در ایران هم پیش از آغاز جنگ جهانی دوم اداره کل تبلیغات وجود داشته است. در آن زمان برخی از وزارتخانه‌ها و موسسه‌ها واحدی با نام اطلاعات تشکیل داده بودند که فعالیت آن هم به راهنمایی و هدایت ارباب رجوع‌ها خلاصه شده بود.
در دوران اشغال ایران و در حاشیه جنگ جهانی دوم زمانی که ملت ایران برای ملی شدن صنعت نفت تلاش می‌کردند لزوم وجود اداره و نهادی برای معرفی کار‌ها و برنامه‌های موسسه‌ها بیش از پیش احساس شد. در همین زمان سازمان‌ها تلاش کردند از ظرفیت موجود وسایل ارتباط جمعی در جهت اطلاع‌رسانی هرچه بهتر استفاده کنند؛ بنابراین در ایران نخستین بار روابط عمومی در شرکت نفت به کار رفت و دفترى در آن شرکت برای این کار ایجاد شد.
به طور کلی روابط عمومی به مثابه‌ای پلی میان یک سازمان و مخاطبان آن تعریف شده و با بیانی ساده‌تر روابط عمومی را در حکم دم و بازدم سازمان‌ها می‌دانند.
استادان، کارشناسان و مؤلفان کتاب‌هاى رشته علوم ارتباطات هرکدام تعاریف گوناگونی را برای روابط عمومی مطرح کردند. در ادامه نمونه‌هایی از تعارف مطرح شده درباره روابط عمومی را می‌توانید ببینید:
رکس هارلو از پیشقدمان روابط عمومى: روابط عمومى دانشى است که به وسیله آن سازمان‌ها آگاهانه مى‌کوشند، بر مسئولیت اجتماعى خویش عمل کنند تا بتوانند، تفاهم و پشتیبانى کسانى را که براى توسعه اهمیت دارد، به دست آورند.
انجمن روابط عمومی آلمان: روابط عمومى، تلاش آگاهانه و قانونى به منظور تفاهم و استقرار اعتماد و شناخت متقابل با عموم، براساس تحقیق علمى و عملى صحیح و مستمر، میسر است.
انجمن جهانى روابط عمومى: روابط عمومى بخشى از وظایف مدیریت سازمان است و عملى ممتد، مداوم و طرح ریزى شده است که از طریق آن افراد و سازمان‌ها مى کوشند تا تفاهم و پشتیبانى کسانى را که با آن‌ها سرو کار دارند، به دست آورند.
با نگاهی تاریخی می‌توان حضور روابط عمومی در کشورمان را به چند دوره تاریخی تقسیم کرد:
اولین دوره روابط عمومی در ایران پس از اسلام و از سال ۳۱۴ شمسی آغاز شد. در این دوره دستگاه ارتباطی تبلیغی یک‌سویه و از بالا به پایینی بوده و هدف آن هم تحکیم قدرت شاه و پیشبرد خواسته‌ها و امیال او بود.
دوره دوم فعالیت روابط عمومی در ایران از سال ۱۲۸۷ شمسی آغاز شد و به واسطه پیروزی جنبش مشروطه و تشکیل مجلس، وزارتخانه‌ها و نهاد‌های مدنی؛ الزام پاسخگویی در برابر افکار عمومی و رسانه‌ها و قوای سیاسی فزونی گرفت و سازمان‌ها برای تدوام فعالیت به برقراری ارتباطات دو جانبه با مخاطبان در زمینه‌هایی مانند اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی و تبلیغ و اقناع ترغیب شدند. در همین زمان دفاتر یا واحد انتشارات یا دفتر انتشارات و اطلاعات در سازمان‌های شکل گرفت و پس از جنگ جهانی اول تحت عنوان دفتر انتشارات و مطبوعات یا دفتر انتشارات و تبلیغات در راستای ارتباط با مطبوعات، انتقال اطلاعات و اخبار و تبلیغ اقدامات وزارتخانه متبوع، پاسخگویی به انتقادات و پرسش‌های آنان و انتشار نشریات و تولیدات اطلاعاتی و تبلیغاتی و آموزشی تلاش کردند.
