به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد ، شهر ابرکوه یکی از کهن‌ترین شهر‌های استان یزد و کشور ایران با آثار و بنا‌هایی از مردمان خیلی دور است، که در نوع خود در جهان بی نظیر است.
در شهرستان ابرکوه بیش از ۵۰ قلعه وارگ تاریخی وجود دارد که زندگی در بعضی از این قلعه‌ها هنوز ادامه دارد.
ابرکوه به لحاظ موقعیتی در مسیر راه‌های ارتباطی استان‌های جنوبی به خراسان جنوبی و رضوی قرار دارد و هرساله پذیرای انبوه گردشگران داخلی، خارجی و مسافران نوروزی است.
محمد کاظمی نسب فرماندار ابرکوه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد ، گفت : ابرکوه با برخورداری از ۴۰۰ اثر تاریخی و جاذبه‌های متعدد گردشگری، ۶ روستای هدف نمونه گردشگری شامل روستا‌های شهرسب، هارونی، هک، اسفندآباد، بداف، فراغه و سرو ۴۵۰۰ ساله در جنشواره نوروزی از گردشگران و مسافران میزبانی می‌کند.
وی افزود:به مناسبت روز شهرستان ابرکوه، جمعی از مسئولان میراث فرهنگی استان و شهرستان در محوطه سرو چهارهزار و پانصد ساله ثبتی این شهرستان محل برگزاری نوروزگاه حضور یافتند.
کاظمی نسب ادامه داد: مراسم نوروز گاه شهرستان ابرکوه شامل بخش‌های متنوعی، چون بازارچه صنایع‌دستی، سفره هفت سین، اجرای موسیقی و بازی‌های محلی، پخت غذا‌های سنتی و نقالی خوانی است.
فرماندار ابرکوه گفت: این جشنواره با نمایشگاه صنایع دستی ، جشنواره غذا‌های محلی، آوا‌ها و نوا‌های بومی و محلی و شب‌های فرهنگی شهرستانی در فضایی با نشاط آهنگ خوشی را نواخته که صدای دلنشینش هر انسان فرهنگدوستی را به سوی خود جلب می‌کند.
مجاهد کرباسی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ابرکوه در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد ، گفت : جشنواره نوروزگاه در کنار سرو چهارهزار و پانصد ساله که در حال برگزاری است زمینه آشنایی شهروندان و گردشگران با آداب و رسوم و فرهنگ مناطق مختلف ابرکوه را فراهم می‌کند.
وی با اشاره به اینکه جنشواره نوروزگاه فرصتی برای معرفی هرچه بهتر و بیشتر ابرکوه به گردشگران نوروزی است، افزود: ۲ نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی هنرمندان این شهرستان برای معرفی به مسافران نوروزی در مجاورت سرو ۴۵۰۰ ساله و خانه آقازاده این شهر برپا شده است.
کرباسی ادامه داد: این نمایشگاه ها تا ۱۳ فروردین صبح و عصر دایر است و در کنار عرضه صنایع‌دستی هنرمندان در خانه‌های بوم گردی تاریخی به مسافران خدمات ارائه می‌کنند.
قدمت این بنا به دوره سلجوقی می‌رسد و از نظر سبک ساختمانی، جزو بنا‌های چهار ایوانی است که دارای دهلیز، شبستان و محراب است.
بیشتر قسمت‌های مسجد از آثار دوره مغولی است و برخی بخش‌های آن از جمله شبستان گنبددار مسجد که متعلّق به پایان سلطنت ابوسعید ،ایلخانی، است، سابقه کهن‌تری دارد.
از ویژگی‌های شاخص مسجد جامع ابرکوه، وجود دو محراب در آن است.
این محل، آرامگاه و حرم یکی از عرفا و بزرگان مشهور به پیر احمد است که گروهی از مورّخان ایشان را از فرزندان موسی بن جعفر (ع) می‌دانند.
آنچه در فضای اصلی خودنمایی می‌کند، طاق بلند و رفیع آن است که به صورت فیل‌پوش ساخته شده است مصالح به کار رفته در این بنا خشت خام، کاهگل و گچ است.
