بازی‌های محلی میراثی ماندگار از گذشته تا به امروز

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد،بازی جوششی درونیست که با انسان متولد می‌شود. بازی کردن احساس شادابی و قدت درونی به آدمی می‌بخشد. بسیاری از روانشناسان معتقدند تمایل به بازی در هر انسانی وجود دارد و همزمان با بزرگ شدنش این احساس ادامه می‌یابد وتا زمان مرگ در درونش باقی می‌ماند.

تاریخچه بازی در ایران وجهان

یکی از راه‌های دور بودن از زندگی یکنواخت بازی کردن است. قدمت بازی‌ها به اندازه قدمت حضور بشر بر روی زمین است. انسان از گذشته برای کسب مهارت شروع به بازی کردن کرد، رفته رفته بازی‌ها تبدیل به راهی برای تفریح و گذراندن اوقات فراغت شد.
درست است که برخی از بازی ها‌ی محلی در بیشتر نقاط ایران مشاهده می‌شود و حالت کلی تری دارند، اما بسیاری از ان‌ها خاص هر منطقه بوده و در سایر نقاط کشور دیده نمی‌شوند.

بازی در نقاط مختلف جهان

هر فردی در هرگوشه ازجهان به نحوی با بازی آشناست. هر جامعه‌ای با توجه به تاریخ وقدمت خود بازی‌های مخصوص به خود را داراست. البته ممکن است بعضی ازبازی‌ها با دوشیوه‌ی متفاوت، اما قانونی شبیه به هم انجام شود یا اینکه نامی متفاوت داشته باشند. اما با این حال همه‌ی آن‌ها از یک چارچوب اصلی برخوردارند.

زندگی آپارتمان نشینی و بازی

اگرچه بازی‌های محلی امروزه با وارد شدن به عصر دیجیتال تا حدودی بخصوص در بخش شهری کم رنگ شده و جای خود را به بازی‌های رایانه‌ای داده اند، اما باز هم طرفداران خودرا درمیان مردم دارند.

عصر دیجیتال، فضای مجازی و زندگی آپارتمان نشینی بخصوص در شهر‌های بزرگ که زندگی اپارتمان نشینی امری اجتناب ناپذیر است و جمعیت زیادی را در دل خود جای داده است. باعث شده بازی‌های قدیمی رنگ و بوی خود را از دست بدهند و جوانان را در صفحه مربعی گوشی مشغول کنند. بازی‌های رایانه‌ای برخلاف بازی‌های بومی که با تحرک بسیاری همراه است سبب تخلیه ناقص انرژی، لجبازی، افسردگی و سرکوب جنب وجوش کودکان شده است.

بازی‌های بومی ایران

مناطق کردنشین بیشتر کوهستانی است به همین دلیل بیشتر بازی‌ها مثل محل زندگیشان نیاز به چابکی و زیرکی دارد. بازی‌ها انواع گوناگونی دارند:۱) بازی‌هایی که جنبه جسمی و تفریحی دارند مثل هه لوکین، بازی زو، و... ۲) بازی‌هایی که که جنبه‌ی آیینی دارندمثل بازی بوکه بارانه (عروس باران) ۳) بازی‌هایی که جنبه‌ی فکری دارند مثل فینجانین (بازی فنجان) و دامه ۴) جنبه سرگرمی مثل جورابین یا جوراب بازی ۵) جنبه‌ی سمبولیک مثل بازی حاجی لک لک ۶) بازی‌هایی برای سرگرمی، که برد و باخت در آن‌ها اهمیتی ندارد مثل میشین و لوده ۷) جنبه‌ی تاریخی مثل بازی نوروزانه و چهارشنبه سوری ۸) جنبه‌ی شوخی مثل لال لالین (لال بازی)

در طول چند سال اخیر تعدادی از بازی‌ها فقط نامشان مانده امادوستداران فولکلور در بخش‌های مختلف فرهنگ بومی را همچنان زنده نگه داشته اند.

دسته‌ای از بازی‌ها نظیر دامه، جورابین که به صورت مسابقات شهری و کشوری بوده است. هر چند در بخش شهری کم رنگ است، اما در روستا‌ها هنوز است و باعث شده نسل جدید با آن‌ها ارتباط برقرار کنند.