روابط عمومی در دوره سوم فعالیت در ایران از سال ۱۳۰۴ شمسی تحت عنوان دفاتر انتشاراتی مطبوعاتی تبلیغات یک‌سویه از بالا به پایین را با استفاده از فنون اطلاع رسانی جدید و در راستای ابلاغ پیشرفت‌ها و اقدامات رضاخان دنبال کرد تا بر این اساس افکار عمومی تابع آثار تبلیغی شود. در سال ۱۳۲۲ شمسی با تصویب هیئت وزیران اداره‌ای با عنوان «اداره کل انتشارات و تبلیغات» تشکیل شد تا وظیفه عمده انتشارات و تبلیغات دستگاههای دولتی را برآورده کند. تشکیل این اداره سبب شد تا تبلیغات و ارتباطات در دستگاههای دولتی ایران رفته‌رفته مورد توجه قرار گرفت.
دوره چهارم فعالیت روابط عمومی مقارن با پایان جنگ جهانی دوم است، یعنی زمانی که با تشکیل شرکت نفت ایران و تغییر نام دفتر انتشارات به روابط عمومی در این شرکت و اعزام نیرو‌های ایرانی به انگلستان برای طی کردن دوره‌های روابط عمومی و مطبوعاتی، اولین روابط عمومی نوین ایران در سال ۱۳۲۷ شمسی از طریق شرکت نفت ایران و انگلستان در ایران ایجاد شد. این روابط عمومی در ابتدا Information نامیده شد و سپس این نام به اطلاعات ترجمه شد. ارتباط با مطبوعات، نشریات، تولید فیلم و عکس، تشریفات و کارگزینی به عنوان مهم‌ترین فعالیت‌های این اداره در آن دوره تعریف شد.
به طور کلی می‌توان وظایف اصلی روابط عمومی را در سه دسته اصلی اطلاع رسانی، تبلیغ و ترغیب و مشارکت جویی، همگرایی و بهینه سازی امور طبقه بندی کرد. در حوزه علوم ارتباطات دو وظیفه فرعی نیز برای روابط عمومی‌ها مطرح شده که عبارت است از تشریفات و تبلیغات که البته می‌توان این دو مورد را ابزار کار روابط عمومی نامید. منظور از تشریفات تحویل، تکریم، استقبال، همراهی، اسکان و پذیرایی یک شخصیت یا مهمان دستگاه‌هاست و منظور از تبلیغات، اطلاع رسانی یک‌سویه درباره یک موضوع یا هدف خاص است. تبلیغات خود شامل سه نوع تعلیمی مانوری یا اغوا کننده و رخ به رخ است.
نخستین مطالعات واحد روابط عمومی در ایران در سال ۱۳۳۰ شمسی توسط حمید نطقی در شرکت نفت آغاز شد. مقارن همین ایام اداره کل شیلات و رادیو قرارداد همکاری با رونالد ادواردسیمز انگلیسی را به عنوان مشاور روابط عمومی منعقد کرد.
طی سال‌های۱۳۴۳ تا ۴۵ شمسی سمینار‌هایی پیرامون روابط عمومی توسط شرکت ملی نفت در شهرستان‌هایی مثل آبادان و کرمانشاه برگزار و زمینه انتشار اولین کتاب روابط عمومی در سال ۱۳۴۵ فراهم شد که همین عامل فتح بابی برای نشر کتاب‌هایی در زمینه وضعیت روابط عمومی در ایران مانند (میرسعیدقاضی، ۱۳۴۹) مدیریت روابط عمومی (نطقی، ۱۳۵۰) و اصول روابط عمومی (امینی،۱۳۵۰) و کاربرد روابط عمومی (برزین، ۱۳۵۵) شد.
در سال ۱۳۴۸ شمسی بنا بر پیشنهاد وزارت اطلاعات و جهانگردی و تصویب هیئت وزیران نام دفاتر اطلاعات و انتشارات در تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت به اداره «اطلاعات و روابط عمومی» تغییر یافت.