با توجّه به سبک معماری بنا، زمان احداث آن چهار الی پنج قرن پیش تخمین زده می‌شود، اما بخش‌هایی از آن در دوره‌های اخیر نوسازی شده است.
این مسجد شامل دو ایوان، گنبدخانه، شبستان با حیاط مرکزی است که در جنوب شهر واقع می‌باشد و، چون در گذشته، بیرون از حصار شهر ساخته شده است به ،مسجد بیرون، شهرت یافت. ضخامت دیوار‌های آن به بیش از ۷۰/۱ متر می‌رسد.
کتیبه کاشی معرق در سه رشته خط به عرض تقریبی ۶۵ سانتیمتر به رنگ‌های سفید و آبی بر پیشانی سردر ورودی مسجد نصب شده است.
خط نسخ آن از انواع خطوط کتیبه‌های مورد توجه دوران تیموری در قرن نهم هجری یا پانزدهم میلادی است. معروف است این بنای مذهبی، محل استراحت حضرت علی بن موسی‌الرّضا (ع) در سفر از مدینه تا مرو بوده است.
خانه آقازاده با مساحتی بالغ بر ۸۵۱ متر مربع با طرح حیاط مرکزی از دوره قاجار در ابرکوه به یادگار مانده است این بنا با گچ‌بری‌های ظریف و زیبا، مقرنس‌های گچی و ... تزیین شده است.
یکی از فضا‌های بی نظیر این خانه بادگیر دواشکوبه (دو طبقه) در کنار کلاه فرنگی است که زیبایی خاصی به بنا داده است.
ارتفاع بادگیر ۱۸ متر و مساحت آن ۱۸ متر مربع بوده و در دهانه‌ی بادگیر، ۱۹ عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد.
بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک‌کنندگی و نوررسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالار خانه را دارند.
این خانه درکنار خانه آقازاده و در محله دروازه میدان واقع شده است از نکات جالب این مجموعه ارتباط کالبدی این دو بنا از طریق ساباطی است که بر روی کوچه‌ای که میان این دو خانه قرار دارد به وجود آمده است.
این بنا متناوب با اصول کلی جانمایی فضاها در خانه‌های مسکونی قدیم قسمت تابستان نشین و بادگیرخانه در جبهه شمالی قرارگرفته است، که استفاده از مصالح غالب منطقه همچون گچ و گل، دم گیری‌های گچی، مقرنس‌های ساده، اما زیبا و اندود‌های نرم کاهگل در آن قابل مشاهده است.
خانه موسوی در محله دروازه میدان و در همسایگی خانه سیدعلی آقا و خانه آقازاده واقع است این خانه نیز دارای حیاط مرکزی، گودال باغچه و حوض سنگی است و اطراف این حیاط در ۳ جبهه فضا‌های سرپوشیده و اتاق‌ها ساخته شده و جبهه شرقی بدون ساختمان سازی رها شده است.
از ویژگی‌های خاص بنا استفاده از فرم هشت ضلعی پیش آمده برای بروار‌های ،دو فضای دو سوی سرسرا، سرسرای جنوبی است بر فراز این جبهه دو فضای پشت سرسرا ،طنبی، بادگیر عریض و زیبایی بنا شده است.
فضا‌های این خانه مثل اغلب خانه‌های سنتی فلات مرکزی از پیمون و اندازه ۳ دری و ۵ دری پیروی می‌کند به این شکل که فضا‌های اصلی مثل طنبی اغلب ۵ دری و اتاق‌های دو سوی سرسرا و جبهه‌های دیگر ۳ دری هستند. این بنا قدمتی از دوره قاجاری دارد.
اغلب خانه‌های زیبای بافت تاریخی ابرکوه در محله خان نشین دروازه میدان واقع شده است. خانه امیدسالار نیز از این دست خانه‌ها است که به نسبت خانه‌های دیگر از گشادگی فضایی بیشتری برخوردار است و حیاط بزرگتری دارد.
