چهارمحال و بختیاری، قطب تولید گیاهان دارویی

در استان چهارمحال و بختیاری به دلیل وابستگی‌های معیشتی مردم به طبیعت، استفاده از گیاهان دارویی برای مداوای اغلب بیماری‌ها طی سالیان متمادی یکی از شیوه‌های موثر درمانی بوده است.

گیاهان دارویی تمام نیاز‌های درمانی مردم چهارمحال و بختیاری و استان‌های هم‌جوار را برآورده می‌ساخت و خبری از دارو‌های شیمیایی و سنتزی تولید شده در لابراتوار‌ها نبود.

مناطق کوهستانی و دره‌های چهارمحال و بختیاری مملو از گیاهان دارویی می‌باشد که بیش‌تر آن‌ها از گذشته‌های دور کاربرد دارویی مؤثری در بهبود بیماری‌ها داشته‌اند و شناخت و شیوه استفاده آن‌ها در اذهان نسل‌ها باقی مانده است.

چهارمحال و بختیاری با داشتن تنها ۳۵۰ گونه گیاهی با خواص دارویی منحصر به فرد، یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید این دسته از گیاهان در کشور محسوب می‌شود.

یکی از پژوهشگران عرصه گیاهان دارویی می‌گوید: در سالیان قبل به لحاظ کمی و کیفی، گیاهان بیشتری در استان چهارمحال و بختیاری وجود داشت، اما عوامل طبیعی از جمله خشکسالی و عوامل انسانی از قبیل: برداشت‌های بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی و چرای بی‌رویه، زمینه را برای انقراض این گیاهان مساعد کرده است.

اسفندیار شفیعی می‌افزاید: اگر می‌خواهیم این گیاهان را حفظ کنیم باید زمینه صنعتی شدن تولید فرآورده از آن‌ها را فراهم کنیم، چون با روش‌های فعلی، این گیاهان دارویی به صورت فرآوری نشده و خام به سایر نقاط کشور و حتی خارج از کشور، صادر و پس از فرآوری دوباره به استان وارد می‌شود.

این پژوهشگر که تحقیقات میدانی وسیعی پیرامون گیاهان دارویی چهارمحال و بختیاری انجام داده است؛ می‌افزاید: ظرفیت‌های متنوع و فراوان استان در بخش تولید و پرورش گیاهان دارویی بر کسی پوشیده نیست و می‌توان با ایجاد مزرعه‌های تولید گیاهان دارویی و حمایت از کارشناسان امر، و با اهلی کردن این گیاهان، زمینه‌های انقراض آن‌ها را هم از بین برد.

وی می‌گوید: این استان و به ویژه مناطق غربی و جنوبی آن از بکرترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی بوده است و علاوه بر آن دارای برخی گونه‌های انحصاری از گیاهان طبیعی دارویی است که از آن جمله می‌توان به گونه‌هایی همچون هواچوبه، زرین گیاه، کرفس کوهی، مورد، مخلصه، چوک، سوداب، مرزنجوش، شاه تره و ریواس اشاره کرد.

شفیعی با اشاره به این که گیاه برنجاسف چهارمحال و بختیاری از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است، افزود: استفاده از گیاه گل برنجاسف که در اغلب نقاط استان یافت می‌شود، برای دستگاه گوارش بسیار مفید بوده و در بسیاری از مراجع پزشکی و درمانی، از آن به عنوان یک داروی مؤثر و شناخته شده نام برده می‌شود.

وی با بیان اینکه تاکنون بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده است می‌گوید: از این تعداد، حدود هزار و ۳۰۰ گونه آن در عرصه‌های طبیعی چهارمحال و بختیاری شناسایی و ثبت شده است.

درآمد حاصل از گیاهان دارویی براساس نحوه کاربرد آن‌ها برای اسانس‌گیری، خام فروشی و میزان مصرف آب متفاوت است و توسعه کشت گیاهان دارویی به دلیل ارزش اقتصادی بالا می‌تواند در کنار حفظ رویشگاه‌های طبیعی به اشتغال پایدار و بهبود وضعیت معیشتی مردم کمک کند.

به همت دانشیار گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال و بختیاری و با صرف ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال هزینه، کارخانه دانش بنیان فراوری گیاهان دارویی در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد راه اندازی شد.

مهرداد عطایی کچویی مدیرعامل این شرکت دانش بنیان که دارای ۲۰ طرح برون دانشگاهی در زمینه گیاهان دارویی است، اشتغالزایی فارغ التحصیلان این واحد دانشگاهی و اطمینان بخشی جذب دانشجویان این رشته تحصیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در گروه گیاهان دارویی و کشاورزی را هدف از راه اندازی این واحد بیان می‌کند.

مدیر تعاون روستایی چهارمحال و بختیاری می‌گوید: با توجه به تشدید خشکسالی و اولویت تغییر الگوی کشت گیاهان، ۹ تعاونی فراگیر منابع طبیعی و گیاهان دارویی با یک اتحادیه در سال زراعی جاری در این استان وارد عمل شد و در نیمه دوم سال گذشته هم به تعاونی‌های عضو افزون بر ۱۰۰ میلیون ریال تسهیلات ارزان قیمت اعطا شد.