در ۲۸ اسفندماه سال ۱۳۵۳ شمسی اولین آیین‌نامه روابط عمومی تحت عنوان «آیین نامه واحد‌های اطلاعات و انتشارات روابط عمومی وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی» به پیشنهاد وزارت اطلاعات و جهانگردی به تصویب رسید که در آن ضمن لحاظ روابط عمومی برای هر وزارتخانه و موسسه دولتی بر وظایف این واحد و نیز واحد‌های اطلاعات و انتشارات وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی در مواردی مانند نشر اخبار، امور تبلیغاتی و بازرگانی (برنامه‌های ارتباطی و اطلاعاتی و انتشاراتی و سمعی بصری، تنویر افکار عمومی، هماهنگی مصاحبه‌های مسئولان)، انتشار جوابیه‌های مطبوعاتی و اعلام وعده‌های مسئولان و نتایج آن به وزارت اطلاعات و جهانگردی تصریح شده بود.
تاکید این آیین‌نامه بر الزام دستگاه‌ها به برگزاری دوره‌های کوتاه مدت تخصصی برای کارکنان روابط عمومی، پیگیری همه ساله بورس‌های اختصاصی روابط عمومی و تبلیغات در موسسات دولتی، لزوم هماهنگی مدیران با روابط عمومی در زمینه مصاحبه و اعلام خبر به جراید به جز وزرا و معاونانشان و نیز ثبت زمان وعده‌های داده شده مسئولان و پیگیری تحقق و عدم تحقق آن در دستگاه ذی‌ربط، به طور عمده نگاه به استقلال روابط عمومی و آموزش تخصصی روابط عمومی و حضور الزامی آن در ساختار اداری را در پرتو تمرکزگرایی تبلیغاتی فرهنگی در امر ابلاغ تشریفاتی سیاست‌های حکومت دنبال‌کرد.
اهمیت این موضوع تا جایی بود که ماده ۱ تبصره ماده ۲ آن بر وظیفه انتشار اخبار و انطباق تبلیغات با سیاست‌های عمومی دولت از سوی روابط عمومی تاکید شده است. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۳ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیمناری را با شرکت روابط عمومی‌ها در تهران برگزار کرد. با این اقدام بار دیگر نقش روابط عمومی‌ها در سازمان‌ها احیا شد. از سال ۱۳۶۸ سازمان امور اداری و استخدامی کشور آیین‌نامه کاری دفاتر روابط عمومی را تصویب کرد.
داوود زارعیان کارشناس علوم ارتباطات در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره جایگاه و وظایف روابط عمومی‌ها پس از انقلاب اسلامی گفت: همزمان با شروع انقلاب تقریباً نگاه کاملاً منفی نسبت به روابط عمومی‌ها شکل گرفت، تا جایی که رشته روابط عمومی در دانشگاه‌های ایراتن تعطیل شد. عده‌ای معتقد بودد روابط عمومی یک رشته لوکس است که کارهای تشریفاتی انجام می‌دهد. پس از گذشت یک تا دو سال از انقلاب این موضوع که امکان وجود روابط عمومی وجود دارد، مطرح شد اما بر اساس حیطه تعیین شده، یک روابط عمومی می‌توانست کارهای فرهنگی درون سازمانی انجام دهد، مثلا نمازخانه را اداره کند، مناسبت‌ها و روزهای ملی و مذهبی را جشن بگیرد یا مراسم عزاداری را برگزار کند و به طور کلی کارکرد آن در همین محدوده خلاصه می‌شد. اما آرام آرام نگاه‌ها تغییر کرد و به این فکر افتادند که سازمان‌ها، شرکت‌ها و وزارتخانه‌ها سخنگو و اطلاع‌رسان نیاز دارد. بر همین اساس می‌توان گفت پس از پایان جنگ نگاه به روابط عمومی هم تغییر کرد و روابط عمومی‌ها جان گرفتند.
