یکی از هشدارهای مقام معظم رهبری در دیدار اخیر ایشان با هیات دولت، مدیریت قوی بانک مرکزی بر امور بانک‌ها بود که به جهت وارد شدن در امور بنگاه‌داری و گسترش بی‌رویه تعداد شعب، دچار نابسامانی مالی شده و بخش قابل توجهی از منابع خود را به‌جای ارائه به بخش‌های تولیدی کشور، صرف بنگاه‌داری و گسترش شعب بانکی می‌کنند.
در این خصوص رئیس جدید بانک مرکزی نیز اخیرا گفته است «بیش از ۸۰ درصد بازارهای مالی کشور در کنترل بانک‌ها و بازار پول است و بانک‌ها متهم ردیف اول التهاباتی همچون بحران ارزی اخیر هستند که به‌واسطه ناترازی سیستم بانکی و رشد وحشتناک نقدینگی و اصرار بانک‌ها بر تداوم نقدینگی رقم خورده است.»
وی می‌گوید ما موظفیم جلوی بنگاه‌داری و بی‌نظمی بانک‌ها را بگیریم. در این زمینه بررسی «فرهیختگان» نشان می‌دهد 21 بانک کشور در مدیریت 325 شرکت سهام دارند که بانک ملی با 54 شرکت (مجموع شرکت‌های تحت مدیریت و تحت پوشش)، پاسارگاد با 49 شرکت، سپه با 32 شرکت، بانک شهر با 23 شرکت، بانک مسکن با 20 شرکت، اقتصاد نوین با 19 شرکت، پارسیان با 17 شرکت، ملت با 16 شرکت، تجارت و بانک دی هرکدام با 15 شرکت، 10 بانک دارای بیشترین بنگاه هستند. مسکن و مستغلات، فرآوری معدنی، کارگزاری، بیمه، صرافی، لیزینگ، سیمان و فولاد ازجمله بخش‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری بانک‌هاست.
بنگاه‌داری بانک‌ها در حالی است که وظایف بانک‌ها در قوانین پولی و بانکی کشور شامل تجهیز و تخصیص منابع، عملیات اعتباری، عملیات مالی، خرید و فروش ارز، نقل و انتقال وجوه، قبول امانات، نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیای قیمتی مشتریان و موضوعاتی از این قبیل ذکر شده است. همچنین در کنار بنگاه‌داری، بررسی تعداد شعب بانکی نیز نشان می‌دهد گرچه در سطح جهان به‌طور میانگین به‌ازای هر 100 هزار نفر بزرگسال 5/12 شعبه بانکی وجود دارد، اما این میزان در ایران 33.6 شعبه بانکی است.
بر این اساس در حالی که این روزهای تمرکز عمده مدیران بانکی کشور صرف مدیریت ارز است، اما باید متذکر شد که بدون اصلاح شیوه فعلی فعالیت‌های بانک‌های کشور یعنی تمرکز منابع روی بنگاه‌داری و گسترش بی‌رویه شعب و به‌تناسب آن افزایش هزینه‌های جاری بانک‌ها، اصلاحات دیگر امور بانکی نتیجه قابل قبولی دربر نخواهد داشت. «فرهیختگان» در ادامه تعداد شرکت‌های وابسته به بانک‌ها اعم از شرکت‌های تحت مدیریت یا وابسته به بانک‌ها را براساس اطلاعات ارائه‌شده در وبسایت‌های 21 بانک استخراج کرده است که جزئیات آن در ادامه می‌آید. گفتنی است روزنامه «فرهیختگان» در هفته‌های آینده جزئیات بیشتری از بنگاه‌داری بانک‌های کشور را منتشر خواهد کرد.
املاک‌داری بانک‌ها
املاک مازاد بانک‌ها؛ 6 یا 15هزار؟
در سال 1386 براساس دستور بانک مرکزی بانک‌ها موظف شدند لیست املاک مازاد خود را به این بانک اعلام کنند که در همان سال بانک‌ها لیست پنج‌هزار فقره‌ای از املاک مازاد خود را به بانک مرکزی تحویل دادند؛ اما این مقدار رقم دقیقی نبود، چراکه این لیست فقط مربوط به 10 بانک بود. نگاهی به آمار ارائه‌شده (سال 97) از سوی پیمان کریمی‌یگانه، مدیرعامل شرکت فروش اموال مازاد بانک‌ها (فام) نشان می‌دهد طی 10 سال فعالیت این شرکت (از سال 87 تاکنون) به جهت عدم الزام قانونی برای فروش اموال مازاد بانک‌ها توسط فام، فقط 10 بانک املاک مازاد خود را اعلام کرده‌اند که مجموع املاک مازاد این بانک‌ها، 6 هزار و 430 فقره است.
