نوا‌های محلی، آوا‌هایی که رو به فراموشی است

به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، یکی از اولین لالایی‌های مکتوب تاریخ بشر، سنگ نبشته‌ای به خط میخی مربوط به ۴۰۰۰ هزار سال پیش است؛ که در بابل باستان یا عراق امروزی کشف شده، محتوای این لالایی فاصله زیادی با یک متن آرام بخش دارد که یکی از ویژگی‌های متداول لالایی‌های جهان امروز است.

درونمایه این نوشته یک لالایی ترسناک است که در آن کودک را از ایجاد سر و صدا و مزاحمت برای خداوندگار خانه برحذر می‌دارد. در حقیقت این نوع لالایی‌ها کودک را از بیدار کردن دیو به خاطر گریه‌اش می‌ترساند و به کودک هشدار می‌دهد که در صورت ساکت نشدن دیو او را خواهد خورد!

امّا در مناطق مختلف ایران و به ویژه خوزستان درونمایه لالایی‌ها شکل دیگری دارد. در این نغمه‌ها به جای ترساندن کودک؛ مژده بازگشت پدر، فرارسیدن بهار، گُل، طول عمر و سلامت داده می‌شود. در حقیقت محتوی این نوع آوا‌ها که مادر به صورت طبیعی برای کودک خود می‌سراید، از درون زندگی روزمره و از احساس محبت عمیق او به کودک و گاه از غم تنهایی و فراق سرچشمه گرفته است.

این که از کلمه کودکانه لالا به معنی خواب، واژه لالایی را ساخته‌اند یا از لالایی کلمه لالا گرفته شده بر ما مشخص نیست. به هر حال بنظر می‌رسد که دلیل دلنشینی و اهمیت لالایی‌ها ساخت ساده و محتوای عاطفی آن‌ها است که خواندن این نوع نغمه‌ها را برای همه مادران ممکن ساخته، مادری که نه شاعر است، نه نوازنده و نه آهنگساز و فقط به صورت طبیعی و از روی عشق و محبتی که به فرزندش دارد؛ افکارش نیز به شعر در آمده و برای بچه‌اش درد دل می‌کند و برایش آواز می‌خواند.

سیما منصوری، متخصص زبان و ادبیات فارسی در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، در خصوص پیشینه آوا و نوا‌ها به ویژه لالایی گفت: این قدمت شاید فراتر از ظّن‌های ما باشد. در حقیقت از زمانی که مادر در صدد بوده تا فرزند خویش را در گهواره آسوده نماید؛ برای این آوا‌ها قدمت قائل می‌شویم. از زمانی که بشر در سکوت خویش حدیث نفس گفت و صحبت کرد؛ لالایی نیز وجود داشته است. لالایی‌های باستانی ما فرهنگ ما را نیز منتقل می‌کنند. مادران در گذشته لالایی‌هایی را می‌گفتند که اساس آن دو بیتی‌ها و رباعی‌ها یا شعر‌های باباطاهر بود؛ در حالی که برخی مادران امروزی با موبایل و اشعه‌های مضر بچه را آرام می‌کنند و از آنجا که سرود‌های سنتی لالایی را بلد نیستند یک سری شعر‌های برگرفته از فرهنگ بیگانه را برای کودکان می‌خوانند که خود را در فرهنگ ما جا داده اند.

وی با اشاره به اینکه بهترین راه حل برای زنده ماندن آیین‌های کهن، یادآوری آن‌ها توسط مادران به دختران است افزود: نباید اجازه داد تا نوآوری‌های ما ربوده شود؛ انتقال این سنت‌ها به دختران ایرانی باعث می‌شود آن‌ها نیز آوا‌های مطابق با سنت ایرانی و سرزمین شان را برای کودکان بخوانند. در نتیجه کودک با فرهنگ خودش بزرگ شده، یک نسل ایرانی تولید می‌شود و قد می‌کشد. این یک وظیفه است بر دوش مادران این سرزمین تا هنگام اهدای جهیزیه به دختر خویش؛ میراثی کهن و باستانی به نام (لالایی) را نیز تقدیم کند.

منصوری ضمن قسمت کردن آوا‌ها و نوا‌ها به ٢ بخشِ نوا‌های محلی و لالایی بیان داشت: لالایی‌ها از نوع ماهیت با نوا‌های محلی متفاوت هستند. سرزمین‌های خوزستان، کهگلویه و بویر احمد تا مسیر فارس یک خطه دارای فرهنگ بومی مشترک هستند. لالایی‌های بختیاری؛ در کهگیلویه نیز سروده می‌شوند و همان لالایی‌ها در استان فارس نیز وجود دارند. یک موسیقی سرگردان که بین این ۳ استان در حال نواختن از حنجره مادران این سرزمین است.