وی با بیان اینکه دو تا سه سال پس از آغاز این تحول در روابط عمومی‌ها، دفتر تبلیعات دولت موضوع انتخاب روابط عمومی‌های برتر را مطرح کرد، اظهار داشت: به نظر من آغاز دهه ۷۰ دوران خوبی برای روابط عمومی‌ها بود؛ در این سال مجله رسانه منتشر و رشته روابط عمومی در دانشگاه علامه طباطبایی تاسیس شد و سال بعد از آن این رشته در دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس شد. در همین زمان کارشناسی ارشد ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی و بعد در دانشگاه آزاد مورد تصویب قرار گرفت. سال ۷۵ دوره دکتری ارتباطات در دانشگاه دولتی و سال بعد از آن در دانشگاه آزاد اسلامی راه‌اندازی شد و به این ترتیب روابط عمومی‌ها از کارکردهای سنتی فاصله گرفتند. در همین ایام بخش‌نامه و آیین نامه خوب تسط دولت ابلاغ شد. همین امر سبب شد تا روابط عمومی‌ها رفته‌رفته کارکرد خود را پیدا کردند و جشنواره‌هایی برگزار شد. بر این اساس انجمن‌هایی شکل گرفت و چندین نشریه در حوزه تخصصی روابط عمومی منتشر شد و می‌توانیم بگوییم به سمت روابط عمومی علمی حرکت کردیم.
زارعیان با بیان اینکه ایراد در ساختارهای روابط عمومی پابرجاست، گفت: ما پس از پیشرفت‌هایی که داشتیم، در این زمینه پسرفت هم داشتیم و دلیلش این دانست که خیلی از افراد غیرمتخصص از حوزه‌های دیگر وارد روابط عمومی شدند. در سال ۸۶ هیئت دولت مصوبه‌ای را ارائه داد که آن مصوبه بسیار به تقویت روابط عمومی‌ها در زمین بودجه و آموزش کمک می‌کرد اما نگاه سطح بالا به روابط عمومی سبب شد تا خیلی از افراد از سایر رشته‌ها وارد روابط عمومی شوند.
وی در ادامه افزود: روابط عمومی مسیر خود را پیدا کرده بود و همایش‌ها و سمینارها و انتشارات در حوزه روابط عمومی رو به رشد است و این وضعیت همچنان ادامه دارد. ما در حال حاضر تعداد قابل توجهی دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری در رشته ارتباطات و روابط عمومی داریم و همچنین موسسات روابط عمومی وجود دارند که همایش‌ها و سمینارهای علمی را برگزار می‌کنند و مجله و کتاب منتشر می‌کنند. همین طور با توسعه فضای مجازی در درون سازمان‌ها نکاه ویژه‌ای به روابط عمومی می‌شود اما در کنار همه این خوبی‌ها به نظر من چند نقص هم وجود دارد:
۱)نقص ساختاری، هنوز ساختار روابط عمومی‌ها زیر نظر بالاترین مقام یا معاون در برخی وزارتخانه‌ها و در برخی از سازمان‌ها با دفتر مدیریت یکی است. این نقص باید برطرف شود و همین طور به نیروی متخصص روابط عمومی بها داده شود.
۲)ساختار آموزشی ایراد بعدی است؛ به هرحال ساختار آموزشی ما کلاس‌محور است و تجربی نیست به همین دلیل به نظر می‌رسد که ما نیازمند آموزش‌های علمی و کاربردی هستیم، نه فقط آموزش‌های نظری البته تا به حال اقداماتی شده اما به نظر من کافی نیست.
۳)بحث اقتصادی مشکل بعدی است، به هرحال روابط عمومی هزینه‌بر است و باید دولت‌ها و مدیران ارشد توجه داشته باشند که هزینه‌های روابط عمومی را تامین کنند.
این استاد علوم ارتباطات در رابطه با ارزیابی خود از چشم انداز پیش‌رو روابط عمومی‌ها اظهار داشت: عوامل متعددی روابط عمومی آینده را تحت تاثیر قرار خواهد داد و من چشم‌انداز مناسب‌تر از وضعیت فعلی را برای ان پیش بینی می‌کنم. اولین دلیل آن توسعه فضای مجازی است، با توسعه این فضا ضرورت داشتن مدیران روابط عمومی آگاه و اندیشمند برای سازمان‌ها بالا رفته چراکه به سرعت اخبار منتشر می‌شود و سازمان‌ها نیازمند افرادی هستند که بتوانند مدیریت افکار عمومی کنند.
