در کتیبه‌های هخامنشی، بیستون، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به نام زرک یا زرنکای یاد شده که خرابه‌ها و آثار بنا‌های این شهر در محوطه‌ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده است.
این شهر توسط باستان شناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ میلادی کار حفاری در این محل انجام شد.
این منطقه دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی و مانند آن است که نشان از شهری پیشرفته و بزرگ دارد.
این شهر تنها شهر خشت و گلی از روزگار هخامنشیان است که برخلاف سایر آثار به جا مانده از این دوره که نشانگر زندگی پادشاهان و کاخ هاست می‌توان به وضوح زندگی مردم عادی و خانه‌های آنان را در کنار ساختمان‌ها و بنا‌های عظیم عمومی و دولتی مشاهده کرد.
این شهر از جمله شهر‌های منحصر به فرد در شرق ایران است که احداث شهر با نقشه و برنامه ریزی صورت گرفته به طوریکه مهندسان آن زمان، ابتدا نقشه شهر را کشیده و سپس شهر را ساختند.
در این شهر به زیبایی معماری سنتی هخامنشی با معماری بومی سیستان درهم آمیخته شده به نوعی که بنا‌ها و ساختمان‌های شهر تماما از خشت و با نقشه‌های مربع یا مستطیل شکل منظم و دارای ستون‌های فراوان و با پوشش سقف‌های گنبدی و ضربی است.
آنچه در این شهر بیشتر از همه مشهود است توجه مردم آن به مذهب و اجرای آئین‌های خاص نیایشی است که به همین دلایل بسیاری نیز این شهر را به نام معبد دهانه غلامان می‌شناسند.
از خصوصیات دیگر دهانه غلامان نبود آثار برج و بارو و دیوار‌های دفاعی است که در حقیقت نشان از ثبات امنیتی آن روزگار دارد.
فقدان قلعه، دیوار دفاعی، برج‌های تدافعی و دروازه را می‌توان نوعی پایداری اقتصادی و رونق سیاسی هخامنشیان در ایران دانست که وجود عوامل دفاعی را ضروری نمی‌ساخته در حالیکه بیشتر محوطه‌های مربوط به هزاره اوّل پیش از میلاد استحکامات نظامی و دفاعی داشته است.
محوطه صنعتی دهانه غلامان که بخش وسیعی از آن در اطراف چاله‌های چاه نیمه امروزی قرار گرفته، خارج از محله‌های مسکونی و شهری بوده.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان شهر دهانه غلامان عمرکوتاهی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال در سده‌های پنجم و ششم پیش از میلاد داشته و با توجه به طراحی آن که با اهداف خاص بوده از دیگر محوطه‌های باستانی متمایز است.
شهر دهانه غلامان در عهد هخامنشی و زمانی که در بستر هیرمند آب جریان داشت از اهمیت و عظمتی شگرفی برخوردار بود و به اعتقاد باستانشناسان از جمله عوامل اصلی متروک شدن این شهر نیز خشک شدن ناگهانی بستر رودخانه هیرمند بوده است.
نام دهانه غلامان از تنگه‌ای طبیعی با همین نام گرفته شده و، چون دهانه یا تنگه مذکور یکی از راه‌های ورودی به داخل فلات بوده و در دو سده گذشته برده فروشان غلامان آفریقایی را برای فروش از طریق این تنگه به خاک ایران وارد می‌کرده اند به این نام معروف شده است.
از جمله آثار مهم کشف شده این منطقه می‌توان به دو نمونه اثر نقاشی بی نظیر روی دیوار یکی از اتاق‌های این شهر هخامنشی نام برد که باستان شناسان را شگفت زده کرده است.