بر روی فضای ورودی بنا، یک برج چهار ضلعی قرار دارد و با عبور از ورودی به هشتی و راهرو رسیده و سپس به حیاط خانه می‌رسیم. جبهه شمالی بنا دو طبقه است که فضا‌های فرعی و خدماتی در طبقه همکف آن قرار گرفته و بر روی آن ایوانی با پوشش مسطح تیرپوش و ستون‌های چوبی واقع شده است.
این خانه در شمال بافت تاریخی و در محله درب قلعه واقع است. کوچک بودن کلیه فضاها و زیربنای خانه، حضور دو صفه مقابل هم، بسنده کردن به یک حوض سنگی در وسط حیاط به جای گودال باغچه، از عمده تفاوت‌های خانه قیومی با خانه‌های دروازه میدان است.
عمق زیاد و طاق جناقی، تزئینات گچبری پرکار و تناسب فضاها، قدمت بنا را تا دوره صفوی به عقب می‌برد.
پشت صفه جبهه شمالی طنبی شکیلی با پوشش تاق و تویزه قرار دارد. بر روی بام و پشت صفه جبهه جنوبی یک نیم طبقه قرار گرفته است که از حیاط فرعی جنوبی، پلکانی راه دسترسی آن را تأمین می‌کند.
خانه‌ای است در محله دروازه میدان که قدمت آن قاجاری است و صاحب آن صولت یکی ازخوانین آن روزگار در ابرکوه بوده است.
معماری این خانه همانند اغلب خانه‌های ابرکوه و خانه‌های فلات مرکزی ایران، از کلیت درونگرا پیروی می‌کند، برای رسیدن به حیاط آن باید پس از گذشتن از پیش ورودی و هشتی، راهروی طولانی را طی کرد.
سردری بلند و باشکوه، گچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبا، برج بلند مراقبت و ۴ صفه در چهار سوی حیاط مرکزی از خصوصیات این بنا است. حدود هزار متر مربع مساحت دارد که ۱۵۰ متر مربع آن شامل حیاط مرکزی است و پیرامون آن عمارتی در دو طبقه و گاه سه طبقه (با احتساب زیرزمین) قرار گرفته است.
خانه صولت که قدمت آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌رسد، هم اکنون، موزه مردم شناسی ابرکوه است.
خانه ارزانی در مجاورت خانه امیدسالار است و از حیاط مرکزی نسبتا بزرگ، جبهه شمالی دو طبقه با ایوانی ستون دار گچبری شده برخوردار است. باغ شمالی خانه به باغ مریم خانم شهرت دارد که برگرفته از نام همسر صاحب خانه است.
ایجاد ایوان با پوشش مسطح و ستون در این اقلیم و این شهر از ابداعاتی است که از دوره قاجار وارد معماری این منطقه شده است.
بنایی ۸ ضلعی است که بر فراز کوهی سپید در جنوب شرق ابرکوه و کنار جاده مهردشت و بخش بهمن قرار دارد. بر اساس کتیبه آجری که زیر گنبد و گرداگرد بنا به خط کوفی نوشته شده است، امیر عمیدالدین شمس الدوله ابن علی هزار اسب دیلمی و همسرش نازنین کرشمه (کشمر) می‌باشد که به دستور فرزندش فیروزان، به سال ۴۴۸ ق. ساخته شد.
از ویژگی‌های این بنا مقرنس سنگی این است که گرداگرد آن و در محل واقع شدن گنبد بر جرز‌ها اجرا شده است. در داخل بنا چند پله به سمت اتاقک زیر بنا وجود دارد که مدفن صاحبان مقبره بوده و البته اکنون از آثار آن خبری نیست. ضخامت جرز‌ها ۵/۱ متر و ارتفاع بنا تا زیر گنبد ۲۲ متر است.
کلیت سبک معماری بنا نیز از معماری دوره دیلمی پیروی می‌کند و از ویژگی‌های کم نظیر و خاص این بنا، حضور آن در فلات مرکزی و دور از خطه شمال کشور که پایگاه حکومتی دیلمیان بوده است، می‌باشد.
در ابرکوه سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد و چنانکه در عهد کیانیان سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آن بلندتر و بزرگتر است و درخت سروی در ایران زمین مثل آن نیست. از نزهه القلوب، حمداله مستوفی.