زارعیان ادامه داد: دومین دلیل افزایش تعداد فارغ التحصیلان این رشته است. روز به روز بر تعداد فارغ التحصیلان رشته روابط عمومی لفزایش پیدا می‌کند و این افراد این امکان و این توانایی را دارند که روابط عمومی آینده را متحول کنند. دلیل سوم توسعه روابط عمومی در بخش خصوصی است. موسسات روابط عمومی، شرکت‌های روابط عمومی، انجمن‌های روابط عمومی به دنبال توسعه روابط عمومی هستند. البته به کنار این سه عامل، باید عامل چهارمی را هم اضافه کرد و آن اینکه احساس نیاز مسئولان کشور اعم از مدیران دولتی و خصوصی به دستگاههای ارتباطی قوی عاملی برای توسعه روابط عمومی‌ها است.
بنابر آنچه تا به حال در این گزارش مطرح شد می‌توان گفت پس از انقلاب اسلامی با توجه به تغییر زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در ایران، کیفیت کارکرد روابط عمومی‌ها تغییر کرده است. در حال حاضر سازمان‌ها در تلاش هستند تا با به کارگیری جدیدترین امکانات و وسایل ارتباطی در کوتاه‌ترین زمان ممکن رسالت خود را اجرا نمایند. پیش از این حضرت آیت اللّه خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره روابط عمومی‌ها و ارتباط با مردم فرمودند: «باید مردم به دستگاه ها اطمینان پیدا کنند. دادن وعده های پوچ و واهی به مردم لزومی ندارد، در بیان حقیقت زبان صدق لازم است. ما بایستی بلندگوی مردم نسبت به خود را همواره باز نگه داریم. به هر صورتی که ممکن است ما باید همیشه به گوش باشیم وگرنه چیزهایی از ما فوق می شود که در تصمیم گیری های ما مؤثر خواهند بود. نقص بزرگ، دچار شدن به افراط یا تفریط در رابطه با مردم است. به این معنی که گاهی آن قدر چیزی نگفته ایم که اصلاً مردم اطلاعی از جریانات پیدا نکرده اند. مثلاً هنوز از کارهایی که شده است، خبر ندارند. مردم نمی دانند که پس از پیروزی انقلاب چه تحولاتی صورت گرفته و همین امر موجب شد که امام (ره) فرمودند: «مسئولان باید کارهای خود را به مردم گوشزد کنند».
ایشان در ادامه تصریح کردند: «زبان تبلیغ بهترین و لحن تبلیغ گاهی در خدمت ضد تبلیغ قرار می گیرد. بسیاری از اخباری که به رسانه‌ها داده می شود از طریق روابط عمومی صورت می گیرد و باید از افراط و تفریط دور باشد. در عین حال مسئولان در تنظیم خبر و در ارایه‌ی خبر مسئول هستند. نکته ی دیگر این است که برادران باید قدری در توسعه دادن به انتشارات روابط عمومی‌ها قناعت کنند. زیرا زیاد شدن خبرها هم هیچ لزومی ندارد. روح مصوبات مجلس هم همین بود که جلوی این کار را بگیرند. اما این توسعه متأسفانه هنوز هم وجود دارد. اما کارهای ابتکاری را باید توسعه داد. از جمله نظارت دادن خود مسئول به کار خود وی و تهیه‌ی جدول ها و نمودارها برای دیدن مسئولان که چه کارهایی کرده است».
بنابر این فرمایشات رهبر معظم انقلاب نقشه راه مسئولان در حوزه روابط عمومی‌ها مشخص است و تنها لازم است مسئولان ذی‌ربط براساس اختیارات خود در این حوزه برای پیگیری مطالبات مردم در قالب اطلاع‌رسانی و انتشار اخبار تلاش کنند.
انتهای پیام/