نخستین اثر نقاشی کشف شده در ارتفاع حدود ۹۰ سانتیمتری از کف زمین و در ابعاد ۳۵ در ۱۲۰ سانتیمتر با رنگ سیاه بر دیوار‌های یکی از اتاق‌های شهر دهانه غلامان نقش بسته و با نقاط سفید رنگی نیز تزیین شده که در آن صحنه‌ای از شکار به تصویر کشیده شده به گونه‌ای که یک نفر که احتمال می‌رود حاکم و یا امیریست بر کالسکه‌ای مکعب شکل که توسط یک اسب قوی هیکل کشیده می‌شود سوار و با تیر و کمان در حال تعقیب گراز بزرگی است.
دومین نمونه نقاشی کشف شده اثری به صورت کنده کاری بر بالای یک درگاه و زیر سقف یک اتاق در ابعاد ۴۰ در ۵۰ سانتیمتر نقش بسته در این تصویر یک حیوان که به احتمال زیاد اسب است رو به روی پلکانی ایستاده و به نظر می‌رسد قصد بالا رفتن از پله‌ها را دارد.
بقایای موجود در این شهر از دو گروه ساختمان اصلی و تعدادی بنا‌های منفرد ترکیب شده که یک قسمت شهر در بخش غربی به طول آبراهه‌ای که شن‌های متحرک آن را پرکرده اند قرار داشته و بخش دیگر یعنی قسمت شرقی شهر به دو بخش برابر تقسیم می‌شده و آثار آن تا جایی که به نام قبر زرتشت خوانده می‌شود ادامه داشته، در این دو بخش تعداد ۲۷ بنای قابل تشخیص وجود دارد.
این بنا‌ها چه از نظر بزرگی اندازه و چه از نظر نقشه و ترکیب اتاق‌ها و سایر اجزای معماری قابل توجه اند.
در این شهر بنایی وجود دارد که به احتمال زیاد کاربرد مذهبی ۲ هزار و ۵۰۰ ساله داشته است.
این بنای چهار گوش با وسعت ۲ هزار و ۵۰۰ متر مربع دارای ۳۶ اتاق شیب دار با یک حیاط مرکزیست اتاق‌های این بنا تنگ، باریک و کم نور بوده که شرایط بهتری برای حفاظت از مواد غذایی را فراهم می‌کرده است.
این ساختمان در اصل مکانی برای تولید موادی بوده که در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته و همچنین در حیاط این بنا، چهار انبار به شکل اتاق‌های دراز و کم ارتفاع وجود دارد که تصور می‌شود به عنوان سردخانه برای نگهداری مواد غذایی مورد استفاده بوده است.
در تعدادی از این اتاق ها، تاسیسات مختلف از جمله پنج آسیاب، کوره، انبار‌های کوچک برای نگهداری مواد اولیه، وسایل و ابزار کار مانند سنگ ساب، سنگ آسیاب، ابزار سایش و ... یافت شده است.
در یکی از اتاق‌های این بنا نیز سکویی به ارتفاع هفت سانتی متر کشف شد که به نوعی محل شکرگزاری مواد تولید شده‌ای که در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در اتاق‌های این ساختمان حدود ۱۰۰ لیوان سفالی کشف شده که همگی دارای اثر مهر سازنده لیوان‌ها بوده است.
تعداد کل سفال‌های پیدا شده در دهانه غلامان حدود ۵۰ هزار قطعه است.
منطقه سیستان شامل شهرستان‌های زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز در شمال استان سیستان و بلوچستان به سبب داشتن صد‌ها اثر باستانی و تاریخی به بهشت باستان شناسان مشهور است.
شهر سوخته، دهانه غلامان و بسیار آثار تاریخی دیگر این منطقه فرصتی برای شناختن بیشتر تمدن سرزمینمان ایران است.
مناطقی باستانی و کهن که روایت زندگی اجدادمان بر این پهنه سرزمینی را نشان می‌دهد.
تعطیلات نوروز فرصت مناسبی است تا افراد برای آشنا شدن بیشتر فرهنگ سرزمینشان به این مناطق سفر کرده و علاوه بر یادگیری و شناخت تمدن ملی لحظات خاطره انگیز و دلچسبی را برای خود و خانوادهشان رقم بزنند.
انتهای پیام/ع