سرو کهن سال ابرکوه در جنوب شهر و در کنار محله قدیمی پشت آسیاب، واقع شده است عمر این درخت کهنسال به گفته پروفسور الکساندر روف دانشمند روسی ۴۵۰۰ سال و به گفته بعضی از دانشمندان ژاپنی تا ۸۰۰۰ سال نیز می‌رسد.
ارتفاع این درخت ۲۵ متر و دور تنه آن ۵/۱۱ متر است. سرو ابرکوه سومین اثر طبیعی است که در کشور به ثبت ملی رسیده است.
در ورودی شهر ابرکوه از سمت استان فارس، نزدیک میدان ولیعصر، بنای مرتفع مخروطی شکل یخچال قرار گرفته است یخچال‌ها ،که در بعضی از شهر‌ها به آن یخدان هم می‌گویند،بنا‌هایی اغلب خشتی با پلانی دایره شکل و مخروطی اند.
از آنجا که کف بنا هم ارتفاع با بیرون بنا نبوده و اغلب برای نگهداری یخ، داخل آن گودالی کاسه شکل حفر می‌شد به آن یخچال می‌گویند این بنا از چند قسمت عمده مخزن مخروطی شکل، حوض یا جوی‌های آب، دیوار‌های سایه انداز و اتاقک نگهبانی تشکیل شده است.
علاوه بر این یخچال، ابرکوه دارای ۳ یخچال دیگر به نام برزن، هک و مریم آباد نیز می‌باشد، که قدمت آن‌ها به عهد قاجار و برخی دیگر به دوره عضدالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۸-۳۷۲ ق.) می‌رسد.
قلعه‌ای است عظیم که سردری رفیع دارد. هسته اولیه این مجتمع مسکونی عظیم را می‌توان به دوره صفویه نسبت داد که با برج و بارو و سردری جداگانه، هشت برج در چهار زاویه در میان قلعه بیرونی واقع شده است کوچه‌ها و خانه‌های این وقلعه به صورت شطرنجی طراحی شده‌اند.
این قلعه با دو حصار متحدالمرکز، جمعاً شانزده برج از معدود قلعه‌های استان یزد است که معماری آن نسبتاً سالم مانده است.
ارگ شهرسب ۱۷ هزار متر مربع مساحت دارد. مصالح به کار رفته در آن خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته می‌باشد.
در مجاورت راه کنارگذر ابرکوه ،کمربندی، قلعه‌ای با نقوش هندسی مشاهده می‌شود که با مصالح خشت و گل بنا شده است.
این قلعه دارای ۹ برج و حصار چینه‌ای است. ورودی این قلعه در وسط ضلع شرقی قرار دارد و احتمالاً از آثار معماری دوران صفوی است.
قلعه فیروزآباد یکی ازقلعه‌های مسکونی است که در نزدیکی ابرکوه و به منظور ایجاد امنیت در برابر خطراتی مثل هجوم دزدان و اشرار، شکل گرفته است.
این حصار ،چینه خشتی، کاملا پیوسته، حدود ۸ متر ارتفاع دارد و چهارگوشه آن به برجی با پلان دایره ختم می‌شود. نظم هندسی که از سویی در کل مجموعه با پیوستگی فضا‌های مسکونی با شریان‌های دسترسی ایجاد شده و از سویی هر خانه و فضای مسکونی این نظم را در خود به صورت مجرد دارد، ویژگی خاص آن است.
نکته دیگر این مجموعه، حصاری است که در یک ضلع قلعه ایجاد شده و مجموعه‌ای دیگر را در خود جای داده است. این قسمت را «قلعه نو» می‌گویند.
این بنا با گنبد کشیدة مخروطی شکل از دوران قاجار در میان زمین‌های کشاورزی روستای فیروزآباد قرار گرفته است پلان این بنا چلیپاشکل ،صلیبی، است و گنبد یاد شده در محل تلاقی دو روستا قرار گرفته است. چهار ایوان در ۴ سوی بنا وجود دارد.
