آقاجانی بیگ در محله زندی ها، مسجد و حمام و سقاخانه بنا می‌کند، اتابیگ در پای مصلی قنات و مرده شوی خانه (به نام مرده شوی و خانه کهنه) را به پا می‌کند، نظربیگ در محلی به همین نام مسجد و چشمه و بازارچه نظربیگ را به جای می‌گذارد.
با اقای محمدی یکی از ساکنان این محل هم صحبت شدم.
محمدی ۵۸ سال دارد او می‌گوید: به جرأت می‌توانم بگویم این محل، قدیمی‌ترین محله همدان است.
او که از ۱۶ سالگی با خانواده اش در این محل ساکن شده در ادامه گفت: تا ۱۴ الی ۱۵ سال پیش این خیابان آسفالت نشده و خاکی بود به خاطر همین هم به اینجا خیابان خاکی می‌گفتند.
محمدی حاج حسین زحمت بین را به عنوان یکی از قدیمی‌های محل به من معرفی می‌کند، حاج حسین زحمت بین که مغازه‌ی کبابی دارد به همراه پسر نوجوانی جلوی مغازه نشسته است.
او در توصیف شکل ظاهری این محل در گذشته می‌گوید: از اینجا هم مثل خیلی از محلات قدیمی دیگر، از جمله خیابان بین الهنرین رودخانه می‌گذشت، این رودخانه از میدان پروانه امروز که آن موقع به آن چشمه تازه می‌گفتند شروع می‌شد و تا جورقان می‌رفت.
زحمت بین در خصوص مسجد نظربیگ اینطور می‌گوید: بانی ساخت این مسجد فرد خیری به نام نظرعلی بوده که او را با نام نظربیگ می‌شناخته اند، این قضیه مربوط به حدود ۳۰۰ سال پیش است.
این پیرمرد که بیش از ۷۰ سال است در این محل ساکن است درباره مسجد شالبافان هم می‌گوید: در حوالی این مسجد، خانم‌ها به شالبافی مشغول بودند، محله شالبافان که جمعی از اهالی آنجا کارشان بافتن شال پشمی، کلاه و جوراب پشمی و مانند آن بوده است.
به سراغ میرزا آقا حسنی رفتم او مغازه میوه فروشی دارد و با مرد میانسالی داخل مغازه نشسته و مشغول صحبت هستند، وارد مغازه می‌شوم و از او درباره محل می‌پرسم ، ما درباره محله شان از او سوال می‌کنیم بعد از اینکه کمی درباره گرانی و مشکلات اقتصادی حرف می‌زند می‌گوید: اینجا ابتدا با عنوان بازارچه نظربیگ شناخته می‌شد، منطقه مسکونی بود، اما به دلیل وجود مغازه‌های زیادی که در کنار خانه‌ها بود به اینجا بازارچه می‌گفتند، بعدتر یک کمربندی این وسط کشیدند و بعد از آن هم که مسکن و شهرسازی آمد و بیشتر خانه‌های قدیمی را تبدیل به آپارتمان کرد.
مرد میانسالی که داخل مغازه بود هم وارد بحث می‌شود و می‌گوید: سال ۶۷ بود که روی رودخانه‌ای که از وسط این خیابان می‌گذشت را پوشاندند.
او که نامش آقای قادری است درباره مسجد نظربیگ هم اینگونه گفت: نظربیگ، آقاجانی بیگ و یک نفر دیگر که اسمش را یادم نیست ۳ برادر بودند که اموال خود را وقف کردند، اینجا به غیر از مسجد، حمام و حوضچه‌ای هم به نام نظربیگ وجود داشت که به مرور تحریب شدند و فقط همین مسجد باقی ماند.
رضا ستاری از قدیمی‌های محل، قصاب است و ۷۰ سال سن دارد، برای ما از محلات قدیمی همدان، خیابان خاکی و محله نظربیگ صحبت می‌کند می‌گوید: سال‌ها پیش در زمان شهرداری به نام باباخانلو این کمربندی در اینجا ایجاد شد و چون جزء اولین محلاتی بود که در آن خیابان و کمربندی ساخته می شد به آن خیابان خاکی می‌گفتند، خیابانی که آسفالت نشده مانده بود تا همین چند سال پیش.
در مورد نظربیگ از آقای ستاری هم سوال می‌کنم که می‌گوید: قدیم هر کسی مالی داشت برای مسائل عام المنفعه خرج می‌کرد، نظربیگ هم یکی از همان آدم‌های خیر بود که اموال خود را وقف کرده بود، شجره نامه خاندان او در خود مسجد در کنار قبرش قرار دارد.
مسجد حضرت علی (ع) معروف به مسجد نظربیگ واقع در بلوار هگمتانه در نزدیکی تپه هگمتانه واقع شده است، این بنا از آثار دوران زندیه به شمار می‌رود، سنگ قبر موجود در ضلع شمالی بنا تاریخ ۱۱۷۹ هجری قمری و نام محمدجعفربیگ به چشم می‌خورد که به روایت اهالی محل وی بانی مسجد نظربیگ بوده است.
این مسجد دارای وسعتی در حدود ۷۱۳ متر مربع است و در بخش داخلی صحن اصلی دارای ۱۰ ستون سنگی در ردیف ۵ تایی با طاق و قوس جناغی بهم متصل شده اند و طاق نما‌هایی در قسمت نمای بیرونی ایجاد شده که برای تزئین بوده است، این بنا به شماره ۱۸۶۴ مورخ ۲۱/۲/۷۶ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
گفته می‌شود در قدیم نزدیک به ۵۱ محله و مرکز محله در شهر همدان وجود داشته که به دو شکل گرد و حالت دراز چمن یا همان کوی گرد و دایره‌ای طراحی و ساخته می‌شدند به همین خاطر در گذشته‌های دور شهر همدان به محله‌های مختلفی تقسیم می‌شد که نام‌هایی داشتند که برای امروزی‌ها بسیار جذاب است.
انتهای پیام/ج