علاوه‌بر آمار 6 هزار فقره‌ای شرکت فام (فروش اموال مازاد بانک‌ها)، برخی گزارش‌های غیررسمی، تعداد املاک بانک‌ها را 15 هزار ملک برآورد کرده‌اند. گرچه تعداد 15 هزار ملک شاید رقم دقیقی برای املاک مازاد بانک‌ها نباشد، اما قطعا این رقم بیش از 6 هزار فقره است؛ چنانکه محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در اظهاراتی گفته است: «طبق قانون قرار بود ظرف سه‌سال اموال مازاد بانک‌ها تعیین‌تکلیف شود و امروز (اردیبهشت 97) چهار سال از تصویب قانون می‌گذرد اما فقط حسابرسی 15 بانک انجام شده و هنوز حسابرسی 18 موسسه و بانک مورد تایید قرار نگرفته.»
همچنین امیر باقری، معاون امور بانک، بیمه و شرکتی‌های دولتی وزارت امور اقتصادی و دارایی نیز در اظهارات اخیر خود می‌گوید: «در 6 ماه اخیر بانک‌ها حدود 6 هزار میلیارد تومان از سهام و اموال مازاد خود را فروخته‌اند اما حجم اموال و سهام بانکی هزاران میلیارد تومان است.»
50 درصد از املاک مازاد بانک‌ها مسکونی است
نکته قابل تامل در لیست اموال مازاد بانک‌ها، حجم بالای املاک با کاربری مسکونی است، به‌طوری که براساس اعلام مدیرعامل شرکت فروش اموال مازاد بانک‌ها از مجموع 6 هزار و 430 فقره املاکی که 10 بانک برای فروش به این شرکت سپرده‌اند، 50 درصد با کاربری مسکونی، 18 درصد با کاربری صنعتی، 20 درصد با کاربری تجاری، 2 درصد با کاربری اداری و 10 درصد مابقی نیز دارای سایر کاربری‌ها ازجمله باغ است.
بنگاه‌داری بانک‌ها
325 شرکت وابسته به 21 بانک کشور
گرچه در قوانین پولی و مالی کشور وظایف بانک‌ها شامل تجهیز و تخصیص منابع، عملیات اعتباری، عملیات مالی، خرید و فروش ارز، نقل و انتقال وجوه، قبول امانات، نگهداری سهام و اوراق بهادار و اشیای قیمتی مشتریان و موضوعاتی از این دست ذکر شده است، اما بنگاه‌داری وظیفه خودساخته‌ای است که بانک‌های کشور در سال‌های اخیر به‌طور چشمگیری به آن علاقه‌مند شده‌اند. بر این اساس در سال‌های اخیر بنگاه‌داری بانک‌ها موجب شده است سهم بخش‌های اقتصادی از تسهیلات بانکی به‌شدت کاهش و به همان میزان سهم شرکت‌های با مالکیت بانک‌ها که عمدتا نیز در بخش‌های خدماتی فعالیت می‌کنند، به‌طور چشمگیری افزایش یابد. قوانین نیز در این زمینه رویکرد مشخصی ندارند، به‌طوری که به‌رغم تاکید مسئولان نظام بر کاهش یا واگذاری کامل بنگاه‌های وابسته به بانک‌ها، براساس قوانین بانک مرکزی، تا سال 96 بانک‌ها مجاز بودند تا سقف ۴۰ درصد در بنگاه‌داری مشارکت داشته باشد، اما در مصوبه سال 96 این میزان به 20 درصد رسید که حالا پس از تاکید مقام معظم رهبری بر کاهش یا توقف بنگاه‌داری بانک‌ها، باید منتظر ماند و نتیجه اقدامات بانک مرکزی و دولت را در این زمینه دید.
بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این امر متفق‌القولند که بنگاه‌داری بانک‌ها موجب شده آنها از رسالت اصلی خود که همان تسهیل و تامین مالی تولید و تجارت است، غافل شده و در اثر هرج‌ومرج در نظام بانکی، نظام اقتصادی کشور نیز دچار آسیب جدی شده است.
در تایید این ادعا، اخیرا عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی گفته است: «اتفاقی که در بازار ارز افتاد، محصول ناترازی سیستم بانکی و رشد وحشتناک نقدینگی و اصرار ما {نظام بانکی} به تداوم نقدینگی است.»