بازی‌های محلی در مناطق کردنشین

حمزه کاکه خضری نویسنده کتاب کایه کانی موکریان (بازی‌های مکریان) در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، گفت: بازی و بازی کردن از قدیم بخش مهمی از زندگی یک جامعه است. شماری از این بازی‌ها درجامعه‌ی کردی رسم بوده و امروزه هم در این مناطق ادامه دارد. نوع وشیوه‌ی بازی کردن درشکل گیری شخصیت فرد از همان دوران کودکی نقش بسزایی دارد. در عصر حاضر بازی‌های کامپیوتری، تلویزیون و اینترنت ذهن‌ها را تا حدی تصاحب کرده و باعث شده بازی‌های محلی در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شوند.

مهم‌ترین بازی‌های رایج در مناطق کردنشین وشیوه اجرای آن‌ها

بازی جورابین (جوراب بازی)

بازی جورابین یکی از بازی‌های سنتی و تفریح‌های قدیمی در شب‌های بلند پاییز و زمستان است که بیشتر جنبه‌ی سرگرمی دارد. این باتزی در حال حاضر هم در بین مردم رایج است وحتی در مناطق کردنشین علاقه مندنش به صورت تیمی وگروهی زیر نظر هیئت ورزش‌های بومی و محلی مسابقات بین شهری برگزار می‌کنند.

این بازی مخصوص شب‌های بلند پاییز و زمستان است. در واپسین ساعات پاییز مردم مناطق کردنشین با احیای آداب و رسوم سنتی از فرصت باهم بودن لذت می‌برند. هدف از این بازی تقویت قدرت تصمیم گیری، ایجاد روحیه همکاری و درک اهمیت مشورت است.

کاک مصطفی یکی از اهالی روستای ایندر قاش به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، می‌گوید:با شروع فصل سرما و طولانی بودن شب‌های سال اهالی روستا هرشب درخانه‌ی همدگیر جمع می‌شویم و به بازی سنتی جورابین مشغول می‌شویم.

در بازی جورابین شرکت کننده‌ها به دو دسته چند نفری تقسیم شده و روبروی یکدیگر می‌نشینند سپس جوراب‌های نمدی را را درکنار هم قرار می‌دهند. گروه شروع کننده‌ی بازی دهانه‌ی جوراب‌ها را به طرف خود قرار می‌دهد و فرد سرگروه مازوج را که دستش قرار دارد با مهارت کامل و با ظرافت‌های مختلف در داخل یکی از جوراب‌ها قرار می‌دهد. افراد دسته دوم با دقت کامل به حرکات دست و انگشتان رقیب نگاه می‌کنند تا محل اختفای مازوج را تشخیص دهند. هرکدم از افراد دسته که محل اختفای مازوج رابیبند به سردسته می‌گوید به فلان جوراب شک دارم و سردسته باتوجه به شک خود و افرادش در صورت داشتن یقین دست روی یکی از جوراب‌ها قرارداده و می‌گوید (گل) اگر در این مرحله موفق به یافتن مازوج شود ۱۰ امتیاز کسب و خود بازی راشروع می‌کند، اما در صورتی که موفق به یافتن مازوج نشود یک یا دو دست روی جوراب‌ها می‌گذارد و آن‌ها را از بازی خارج می‌کند. اگر مازوج در یکی از جوراب‌هایی که سردسته به آن دست زده قرار داشته باشد به تعداد جوراب‌هایی که مازوج نداشته اند امتیاز از دست می‌دهد، اما چنانچه مازوج در آخرین جوراب باقی مانده قرار داشته باشد گروه رقیب (گروهی که مازوج رادر جوراب پنهان کرده ۱۱ امتیاز کسب می‌کند. این بازی باکسب یا ازدست دادن ۱۰۱ _. ۱۵۱_ ۲۰۱ امتیاز پایان می‌یابد. معمولا در پایان بازی گروه بازنده ناچار به تهیه شب چره می‌شوند.

بازی دامه

رسولی رئیس هیئت بازی‌های بومی ومحلی شهرستان مهاباد در در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، گفت: دامه یکی ازبازی‌های پرطرفدار در مناطق کردنشین است. این بازی برای همه افراد به ویژه میانسال وسالمند در فصول سرد سال سرگرمی خوبی است.

