خون به دلِ تالاب گاوخونی/ خشکسالی و بی‌تدبیری بلای جان اصفهان

 به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، گاوخونی، تالابی که بارها و بارها سوژه گزارش و خبرهای تلخ و شیرین خبرنگاران و رسانه ها بوده! وقتی دقیق تر به گذشته فکر می کنم ، می بینم من هم تا بحال چندین گزارش مفصل درباره گاوخونی نوشته ام ، با مسئولان مصاحبه گرفتم ، درخواست کردم ،  خواستم این گزارش را با تعریف تالاب شروع کنم ، دیدم تکراریست ، خواستم از بحران بی آبی در کشاورزی بگویم ، دیدم کار از کار گذشته، خشک شدن تالاب هم که دیگر برایمان امری بدیهی شده و تلاش برای احیای تالاب هم آب در هاون کوبیدن است، تالاب مُرد و ما نیز به دنبالش...

 مدت هاست که اصفهان میزبان گرد و غبارهایی است که به لطف خشک شدن گاوخونی ، از آن بهره می برد، تالابی که قدیم نقش موثری در مهار بیابان‌زایی و تغذیه‌ آب‌های زیرزمینی ایفا می‌کرد و با استوار کردن پوشش گیاهی مانع از حرکت شن‌های روان به بخش‌های دیگر استان می شد ، امروز به کانون ریزگردها در استان اصفهان تبدیل شده است که البته درصورت ادامه این روند ، سونامی نمک و ریزگردهای سمی در انتظار کشور خواهد بود که می‌تواند تا شعاع حدود یک هزار کیلومتری استان های اطراف از جمله تهران را تحت تأثیر قرار دهد.

سونامی گرد و غبارها در اصفهان

گفته های سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به  خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،در باره مشکلات تالاب گاوخونی قابل تامل است : « هرچند اقلیم خشک فلات مرکزی ایران ، کمبود بارش‌ها و خشکسالی‌های پی‌در‌پی از جمله عوامل موثر در به وجود آمدن وضعیت بحرانی زاینده‌رود است اما نکته مهم این جاست که هر رودخانه‌ای ، دبی و حجم آبِ محدودی دارد که استفاده‌ی بیش از حد آن منجر به خشکی رودخانه و تالاب انتهایی آن شده و این فرایند در صورت تغییر نکردن شرایط ، بحرانی‌تر و در نتیجه به کانون گرد و غبار تبدیل می‌شود که تبعات اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی بهداشت گسترده‌ای دارد».

به گفته حسین اکبری ، به طور معمول گرد و غبارها با آلودگی شهرها از جمله سرب مخلوط و به گرد و غبار سمی مبدل می‌شود ، وضعیت کنونی گرد و غبار نشانه‌ای از ایجاد بحران در آینده است ؛ در واقع گاوخونی اکنون به یک کانون بحرانی نیمه خواب شبیه است که به محض بیدار شدن طغیان می‌کند و در آن زمان خسارت‌های ایجاد شده به هیچ عنوان قابل جبران نیست.

خشکسالی و بی تدبیری بلای جان اصفهان

سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه داد : بیشتر مشکلات گاوخونی مربوط به حوزه آبخیز است و کاهش و تغییر نوع بارش در سال‌های اخیر، استمرار خشکسالی‌های طولانی مدت و از طرفی بهره‌برداری در ابعاد مختلف بدون آینده نگری و توجه نکردن به اصل پایداری و در نتیجه بارگذاری بیش از حد ظرفیت یک رودخانه چنین بحرانی در پی داشته است.