وی همچنین می‌گوید: «بیش از ۸۰ درصد بازارهای مالی {کشور} در کنترل بانک‌ها و بازار پول است و بنابراین این بخش را می‌توان مهمترین رکن بازار مالی دانست.» حال اگر تخلفات سال‌های اخیر شرکت‌های لیزینگ را به پلمب صرافی برخی بانک‌ها از سوی مقامات قضایی اضافه کنیم، می‌توان گفت در حال حاضر عملکرد بانک‌ها و موسسات مالی در موضوع التهابات بازار سکه و ارز بیش از هر زمانی دیگری در مظان اتهام قرار دارد.
در ادامه با استفاده از پایگاه‌های اینترنتی بانک‌ها، به بررسی بنگاه‌داری 21 بانک کشور پرداخته‌ایم. بررسی «فرهیختگان» نشان می‌دهد 21 بانک کشور در سهام و مدیریت 325 شرکت مشارکت دارند که بانک ملی با 54 شرکت تحت مدیریت و تحت پوشش، پاسارگاد با 49 شرکت، سپه با 32 شرکت، بانک شهر با 23 شرکت، بانک مسکن با 20 شرکت، اقتصاد نوین با 19 شرکت، پارسیان با 17 شرکت، ملت با 16 شرکت، تجارت با 15 و بانک دی با 15 شرکت، 10 بانک دارای بیشترین شرکت هستند. این لیست براساس وبسایت‌های بانک‌ها تهیه شده است و همچنین تعداد شرکت‌ها با احتساب زیرمجموعه‌های هلدینگ‌ها محاسبه شده است.
تعداد شعب بانک‌ها
10 تا 13 هزار شعبه بانکی بیش از استاندارد جهانی
طبق گزارش بانک جهانی، متوسط تعداد شعب بانکی در جهان به‌ازای هر 100هزار نفر بزرگسال 12.5 بانک است. همچنین این میزان در کشورهای آسیای شرقی 11.5 بانک، در اروپا 22.7 بانک، در چین 8.8 بانک، در ترکیه 18.1 بانک، در کشورهای با درآمد بالا 17.6 بانک، در کشورهای با درآمد متوسط به پایین 9.2 بانک و در کشورهای با درآمد پایین به‌ازای هر 100هزار نفر 3.2 بانک است، با این حال در ایران به‌ازای هر 100 هزار بزرگسال، 33.6 شعبه بانکی (با احتساب 20 هزار 723 شعبه بانکی برای جمعیت 61.5 میلیون نفر بزرگسال) وجود دارد که در نوع خود یک رکورد تاریخی محسوب می‌شود. به‌عبارت دیگر، تعداد شعب بانکی در ایران حدود 2.7 برابر بیشتر از میانگین جهانی (تعداد 13 هزار شعبه مازاد)، حدود 2.29 برابر بیشتر از کشورهای آسیای شرقی، حدود 1.8 برابر کشور ترکیه، حدود 1.5 برابر تعداد شعب در اروپا، 3.8 برابر چین و 10.5 برابر کشورهای با درآمد پایین است.
گرچه مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با کشور پهناوری همچون چین و همچنین کشورهای کم‌درآمد مقیاس مناسبی به دست نمی‌دهد، با این حال مقایسه تعداد شعب بانکی ایران با همسایه غربی‌مان ترکیه و کشورهای اروپایی قطعا حکایت از تعداد زیاد شعب بانکی در ایران دارد. حال اگر املاک مازاد این شعب و حقوق ماهانه کارمندان این شعب محاسبه شود، قطعا رقم قابل‌توجهی را نشان خواهد داد. همچنین اختصاص وام‌های کم‌بهره و با زمان بازپرداخت طولانی و خدمات رفاهی گسترده بانک‌ها به کارمندان خود قصه پر غصه‌ای از خصلت ضدتولید این نهادهای مالی کشور است؛ هزینه‌هایی که می‌توانست صرف تولید و ایجاد اشتغال شود و حالا در پستوی خانه نظام بانکی کشور نهان شده است.
جذابیت عجیب مسکن برای بنگاه‌های بانکی
۱۶ بانک در بازار مسکن
تحلیل جزئیات فعالیت بنگاه‌های تحت مدیریت یا تحت پوشش بانک‌ها نشان می‌دهد مسکن و مستغلات، بیمه، لیزینگ، کارگزاری، صرافی، سرمایه‌گذاری در بخش معدن، صنایع سیمان، پتروشیمی، فناوری اطلاعات، انجام پروژه‌های عمرانی، تامین مصالح ساختمانی، واسطه‌گری و... از بخش‌های عمده فعالیت بنگاه‌داری نظام بانکی کشور هستند.