سرداب از خشت و گل است و یک جوی آب که از قنات سرچشمه می‌گیرد، به حوضی در زیر گنبد می‌ریزد و از آن خارج می‌شود. عنوان سرداب هر چند شایسته این بنا است، اما با سردآبی که اغلب شنیده ایم متفاوت است چرا که کاربری این بنا محلی برای برداشت آب نبوده است.
بلکه مکانی بوده که خان در فصل برداشت و زمان تقسیم محصول در آن حاضر می‌شد و سهم خان و رعیت (کشاورز) را مشخص می‌کرد.
بنایی است چهار ضلعی از خشت و گل که آن را در نقطه‌ای مرتفع از شهر ساخته اند. گنبدی با پوسته آجری و بلند دارد و هر ضلع آن از داخل هشت متر و نیم، ضخامت دیوار یک متر و بیست و پنج سانتیمتر و بلندی تا زیر قوس‌های گنبد ۹ متر است.
بدنه هر چهار طرف و چهار زاویه زیر گنبد مقرنس‌کاری است. در دایره داخلی گنبد، کتیبه‌ای از آیات قرآن به خط کوفی و به رنگ آبی نقش شده است.
قدمت بنای سیّدون علی نقیا حدوداً به سال ۷۵۰ هجری باز می‌گردد.
آرامگاه عزیزالدین نسفی یکی از بنا‌های تاریخی ابرکوه در دوره سلجوقیان، در قرن پنجم و ششم هجری است.
بنای مذکور دارای محرابی است که با کتیبه‌های مزین گنبد علویان در همدان، مدرسه حیدریه قزوین، مسجد جامع ورامین و مقبره پیر بکران در اصفهان قابل قیاس و دارای گل و بوته‌های اسلیمی، ریزه‌کاری‌های گچبری، کتیبه‌های کوفی است.
در این آرامگاه بر روی دو گل گچبری بر طرفین محراب، به خط نسخ نام سازنده و تاریخ آن ،عمل محمّد بن ابی الفرج العراقی غفرالله له، و همچنین آیات ۲۰ تا ۴۲ سوره هل اتی (الانسان یا الدهر) و با خط کوفی و ۲ آیه آخر سوره بقره نوشته شده است.
کنار خیابان اصلی شهر ابرکوه دو مناره مرتفع بر روی سردری بلند به چشم می‌آیدمناره‌های مرتفع به نام ،نظام‌الملک،است این مناره‌های بلند ساخته ،نظام‌الملک ابرقویی، از بزرگان قرن هشتم هجری قمری است که آن را ،سردر نظامیه، نیز می‌خوانند.
سراسر بدنه مناره‌ها با کاشی فیروزه‌ای رنگ و به خط کوفی با کلمات ،الله اکبر، به نحو زیبایی تزیین شده است و مقبره طاووس الحرمین، مؤلّف کتاب ،نزهة القلوب، در نزدیکی این مناره‌ها است.
از ویژگی‌های شهر تاریخی ابرکوه که آن را نسبت به دیگر شهر‌ها بسیار خاص و حتی منحصر به فرد می‌کند قرارگیری بافت تاریخی آن بر روی یک لایه سنگی از جنس کنگلومرا است این لایه سنگی از ۱ متر و در قسمت‌هایی تا ۶ متر ارتفاع دارد و این باعث ایجاد خندق طبیعی گرداگرد شهر شده است.
البته در قسمت‌هایی که این لایه سنگ ادامه داشته، اما نیاز شهر آن روز به آن حد نبوده است، با هنرمندی تمام قسمت‌هایی از این سنگ را کنده اند و از ادامه سنگ جدا ساخته اند و خندق دست ساز ایجاد نکردند.
همچنین می‌توان اینگونه استنباط کرد که وجه تسمیه ابرکوه نیز می‌تواند تعبیر این لایه سنگ، به کوه باشد و شهر شکل گرفته بر روی آن را برکوه (روی کوه) دانست.
قدمت این خندق‌ها را که از طرح‌های سوق‌الجیشی و شیوه دفاعی بسیار بدیع در ایجاد امنیت دوران کهن است، به دوره ساسانی و قبل از آن نسبت داده‌اند که انسان را در مبارزه با سخت‌ترین سازه‌های سنگی به نام کنگلومرا (سنگ جوش) شگفت‌زده می‌کند.