وی با اشاره به ثبت جهانی این بازی افزود: در سال‌های اخیر با آشنایی مردم در کشور‌های عربی و ترکیه با این بازی کردی، مسابقات بین المللی دامه برگزار می‌شود.

در بازی دامه بر روی مقوا مربعی با ۶۴ خانه مساوی کشیده می‌شود. سپس ۳۲ مهره با دورنگ متفاوت در بین دو شرکت کننده تقسیم می‌شود که سهم هریک ۱۶ مهره است. دو شرکت کننده مقابل همدیگر می‌نشینند. هدف هرکدام این است که مهره‌ها را هرچه زودتر به آخرین ردیف خانه حریف برساند و پادشاه شود. در حین بازی مهره‌ها به صورت تکی به جلو حرکت می‌کنند، اما هر مهره‌ای که به آخرین ردیف از خانه حریف برسد پادشاه می‌شود واین حق را خواهد داشت هر طور که بخواهد (به طرف جلو و عقب، چپ وراست یا چندخانه همزمان) حرکت کند و هر مهره‌ای که اطرافش خالی بود را از بازی بیرون بندازد. این بازی قانون‌های خاص خودش را دارد و اینکه مهره‌ها نمی‌توانند به عقب حرکت کنند و تنها باید به جلو بروند مگر اینکه پادشاه باشد. درصورتی که هردو طرف به تعدادی مساوی مهره برایشان باقی مانده ودر واقع دچار بن بست شده باشند میتوانند بگویند هردو برابر هستیم بازی را در همان جا تمام کنند ودوباره بازی کنند.

بازی فینجانین

در این بازی شرکت کنند‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند .. دسته‌ی اول چند فنجان یا پیاله را وارونه می‌کنند وچیزی شبیه سنگ ریزه یا لپه در زیر آن‌ها قائم می‌کنند و در ادامه زود زود جای فنجان یا پیاله‌ها را عوض می‌کنند، سپس دسته دوم باید حدس بزنند لپه در زیر کدام فنجان یا پیاله قرار دارد.... به همین صورت هر بار یک گروه بازی را ادامه می‌دهد.

بازی زو (قاله ماله زه مبه ر. زو)

این بازی نفسی عمیق می‌خواهد. یک نفر سرگروه شده و جایی دور برای استپ نشان میکند. این بار همه‌ی شرکت کننده‌ها دریک جا می‌ایستند و سرگروه با خواندن ۱۰، ۲۰، ۳۰، ۴۰ هربار یک نفر رو برای بازی انتخاب می‌کند وبا هر انتخاب سرگروه به خواندن شعر قاله ماله زمبه ر. زو مشغول می‌شود .... البته سرگروه تاجایی که نفس داشته باشد واژه‌ی زوووووو را می‌کشد... در این مدت که هنوز صداش قطع نشده و واژه‌ی زو را می‌کشد بازیکن تا جایی که انرژی داشته باشد باید فرار کرده و خودش رابه شاره (محلی که برای استپ تعیین کرده اند) رسانده و دوباره به جای خودش برگردد ... هرکس نتونه اینکارو بکنه اون میره ونوبت فرد بعدی می‌شود.

بازی چشم (پلک زدن)

دراین بازی که جنبه سرگرمی دارد دو نفر روبروی یکدیگر نشسته و (چشم تو چشم) چشم‌های یکدیگر را نگاه می‌کنند. کسی که برای اولین بار پلک زد می‌بازد وبازی را از نو دوباره شروع می‌کنند و وبه همین ترتیب بازی را ادامه می‌دهند تا وقتی که هردو خسته شوند.