در این بین مسکن اهمیت ویژه‌ای برای بانک‌های کشور دارد، به‌طوری که از مجموع 325 شرکت، 54 شرکت وابسته به بانک‌ها در زمینه ساخت‌وساز و مستغلات و یک شرکت در زمینه مشاوره املاک فعال هستند.
بانک مسکن با 13 شرکت، بانک تجارت با 9 شرکت، بانک شهر با 6 شرکت، پاسارگاد با 5 شرکت، صادرات با 4 شرکت، بانک‌های ملی، اقتصاد نوین، دی، ملت، رفاه کارگران و پارسیان هر کدام با 2 شرکت و بانک‌های سپه، کارآفرین، سرمایه، گردشگری و انصار نیز هرکدام با یک شرکت، 16 بانکی هستند که در زمینه ساخت‌وساز و مسکن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در اینجا فقط به بخشی از فعالیت ۵ بانک پاسارگاد، مسکن، شهر، تجارت و رفاه اشاره شده است.
بانک مسکن بانک مسکن هشت هلدینگ دارد که هلدینگ سرمایه‌گذاری مسکن این بانک دارای 13 شرکت فعال در زمینه مسکن است. این گروه مهمترین انبوه‌ساز به تایید سازمان مدیریت صنعتی (در بخش ارزیابی 500 شرکت برتر کشور) است که در کارنامه خود ساخت 69,927 واحد مسکونی را دارد. علاوه‌بر فعالیت ساخت مسکن، 10 پروژه آموزشی و 87 پروژه تجاری- اداری توسط این شرکت ساخته شده است.
بانک پاسارگاد همان‌طور که گفته شد بانک پاسارگاد ازجمله بانک‌های دارای بیشترین شرکت است. پاسارگاد از بخش مسکن نیز غافل نشده است، به‌طوری که پنج شرکت «شرکت ساختمانی شهرسازی هشتم، شرکت توسعه انبوه‌سازی پاسارگاد، شرکت مدیریت ساختمانی آریان پاسارگاد، شرکت پدیده تابان سرآمد و شرکت مدیریت ساختمانی نظام مهندسی آریان» این بانک در بخش ساخت‌وساز فعال هستند. حضور علی عبدالعلی‌زاده، وزیر مسکن و شهرسازی دو دوره دولت خاتمی به‌عنوان رئیس هیات‌مدیره شرکت توسعه انبوه‌سازان پاسارگاد و شرکت ساختمان شهرسازی هشتم و حضور اسماعیل دوستی، عضو اصلاح‌طلب شورای شهر چهارم تهران به‌عنوان نایب‌رئیس هیات‌مدیره شرکت مدیریت ساختمانی آریان پاسارگاد و عضو هیات‌مدیره شرکت ساختمان شهرسازی هشتم از نکات جالب توجه در بنگاه‌های فعال بانک پاسارگاد است.
بانک شهر بانک شهر دارای چهار هلدینگ است که هلدینگ ساختمانی این بانک دارای 6 شرکت فعال در زمینه ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی شهری است. خرید و فروش، واردات و صادرات تمامی کالاهای مرتبط ساختمانی و بهداشتی، عملیات ساخت در امور عمرانی از قبیل احداث ساختمان و راه و... مشارکت و سرمایه‌گذاری در کارخانه‌های تولید مصالح ساختمانی ازجمله زمینه‌های فعالیت این شرکت‌ها ذکر شده است.
بانک تجارت این بانک جمعا 15 شرکت در قالب شرکت‌های تحت مالکیت، تحت مدیریت و سهامداری دارد که موضوع فعالیت 9 شرکت در ارتباط با مسکن و ساخت‌وساز و گروه صنعتی و معدنی سیمان تجارت مهریز نیز به‌‌نوعی با مصالح ساختمانی در ارتباط است.
بانک رفاه شرکت ساختمانی توسعه رفاه پردیس و شرکت مدیریت پروژه‌های ساختمانی ایران یا مپسا ازجمله زیرمجموعه‌های بانک رفاه کارگران هستند که در کارنامه شرکت مپسا اجرای 1100 واحدی فاز 3 مسکن مهر پرند، اجرای مسکن مهر 5400 واحدی فاز 5 پرند و پروژه مسکونی 200 واحدی کارکنان شرکت پتروشیمی امیرکبیر در بندر ماهشهر دیده می‌شود.
منبع: فرهیختگان
انتهای پیام/