اکبری با بیان اینکه طی دهه‌های گذشته توجه به مسائل زیست محیطی اولویت کمتری در اجرای طرح‌ها و تصمیم‌ها داشته است ، گفت : اساسی‌ترین مشکل ، نبودن اولویت زیست محیطی در تصمیم‌گیری‌هاست و با وجود تمام تبعات مشهود و غیر مشهود این نقیصه و اثرات فرا نسلی آن ، متأسفانه طی ادوار گذشته باور لازم به اولویت بخشی به این مسأله حیاتی و رکن توسعه پایدار به طور شایسته و عملیاتی وجود نداشته و وقتی که چنین اولویتی وجود نداشته باشد، مسلما همکاری‌های بین بخشی برنامه‌های احیا به طور موثر شکل نمی یابد و یا مخاطرات مرتبط با آن به درستی حل و فصل نمی‌شود. 

برداشت های غیرمجاز و بی برنامگی در سهمیه بندی آب

هرچند رودخانه و منابع آبی همواره حجم محدود و مشخصی دارند اما  میزان برداشت و استفاده از رودخانه با 50 سال پیش یکسان نیست و روز به روز فزاینده شده است.

به اعتقاد سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ، همگام با افزایش جمعیت و به دنبال آن برداشت بیش از ظرفیت برای مصارف صنعتی و کشاورزی و شرب ، تعادل بین استفاده و برداشت به هم خورده و سبب به قهقرا رفتن منابع آبی شده است.

حسین اکبری در ادامه با تاکید بر اینکه هم اکنون مهم‌ترین نکته، مدیریت یکپارچه منابع آبی دو استان اصفهان و چهار محال و بختیاری و دیگر استان‌هاست ، بیان کرد: رودخانه زاینده رود مسیری 400 کیلومتری را بین استان‌ها طی می‌کند، و این‌که بگوییم کدام استان چه دخل و تصرف و سهمیه‌ای دارد ، درست نیست بلکه توزیع عادلانه ، قانونمند و آینده‌نگر منابع آب با رعایت حق و حقوق استان‌ها و حق‌آبه‌هایی که در ادوار مختلف تاریخی وجود داشته است به حل و فصل مشکلات منجر می‌شود.

وی افزود: یکی دیگر از مهم‌ترین مشکلات در حوزه آب ، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی برای کشاورزان سنتی با بهره‌وری بسیار پایین طی سالیان متمادی است که نه تنها رودخانه زاینده رود بلکه بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌های دیگر کشور کاملا متأثر از آن در مسیر خشکیدگی قرار گرفته‌اند.

اکبری ادامه داد: به طور کلی حتی در شرایط اقلیمی و زیست محیطی طبیعی و ترسالی ، برداشت‌های بی‌رویه در دراز مدت سبب کاهش جبران‌ناپذیر منابع آبی و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی می‌شود و مکش معکوسی از سمت رودخانه و تالاب‌ها به سمت چاه‌ها به وجود می‌آید به گونه‌ایی که رودخانه و تالاب به تدریج توان خود نگهداری را از دست می‌دهد.

حق آبه ای که محقق نشد

وی با بیان اینکه حجم پسابی که از ابتدا برای رودخانه و تالاب در نظر گرفته شده حداقل 6 متر مکعب بر ثانیه بوده است ، گفت: این میزان اختصاص نیافته و در اوایل بهار حدود 2 متر مکعب از تصفیه خانه جنوب به سمت تالاب روانه می‌شد که فقط حدود 600 لیتر بر ثانیه آن به تالاب رسیده و هم اکنون این میزان به حدود 150 لیتر رسیده است و حتی به دلیل تبخیر و برداشت‌های سطحی مستقیم و غیر مستقیم قبل از رسیدن به رودخانه و تالاب به صفر نزدیک می‌شود.

تخصیص ندادن حق‌آبه زیست محیطی مهمترین علت خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی در سال‌های اخیر است که به استناد قانون و ضوابط تقسیم‌بندی سهمیه‌های آب ، بعد از آشامیدنی ، اولویت دوم تأمین حق‌آبه‌های زیست محیطی است.

اکبری افزود : در شرایط بحران آب و محدود بودن منابع آبی خواسته محیط زیست ، تأمین حق‌آبه ایده‌آل نیست اما تخصیص حداقلی آن ضروری است تا بر اساس عدالت و منطق با کم کردن سهمیه همه بخش‌های آب مانند کشاورزی، صنعت و حتی آشامیدنی ، تعادل در تخصیص منابع آب برقرار شود نه اینکه در اقدام اول حق‌آبه زیست محیطی را قطع کنیم.