خندق‌های سنگی قلعه سرورخان با وسایلی ابتدایی با طولی حدود ۱۵۰ متر در دل سنگ، به ضخامت ۵ الی ۶ متر حفر شده‌اند و برخلاف خندق‌های طبیعی، در زمره آثار منحصر به فرد بر جای مانده از دستان هنرمند انسان‌های دوران‌های گذشته محسوب می‌شوند. در پشت حصار خندقی ایجاد کرده‌اند که پهنای آن در بیشتر جا‌ها به ۲۰ متر می‌رسد.
بقعه‌ای است چهار ضلعی از قرن هشتم هجری، دارای گنبد که در کناره غربی روستای هِک در شش کیلومتری شهرستان ابرکوه واقع شده است. این بنا مدفن حسن بن رئیس از سلسله آل اینجو است که تماماً از سنگ سفید رنگ، ساخته شده است.
گنبد آن از سوی خارج، دارای پوشش آجر است. در ضلع جنوبی بنا محرابی با ابعاد ۸۸ × ۱۰/۲ سانتیمتر تعبیه شده و جهت این محراب با قبله اختلاف دارد.
در این بنا، سه کتیبه به خط نسخ منصوب شده است شبیه به این بنا از حیث ترکیب و اسلوب، دو مزار یکی نزدیک طارم و دیگری بالای سرقورگ در راه داراب به بندرعباس نیز وجود دارد.
منطقه حفاظت شده اعلاء، دشت پهناوری با وسعت صد هزار هکتار با دشت‌های صاف و تپه‌های ماهوری، است.
بلندترین نقطه منطقه، قلّه اعلاء با ارتفاع ۲ هزار و ۳۷۷ متر از سطح دریا و پست‌ترین نقاط آن شامل دشت‌های کفه تاغستان با ارتفاع حدود هزار و ۴۰۰ متر است. ناهمواری‌های منطقه شامل کوه‌ها، دشت‌ها، جلگه‌ها و کفه‌ها است.
گیاهان مثل درمنه دشتی، گز، تاغ، اسفند، انجیر کوهی، گرامینه‌ها و غیره جانوارانی از جمله جبیر، کل، بز، آهو، گورخر، برخی جوندگان، خرگوش، مار، روباه معمولی، شغال و غیره پرندگان نادری، چون هوبره، زاغ بور، کاکلی، تیهو، سنگ چشم، کبک، کبوتر چاهی و باقرقره از موجودات زنده این منطقه است.
سه اثر تاریخی شامل گنبد عالی، طاووس الحرمین و مناره نظامیه، مسجد جامع ابرکوه به عنوان نخسین بنا‌های تاریخی استان یزد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ابرکوه دارای هفت اثر ناملموس، سه اثر طبیعی، دو موزه شامل موزه مردم شناسی ،خانه صولت، و موزه عبرت ،خانه حسینیان، است که تاکنون تعداد ۱۲۸ اثرآن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سه اثر طبیعی، مسجد بیرون منزلگاه امام رضا (ع)، خانه آقازاده ابرکوه به عنوان نماد تاریخی در پشت اسکناس جدید دو هزارتومانی حک شده است، بیوت قدیمی، قلعه‌های تاریخی، مسجد جامع، گنبد عالی و درخت سرو چهار هزار و پانصد ساله و بافت ثبت شده ۱۶۲ هکتاری تاریخی از آثار تاریخی شاخص این شهرستان بشمار می‌رود.
قلعه‌های شهرسب، رباط، تیزک، فیروزآباد، احمد آباد، بابک، حسن خان، سردار، رئیس آباد قلعه‌های معروف این شهرستان هستند.
این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و بهمن و ۴ دهستان تیرجرد، فراغه، مهرآباد و اسفندار است ابرکوه که در گذشته بر سر راه جاده ابریشم، قرار داشت.
ابرکوه با وسعت ۵۷۸۵ کیلومتر مربع در ۱۴۰ کیلومتری غرب یزد قرار دارد.
انتهای پیام/ی