این متخصص زبان و ادبیات فارسی اظهار کرد: نوا‌های بومی، محلی یا سنتی، آوا‌هایی هستند که به جبر روزگار و یورش تکنولوژی از ما گرفته شده اند. البته لازمه پیشرفت بشر نیز استفاده از همین فن آوری‌ها بوده است. اما در گذشته نهایت فن آوری «داس» بود؛ کشاورز زمانی که این وسیله را در دست می‌گرفت و اقدام به درو کردن «غلات» خود می‌کرد؛ یا در «جشن خرمن کوبی» و کاشت، که معمولا به صورت گروهی اقدام می‌کردند؛ برای آنکه خستگی بر آنان چیره نگشته، زیبایی و هماهنگی کار افزایش یابد؛ سکوت اختیار نکرده و آواز می‌خواندند.

 سجاد مومنی کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، با تاکید بر اینکه لالایی گفتن و آواز خواندن برای کودکان بهتر است قبل از تولد شروع شود تصریح کرد: این لالایی خواندن باید با رشد کودک ادامه یابد که این امر نه تنها به رشد سیستم‌های بدن کمک می‌کند بلکه از لحاظ جسمانی، روحی، عاطفی و اجتماعی نیز به کودک یاری می‌رساند؛ بهتر است لالایی در زمان خواب باشد؛ که ضمیر ناخود آگاه کودک پایین است و این امر منجر با گیرایی بیشتر می‌گردد ضمن آنکه در ضمیر خود آگاه آن می‌نشیند.

وی در ادامه افزود: لالایی، چون در زمان خواب سروده می‌شود بهتر است تا مسائل تربیتی و اجتماعی را در قالب شعر به کودک بگوییم. وقتی مادر در دوران بارداری و رشد کودک برای آن شعر می‌خواند از لحاظ عاطفی باعث الفت بیشتر و ایجاد مهر بیشتر میان کودک و مادر می‌گردد. البته کودکان صدای مادر را بهتر از صدای پدر تشخیص می‌دهند؛ زیرا مادر با احساسات و آرامش با فرزند صحبت می‌کند؛ که آن نیز باعث امنیت کودک می‌شود و در بزرگسالی نیز تاثیر مثبتی بر شخصیت کودک می‌گذارد آوا‌ها و نوا‌های محلی در شخصیت کودک می‌تواند تاثیر بگذارد، زیرا آداب‌ها و فرهنگ ها؛ در قالب لالایی که مدام تکرار می‌شود در ضمیر ناخود آگاه کودک جای می‌گیرد.

مریم سواری، یکی از مادران این سرزمین در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، با اشاره به آنکه انتقال لالایی‌ها از قدیم الایام و سینه به سینه صورت می‌گرفته، بیان کرد: من از مادرم لالایی گفتن را آموختم و به عروس خود هم آموزش می‌دهم، زیرا باید با روح فرزندان ما عجین شود. لالایی عربی چند بُعد دارد. اگر پسر باشد لالایی جنبه سلحشوری و اقتدار دارد تا یک شیر مرد تحویل جامعه شود؛  لکن اگر دختر باشد روح لطیف یک زن را به آن تلقین می‌کنیم. لالایی‌های ما بیشتر جنبه خداشناسی دارد؛ هر چند بستگی به شخص هم دارد اگر مادر شاد باشد شعر شاد می‌خواند و اگر غمگین باشد شعر غم بار می‌خواند، اما تا جایی که امکانش وجود دارد و من از مادر خویش شنیده ام سعی می‌کنیم شعر‌های شاد برای کودکان بسراییم و از سرودن لالایی حزین دوری جوییم؛ زیرا با لالایی حزین فرزند نیز ناراحت شده و گریه می‌کند.

وی افزود: ما هم مانند سایر اقوام ایرانی آداب و رسوم خاص خودمان را داریم مانند تمام ایران که یک سفره رنگین است. آذری ها، ترکمن ها، بلوچ‌ها و غیره که هر کدام آیین‌های ویژه خود را دارند. البته در خوزستان نیز یک سفره رنگین وجود دارد در دیار نیشکر و هور ما هم یک سری آداب رسوم داریم. مثلا برای عروسی یا سوگواری شعری در وصف همان مجلس مدح می‌کنیم.

  شیوا زمانی، از مادران نسل قدیم ایرانی در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، در این خصوص اظهار داشت: در گذشته همه کار‌ها را انجام می‌دادیم، اما بچه در نَنی (گهواره) بود. حالا فقط کافی است کودک کمی سر و صدا کند برخی مادران به جای لالایی، گوشی را در دست کودک قرار می‌دهند و آهنگ‌های مختلف غربی را برای بچه پخش می‌کنند. امروزه پدر و مادر با توجه به مشغله‌های خود سعی دارند کودک را خیلی زود بخوابانند؛ در حالی که بسیار بهتر است تا این سنت‌ها زنده بماند به خصوص آنکه آرامش دهنده است و در تربیت کودک نقشی بسزا دارد.

گزارش از ساسان ناصری زاده

انتهای پیام/