لی لی (خه سته کین)

این بازی که بیشتر مخصوص بچه هاست و در کوچه وحیاط انجام می‌شود. به این صورت که دویا چند نفر، شش خانه مستطیل شکل به هم چسپیده روی زمین کشیده و با یک پا سنگ را در بین شش خانه گردانده وبیرون می‌برند. (البته نباید پا وسنگ روی خط قرار بگیرد، چون در این صورت فرد بازنده است.) درشروع بازی ابتدا نفر اول سنگ را درخانه‌ی اول می‌اندازد و روی یک پا سنگ راتا آخرین خانه برده و سپس به همین صورت برمی گردد. به همین صورت بازی ادامه دارد تا وقتی که همه‌ی خانه‌ها را بپیماید. در پایان بازی که همه‌ی خانه هارا به درستی گزراند، بالا پریده و دوپا را به زمین میکوبد و بازی تمام می‌شود.

بازی هلوکین (هلوکان)

اگرچه بازی‌ها بیشتر بازی‌ها جنبه‌ی سرگرمی دارند، اما دسته‌ای از بازی‌ها علاوه بر سرگرمی جنبه‌ی قدرتی و ورزشی دارند بازی هلوکین یکی از این بازی هاست.

در این بازی شرکت کننده‌ها به دوگروه مساوی تقسیم می‌شوند. این بازی را هم دختر‌ها وهم پسر می‌توانند انجام دهند. دراین بازی به دوعدد چوپ که یکی از آن‌ها تقریبا ۵۰ سانتی متر و دیگری کوچک در حد ۱۵ سانتی متر و دوسنگ نیاز است. دو سنگ را طوری در کنار یکدیگر قرار می‌دهیم که چوب کوچک را دربالای آن قرار دهیم. افراد به دودسته تقسیم می‌شوند. گروهی چوب بزرگ رادر دست می‌گیرند ودر پشت دوسنگ قرار می‌گیرند و گروه دیگر در آن طرف سنگ‌ها می‌ایستند. یکی از افرادی که درپشت سنگ‌ها قراردارد چوب بزرگ را در زیر چوب کوچک قرارمی دهد و به اندازه‌ای که می‌تواندچوب کوچک را به هوا پرتاب می‌کند. اگر تیم مقابل توانست چوب رادر هوا بگیرد نوبت آن هاست که چوب رابه هوا پرتاب کنند، ولی اگرنتوانستند، کسی که چوب را به دست دارد فاصله چوب کوچک رادرجایی که افتاده است اندازه می‌گیرد. اگر اندازه چوب بزرگ با سنگ‌ها مساوی بود تیمی که چوب رادر دست دارند باخته اند، ولی اگر فاصله مساوی نبود کسی که چوب رادردست دارد باید با چوبش به گوشه چوب کوچک بزند تا چوب کوچک مقداری به هوابرود وخیلی زود آن را ازسنگ‌ها دور کند اگر موفق شدبرنده اند، اما اگرموفق نشوند باخته اند وحالا نوبت تیم مقابل است که به پشت دوسنگ بروند.

هیلکه مارانی (تخم مرغ شکستن)

این بازی به صورت برد و باخت انجام میشود. در هر مرحله دو نفر باهم روبرو می‌شدند هرکدام از طرفین تخم مرغی را محکم در دستش نگه می‌داشت به طوری که یک سر تخم مرغ به طرف بالا باشد و دیده شود. سپس فرد دیگری تخم مرغ خود را از طرف سر آن به تخم مرغ طرف مقابل می‌زد اگر تخم مرغ یکی از آن‌ها ترک بر می‌داشت این بار دو سر دیگر تخم مرغ را به هم می‌زدند. اگر این بار نیر همان تخم مرغ ترک برمیداشت صاحب این تخم مرغ بازنده محسوب می‌شد؛ و باید تخم مرغ خود را به طرف مقابل بدهد و اگر هردو ترک بر می‌داشتند آن طرف بازنده محسوب می‌شد که تخم مرغش بیشتر شکسته باشد. به این صورت یک فرد ممکن بود در روز چند تخم مرغ را صاحب شود.

کلام پایان

تفریح و بازی از ملزومات زندگی امروز ماست بازی‌ها به طور عام دارای جنبه فرهنگی هستند. بازی‌های بومی، قبیله‌ای، محلی و سنتی ایرانی علاوه بر جنبه فرهنگی ازجذابیت وتنوع برخوردا هستند. این بازی‌ها با هدف خاصی طراحی شده اند ومیان مردم نسل به نسل منتقل شده ورواج دارند.

انتهای پیام/ن

گزارش از مینانادرحیته