جان محمد اله یاری افزود: توسعه کشت گیاهان باغی و زراعی کم آب و دیمی و تغییر الگوی کشت با توجه به در نظر گرفتن پدیده خشکسالی و برای استفاده بهینه از آب کشاورزی، در دستور کار تعاون روستایی قرار دارد.

وی، ارقام کشت گیاهان دارویی را شامل موسیر، زعفران، سیر و گل محمدی در دو هزار هکتار اعلام و اضافه کرد: تعداد اعضای تعاونی‌های روستایی استان چهارمحال و بختیاری ۹۰ هزار نفر در ۱۹۲ تعاونی می‌باشد.

سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان کوهرنگ هم گفت: مردم شهرستان به این نتیجه رسیده اند که کشاورزی دیم در اراضی شیب دار منطقه، بازدهی لازم را ندارد و با توجه به حمایت اداره منابع طبیعی از طرح‌های کشت گیاهان دارویی و جنگل کاری اقتصادی، مردم هم استقبال خوبی از این طرح‌ها انجام داده اند.

لطفعلی چراغپور افزود: در راستای اجرای این طرح‌ها افزون بر دو هزار و ۸۰۰ کیلوگرم پیازچه موسیر و ۴۰۰ کیلوگرم بذر کرفس هم بین مجریان توزیع گردید.

وی گفت: سطحی در حدود ۲۵ هکتار در فاز اول تحت کشت قرار گرفته است.

چراغپور می‌گوید: سیاست اداره کل منابع طبیعی و به تبع آن اداره منابع طبیعی شهرستان کوهرنگ بر آن است که شیوه بهره بردن از مراتع را از چرای دام که منجر به از بین رفتن آن مراتع و منابع آب و خاک در دراز مدت می‌گردد به کاشت گیاهان دارویی و خوراکی تغییر دهد.

وی، گریزی هم به منابع جنگلی و جنگلداری زد و گفت: جنگلداری اقتصادی در دستور کار این اداره قرار دارد و این طرح‌ها باعث ایجاد انگیزه در بهره برداران و جلب مشارکت مردم در حفاظت از منابع طبیعی به عنوان بستر حیات و بستر توسعه پایدار خواهد شد.

فرماندار شهرستان کوهرنگ می‌گوید: طرح کنونی کشت گیاهان دارویی در دشت زرین کوهرنگ به مساحت ۶۰۰ هکتار طرح موفقی است که با مشارکت، کشاورزان، عشایر و دامداران در حال اجراست.

مرتضی زمانپور می‌افزاید: کشت گل محمدی در تنگ گزی و کشت کرفس در بخش‌های بازفت و صمصامی و دهستان موگویی، و کشت زعفران از دیگر طرح‌های مشارکتی کشت گیاهان دارویی است که با کشت آن‌ها می‌توانیم در زمینه گیاهان دارویی در سطح شهرستان و حتی استان خودکفا باشم.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری می‌گوید: سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و به تبع آن اداره کل منابع طبیعی استان در راستای حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری اصولی از عرصه‌های ملی با مشارکت مردم و با توجه به شعار «منابع طبیعی با مردم و برای مردم»، در جهت اقتصادی کردن معیشت مردم و بهره برداری اصولی و بهینه از منابع ملی، اقدام به کشت گیاهان دارویی و جنگل کاری اقتصادی در عرصه‌های ملی می‌کند.

غلامحسین نصیری با بیان اینکه این اراضی قبلاً برای کاشت جو و گندم، توسط مردم شخم و شیار می‌شد و هیچ بازدهی اقتصادی نداشت بلکه باعث فرسایش خاک، اتلاف وقت و هزینه هم می‌شد، افزود: گونه‌های بومی منطقه از جمله کرفس، موسیر و سایر گیاهان دارویی درآمد زایی بسیار خوبی دارد.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان کوهرنگ گفت: محدودیت‌های منابع آبی، کشاورزی را به سمت کشت دیم محصولات سوق می‌دهد و اخیراً حدود شش هزار هکتار از اراضی این شهرستان بدین منظور استعدادیابی و شناسایی شده است.

عباس خسروی می‌افزاید: متقاضیان واجد شرایط در پی تشکیل شرکت‌های تعاونی برای واگذاری اراضی هستند.

۸۶ درصد از کل مساحت قریب به یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتاری چهارمحال و بختیاری را عرصه‌های ملی شامل جنگل‌ها و مراتع تشکیل می‌دهد که از این میزان جنگل‌ها با وسعتی برابر ۳۰۷ هزار هکتار و مراتع با یک میلیون و ۹۳ هزار هکتار به ترتیب ۲۱ و ۷۹ درصد از سطح عرصه‌های ملی را به خود اختصاص داده‌اند.

به دلیل همین مساحت فراوان عرصه‌های طبیعی، گیاهان دارویی با ارزش در این استان رشد می‌کند که توجه به این ظرفیت می‌تواند فرصت‌های شغلی فراوانی ایجاد کند.

از جمعیت ۹۴۷ هزار نفری استان چهارمحال و بختیاری، ۴۰ درصد در مناطق روستایی و عشایری ساکن هستند.