریت ناقص که برای سد‌ها و رودخانه‌ها وجود دارد ما را به این نقطه رسانده است.
وی با بیان این که مدیریت آب کشور به دست مهندسان است نه دست فردی اکولوژیست و محیط زیست و کشاورز ادامه داد: آن‌ها دیدگاه پروژه محور و مهندسی دارند و تمام هم و غم خود را بر روی اجرا و طرح گذاشتند.
به گفته بصیری مدیریت آب مهم‌تر از تامین آب است در غیر این صورت با کمبود آب مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه خشک شدن تالاب به این دلیل است که ظرفیت محیط و رودخانه را در نظر نگرفتیم، اضافه کرد: قوانین مربوط به آب در ایران خوب است، از ابتدا تاکنون چهار قانون آب داشتیم که در هیچ یک از آن‌ها قانونی در راستای تعرض در آب‌ها را نداریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید ارزش تالاب‌ها به درستی به همگان شناخته شود، بیان کرد: مدیریت حوضه از سراب تا پایاب باید واحد، مشترک و یکپارچه شود، حکمرانی صحیح و قوی باید داشته باشیم تا تالاب حفظ شود.
وی اضافه کرد: کمبود آب به دلیل حکمرانی ناصحیح در این راستا است.
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه بزرگترین مشکل کشور آب بوده که قابل حل است، خاطر نشان کرد: فرصت برای خطا در رابطه با آب وجود ندارد و اقداماتی صورت می‌گیرد و برنامه‌ها و پروژه‌هایی در حال اجراست که انگار با کم آبی رو به رو نیستیم.
رئیس مجمع نمایندگان مجلس اصفهان تصریح کرد: تالاب گاوخونی و محیط زیست دارای سهمیه است که اکنون آب برای بخش کشاورزی باز شده سهم تالاب و محیط زیست را هفت مترمکعب در نظر گرفتند.
حجت الاسلام سید ناصر موسوی افزود: در مجلس هشتم عنوان کردم اگر تالاب گاوخونی خشک شود و ریزگرد‌های سمی در هوا پرتاب شود تمام استان‌ها حتی تهران را درگیر خواهد کرد.
رئیس مجمع نمایندگان مجلس اصفهان تصریح کرد: مجمع نمایندگان استان در دوره دهم مجلس شورای اسلامی به اذعان نمایندگانی که از ادوار اول در مجلس بودند گفتند هیچ زمان اتحادی به ویژه برای آب نبوده است.
وی با بیان این که ۲۵ جلسه با مسوولان طراز اول کشور در خصوص آب برگزار شد، ادامه داد: یکی از درخواست‌ها بحث احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی توسط نمایندگان در مجلس بوده است.
موسوی لارگانی خاطرنشان کرد: زمانی که مدیر قصد ارتقا جایگاه دارد عنوان می‌کند در فلان رتبه کشوری رتبه نخست را داریم که این موضوع باعث می‌شود نتوانیم بودجه کافی برای استان تخصیص دهیم.
وی با بیان اینکه مشکل به خود ما باز می‌گردد چرا که از حق خود دفاع نمی‌کنیم، یادآور شد: اگر اتحاد با مدیران وجود داشته باشد مشکلات کنونی برطرف خواهد شد.
وی با اشاره به بازگشایی سد زاینده رود و شادی مردم گفت: نباید شادی مردم را با بی تدبیری از آن‌ها سلب کنیم.
هرچند بارش‌های اخیر در برخی نقاط کشور، خساراتی به همراه داشته، اما این بارش ها، زندگی دوباره‌ای به بیشتر تالاب‌ها که از کم آبی شدیدی رنج می‌بردند، بخشید.
به گفته صاحبنظران، احیای تالاب‌ها در ایران تا پیش از این آرزوی محالی بود، اما حالا که سیلاب‌ها توانسته‌اند این آرزوی محال را بدون بیان کمبود بودجه و سنگ اندازی‌های سازمانی به واقعیت بدل کنند واقعیت این است که اگر حق آبه تالاب‌ها و بهره برداری از تالاب‌ها طبق روال سابق باشد، این خوشحالی و لبخند تالاب‌ها چندان طولانی نخواهد بود.
انتهای پیام/م