طی سالهای اخیر، تلاش‌های چند جانبه و خوبی برای کنترل هوشمند چاه‌های مجاز ، استفاده از روش‌هایی با بهره‌وری بالاتر در مصارف کشاورزی و صنعت ، استفاده از فن‌آوری‌های نوین در باز چرخانی و باز یابی آب و استفاده مجدد از پساب در راستای متعادل سازی برداشت‌ها صورت گرفته که قابل تقدیر است و لازم است این قبیل اقدامات به صورت فراگیر گسترش یابد.

کارگروه هایی برای احیا !

به گفته سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با توجه به موقعیت فوق العاده حساس زاینده رود و تالاب گاوخونی در فلات مرکزی ایران و اثرات فرا منطقه‌ای بسیار گسترده‌ای که دارد یکی از مهم‌ترین اهداف و خواسته‌های استان تشکیل کارگروه ملی احیای تالاب گاوخونی همانند برنامه مشارکتی کارگروه ملی برای دریچه ارومیه است.

اکبری بیان کرد: به درخواست و پیگیری‌های اداره کل حفاظت محیط زیست مبنی بر همکاری و سرعت بخشیدن به تصویب نهایی برنامه جامع تالاب گاوخونی ، این طرح مجدد در دستور کارگروه "آمایش سرزمین" استان مطرح می‌شود.

وی ادامه داد: این برنامه پس از تصویب نهایی استان به عنوان یک سند راهبردی بایدها و نبایدها را برای همه دستگاه‌های مرتبط در راستای احیای زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی مشخص می‌کند. تشکیل کارگروه ملی احیای تالاب، تأمین حق‌آبه زیست محیطی آن و تأمین

اعتبار موثر و پایدار برای پایش‌های هدفمند و پویای وضعیت رودخانه و تالاب سه پیشنهاد راهبردی این اداره کل برای برنامه احیا بوده که رکن اصلی این سند نیز محسوب شده است که محیط زیست ، مجموعه مدیریتی استان و استانداری با جدیت آن را پیگیری می‌کنند و تصویب آن پیش‌نیاز به نتیجه رسیدن همه برنامه‌ها و اقدامات دیگر ذیل آن است.

با همه این حرف ها، موضوعی که تا به امروز برای شهروندان اصفهانی کاملا روشن شده این است که هیچ‌کدام از رایزنی‌ها و برنامه‌های مسئولان استانی از جمله برگزاری کارگروه‌های متعدد ، تاثیری در رفع بی‌عزمی مسئولان در احیای این تالاب بین‌المللی نداشته است و تنها شاهد قول‌های زبانی و کاغذبازی های مکرر مسئولان برای احیای گاوخونی بودیم.

گاوخونی که همه‌ساله میزبان شمار زیادی پرندگان مهاجر بود امروز تهی از شور و نشاط حیات‌بخش پرندگان است.در شرایطی که تمام کارشناسان محیط زیست بر وضعیت بحرانی گاوخونی تاکید ویژه دارند ، این هشدار برای مسئولان مطرح است که انکار این موضوع در مقام الفاظ و حرف‌ و حدیث‌های زیبا نمی‌تواند سایه خطر طوفان نمک و ریزگردهای سمی را از سر هم‌وطنانمان دور کند.

سال هاست که گوش مردمِ اصفهان از حرف های مسئولان ذی ربط پرشده و دل هایشان از عمل نکردن ها خون است. سراغ داریم ، باد و گرد و خاک های اصفهان این روزها برایمان مرگ به ارمغان می آورد، نمی دانم با چه زبانی باید فریاد زد  که  خسارتِ از میان رفتن تالابی مانند گاوخونی با هیچ هزینه‌ای قابل جبران نیست.

انتهای پیام /س

گزارش ازسولماز محمدی